Vũ khí hóa học: Những ám ảnh lịch sử

Được sử dụng từ thời cổ xưa, vũ khí hóa học là công cụ giết người khủng khiếp bị cả nhân loại lên án. Mặc cho sự ra đời của Nghị định thư Geneva ra đời năm 1925 nhằm ngăn chặn nạn thảm sát bằng loại vũ khí này, một số bên tham chiến vẫn không thể cưỡng lại việc tiếp tục sử dụng chúng.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
vu khi hoa hoc nhung am anh lich su Tổ chức Cấm vũ khí hóa học kỷ niệm 20 năm thành lập và những dấu ấn của Việt Nam
vu khi hoa hoc nhung am anh lich su Damascus mời quốc tế điều tra vụ tấn công hóa học ở Syria

Mới đây nhất, ngày 4/4 vừa qua, một vụ tấn công bằng vũ khí hóa học đã diễn ra tại Khan Sheikhun (Syria) khiến hơn 300 người thiệt mạng, trong số đó có không ít trẻ em. Vụ tấn công bị nghi ngờ có sử dụng vũ khí hóa học. Trong khi Mỹ cáo buộc lực lượng quân Chính phủ Syria là thủ phạm, Tổng thống Bashar al-Assad bác bỏ hoàn toàn lời buộc tội. Rõ ràng, sử dụng vũ khí hóa học là điều mà không bên nào của cuộc chiến muốn nhận trách nhiệm. 

Lúc này, người ta đặt ra câu hỏi tại sao vũ khí hóa học lại bị nghiêm cấm sử dụng trong chiến tranh, khác với các vũ khí thông thường? Để hiểu vấn đề này, chúng ta cần đi ngược lại lịch sử. Trên thực tế, vũ khí hóa học được sử dụng rất sớm và có mặt trong nhiều cuộc chiến lớn nhỏ. 

vu khi hoa hoc nhung am anh lich su
Anh Abdel Hameed al-Youssef ôm hai đứa con sinh đôi đã chết trong vụ tấn công bị nghi ngờ sử dụng vũ khí hóa học ở thị trấn Khan Sheikhun, thuộc tỉnh Idlib, Syria, ngày 4/4/2017. (Nguồn: AP)

Từ thô sơ…

Thời cổ đại, các loại vũ khí hóa học thô sơ đã hiện diện trong chiến tranh. Đầu tiên là sự xuất hiện của tên tẩm chất độc từ các loại cây chứa độc dược. Quy mô hơn là gây ô nhiễm nguồn nước đối thủ bằng chất độc. Chẳng hạn, vào thế kỷ VI trước Công nguyên, người Assyria và người Perses đã sử dụng loại nấm mọc trên cây lúa mạch đen để làm ô nhiễm nguồn nước của kẻ thù. Chất độc chết người trong loại nấm này có tác động mạnh đến hệ thần kinh, gây co giật, ảo giác và đau đớn. Từ thế kỷ thứ II trước Công nguyên, các chiến binh La Mã đã dùng khói đốt các vật liệu chứa độc tố để đẩy lùi kẻ thù.

Tuy nhiên, đánh dấu lịch sử vũ khí hóa học là sự xuất hiện của "lửa Hy Lạp" vào năm 673, do Kallinikos - một người Hy Lạp, tạo ra. Đây là hợp chất hóa học giúp lửa cháy trên nước và được coi là vũ khí cực kỳ hữu hiệu trong các cuộc chiến trên mặt nước. Trong nhiều thế kỷ sau đó, "lửa Hy Lạp" được sử dụng phổ biến trong chiến tranh và công thức chế tạo loại vũ khí này là thứ mà quân đội nào cũng thèm muốn. Nó trở thành vũ khí của người Byzantine (Đông La Mã) chống lại người Thổ trong suốt năm thế kỷ, và sau này, người Thổ sử dụng lại để triệt hạ đế quốc Đông La Mã.

Vào thời trung cổ, các loại vũ khí hóa học trở nên tinh vi và đa dạng nhờ sự phát triển của các nghiên cứu hóa học. Hàng loạt  bom khói độc được sử dụng, gây ngạt thở và tử vong cho người bị tấn công. Nhà quân sự Mông Cổ Thành Cát Tư Hãn đã sử dụng chiến thuật nổi tiếng bắn những quả bóng lửa khổng lồ chứa hắc ín và sulfur vào thành lũy đối phương, làm ngạt thở quân lính trong thành.

vu khi hoa hoc nhung am anh lich su
Một đứa trẻ đang được bác sĩ chăm sóc sau vụ tấn công bị nghi ngờ sử dụng vũ khí hóa học ở thị trấn Khan Sheikhun, thuộc tỉnh Idlib, Syria, ngày 4/4/2017. (Nguồn: AP)

… đến sức hủy diệt lớn...

Vào thế kỷ XIX - XX, loài người bắt đầu phát triển và sản xuất các loại hơi độc có tính sát thương rất cao như sarin (loại chất độc thần kinh mà Chính phủ Mỹ cáo buộc chính quyền Tổng thống Syria al-Assad sử dụng đối với dân thường), khí mù tạc, phosgene, clo (chlorine) và nhiều loại khác. Trước khi những chất hóa học này xuất hiện trong chiến tranh, chúng đã gây kinh sợ và việc sử dụng bị coi là "vô đạo đức" vì những tác động kinh khủng tới sức khỏe và tính mạng con người. Khi việc sản xuất vũ khí hóa học trở nên dễ dàng, đã có một số động thái nhằm cấm sử dụng các loại khí độc trong chiến tranh. Năm 1874, nhiều quốc gia châu Âu tham dự Hiệp ước Brussels về quy ước chiến tranh đã kêu gọi đưa ra lệnh cấm "vũ khí độc" nhưng không thành. Năm 1899, phần lớn các nước phương Tây tham dự Hội nghị Hòa bình Hague đã thông qua một hiệp ước cấm bắn hỗn hợp các chất tạo ra khí gây ngạt thở. Tuy nhiên, lệnh cấm này không có hiệu lực lâu dài.

Chiến tranh Thế giới thứ Nhất chứng kiến sức tàn phá khủng khiếp của vũ khí hóa học, đáng kể nhất là vụ tấn công bằng clo - loại khí gây nghẹt thở và làm tổn hại các mô trong cơ thể - lần đầu tiên được quân đội đế quốc Đức sử dụng với quy mô lớn ở Ypres (Bỉ), tháng 4/1915. Những người lính Pháp thuộc quân Hiệp ước nhìn thấy bức tường khí màu vàng từ từ di chuyển về phía họ, sau đó, họ bắt đầu ngạt thở. Khi đám mây tan đi, những người lính ở khu vực khác chỉ còn nhìn thấy trên mặt đất những xác người la liệt. Tại đây, hơn 1.000 lính đã bỏ mạng.

Quân Hiệp ước thấy sự hiệu quả của vũ khí hóa học, vì thế, họ cũng bắt đầu sử dụng nó. Kết quả là, cả hai phe Hiệp ước và Liên minh đều ra sức dùng Phosgene - khí gây ngạt, và mù tạc - khí gây bỏng nặng trên da, mắt và phổi trong các trận chiến giữa hai bên. Vì lý do này, nhiều nhà sử học đã gọi Chiến tranh Thế giới thứ Nhất là "cuộc chiến giữa các nhà hóa học". Cuối cuộc chiến, khoảng hơn 90.000 lính đã chết bởi khí độc, hơn 1 triệu lính khác bị thương tật, trong đó, nhiều người bị mù vĩnh viễn.

Trên thực tế, khả năng sát thương của vũ khí hóa học được so sánh ngang hàng với vũ khí sinh học và bom nguyên tử. Tuy nhiên, vũ khí này gây kinh sợ không chỉ bởi khả năng hủy diệt, mà còn vì tác động kinh khủng của nó đến nạn nhân khi họ phải chịu nỗi đau đớn khủng khiếp, kéo dài trước khi chết. Chính vì thế, nhiều quốc gia đề nghị xây dựng luật quốc tế cấm sử dụng vũ khí hóa học.

… và hành động

Sau Chiến tranh Thế giới thứ Nhất, Hội Quốc Liên (tiền thân của Liên hợp quốc) được thành lập. Năm 1925, Hội đã thảo ra Nghị định thư Geneva liên quan đến việc sử dụng các chất gây ngạt thở, ngộ độc trong chiến tranh và các biện pháp sinh học. Nghị định thư, với 38 thành viên ký kết, tuyên bố rằng hành động sử dụng vũ khí hóa học "bị lên án bởi quan điểm chung của các quốc gia văn minh". Có hiệu lực từ năm 1928, đến tháng 5/2013, Nghị định thư được ký bởi 138 quốc gia trên thế giới.

Tuy nhiên, Nghị định thư không dẫn tới kết quả là vũ khí hóa học hoàn toàn không còn được sử dụng trong chiến tranh. Điều đáng tiếc là Nghị định thư chỉ cấm sử dụng vũ khí hóa học, chứ không cấm việc sản xuất và lưu trữ vũ khí hóa học. Trong Chiến tranh Lạnh, Mỹ và Nga đã sản xuất và lưu trữ khối lượng vũ khí hóa học không nhỏ. Sau khi Chiến tranh Lạnh chấm dứt, Washington và Moscow đã ký Hiệp ước vũ khí hóa học, tiến tới dần hủy bỏ kho vũ khí này của hai nước.

Với mục đích siết chặt hơn lệnh cấm của Nghị định thư Geneva, Hiệp ước quốc tế liên quan đến việc cấm sản xuất, lưu trữ và sử dụng vũ khí hóa học được ký kết, tại Paris năm 1993. Theo Hiệp ước, vũ khí hóa học bị cấm sử dụng "trong bất cứ hoàn cảnh nào". Đến nay, đã có 192 quốc gia thành viên Hiệp ước cam kết xóa bỏ hoàn toàn loại vũ khí này.

Quay lại Syria, theo một số chuyên gia, việc áp dụng luật quốc tế chống sử dụng vũ khí hóa học trong trường hợp này còn chưa rõ ràng. Tuy Syria là thành viên của Nghị định thư Geneva 1925, nhưng điều này không có nhiều ý nghĩa. Trên thực tế, Nghị định thư chỉ áp dụng trong những cuộc chiến xảy ra giữa các bên ký kết Nghị định, tức là giữa các quốc gia, trong khi tại Syria là một cuộc nội chiến. Bên cạnh đó, Quy chế Rome 1998 về Tòa án hình sự quốc tế - ICC (hiệu lực từ năm 2002 và hiện có hơn 120 quốc gia công nhận) trao cho ICC thẩm quyền xét xử các cá nhân thực hiện tội ác chiến tranh, diệt chủng và tội ác chống nhân loại. Tuy nhiên, Quy chế cũng chỉ cấm việc sử dụng vũ khí hóa học trong các cuộc chiến giữa các quốc gia. Năm 2010, Bỉ đề nghị sửa đổi quy chế, đưa thêm vào quy định cấm sử dụng vũ khí hóa học  trong các cuộc nội chiến. Song, đến nay mới có tám quốc gia phê chuẩn sửa đổi này. Syria không phải là thành viên của Quy chế Rome, và ICC chỉ có thẩm quyền với Syria nếu như Hội đồng Bảo an LHQ đưa vấn đề này ra trước tòa, theo điều khoản 13b của Quy chế. Do đó, khó có thể khẳng định khả năng đưa cá nhân ra lệnh dùng vũ khí hóa học ở Khan Sheikhoun ra trước ICC.

Mặc dù thế, có khá nhiều quan điểm khác cho rằng việc cấm sử dụng vũ khí hóa học đã được coi là cấu thành luật tập quán nhân đạo quốc tế, do đó quy định áp dụng đối với mọi cuộc chiến. Các quốc gia trên thế giới, dù ký hay không ký hiệp ước trong vấn đề này, đều phải tuân thủ. 

vu khi hoa hoc nhung am anh lich su Iran kêu gọi thành lập ủy ban điều tra vụ tấn công bằng vũ khí hóa học tại Syria

Tuyên bố của Tổng thống Rouhani được đưa ra một ngày sau khi Mỹ bắn hàng chục quả tên lửa hành trình Tomahawk vào các ...

vu khi hoa hoc nhung am anh lich su Dư luận Mỹ về vụ tấn công bằng vũ khí hóa học tại Syria

Tổng thống Donald Trump cho rằng: "Cuộc tấn công hóa học nhằm vào những người vô tội tại Syria, bao gồm cả phụ nữ và ...

vu khi hoa hoc nhung am anh lich su Nga tiêu hủy 96% kho vũ khí hóa học

Thông báo được Chủ tịch Ủy ban quốc gia về giải giáp vũ khí hóa học của Nga, ông Mikhail Babich đưa ra ngày 6/12.

Lê Thị Thiên Hương Hội Các nhà Khoa học và Chuyên gia Việt Nam tại Pháp (AVSE)

Đọc thêm

XSHCM 30/3, trực tiếp kết quả xổ số TP Hồ Chí Minh hôm nay 30/3/2024. XSHCM thứ 7

XSHCM 30/3, trực tiếp kết quả xổ số TP Hồ Chí Minh hôm nay 30/3/2024. XSHCM thứ 7

XSHCM 30/3 - Trực tiếp kết quả xổ số TP Hồ Chí Minh hôm nay - XSHCM 30/3/2024. xổ số thành phố. xo so Ho Chi Minh. KQXSHCM.
Vietlott 30/3, kết quả xổ số Vietlott Power thứ 7 ngày 30/3/2024. xổ số Power 655 hôm nay

Vietlott 30/3, kết quả xổ số Vietlott Power thứ 7 ngày 30/3/2024. xổ số Power 655 hôm nay

Vietlott 30/3 - Vietlott Power 30/3. Trực tiếp kết quả xổ số Vietlott hôm nay thứ 7 ngày 30/3/2024. xo so Vietlott 655 hôm nay. xs Power hom nay.
XSHG 30/3, trực tiếp kết quả xổ số Hậu Giang hôm nay 30/3/2024. KQXSHG thứ 7

XSHG 30/3, trực tiếp kết quả xổ số Hậu Giang hôm nay 30/3/2024. KQXSHG thứ 7

XSHG 30/3 - Trực tiếp kết quả xổ số Hậu Giang hôm nay - XSHG 30/3/2024.Ket qua xo so Hau Giang. kết quả xổ số Hậu Giang ngày 30 tháng ...
XSLA 30/3, trực tiếp kết quả xổ số Long An hôm nay 30/3/2024 - KQXSLA thứ 7

XSLA 30/3, trực tiếp kết quả xổ số Long An hôm nay 30/3/2024 - KQXSLA thứ 7

XSLA 30/3 - Trực tiếp kết quả xổ số Long An hôm nay - XSLA 30/3/2024. ket qua xo so Long An. KQXSLA thứ 7. kết quả xổ số Long ...
XSBP 30/3, Trực tiếp kết quả xổ số Bình Phước hôm nay 30/3/2024 - KQXSBP thứ 7

XSBP 30/3, Trực tiếp kết quả xổ số Bình Phước hôm nay 30/3/2024 - KQXSBP thứ 7

XSBP 30/3 - Trực tiếp kết quả xổ số Bình Phước hôm nay - XSBP 30/3/2024. Ket qua xo so Binh Phuoc. KQXSBP thứ 7. SXBP 30/3. kết quả xổ ...
Tin thế giới 29/3: Nga gọi nhập ngũ hàng chục nghìn quân, Philippines tuyên bố không khuất phục Bắc Kinh ở Biển Đông, Argentina bắt tàu Trung Quốc

Tin thế giới 29/3: Nga gọi nhập ngũ hàng chục nghìn quân, Philippines tuyên bố không khuất phục Bắc Kinh ở Biển Đông, Argentina bắt tàu Trung Quốc

Nga gọi nhập ngũ hàng chục nghìn quân, Philippines tuyên bố không khuất phục Bắc Kinh ở Biển Đông, Argentina bắt tàu Trung Quốc
Tin thế giới 29/3: Nga gọi nhập ngũ hàng chục nghìn quân, Philippines tuyên bố không khuất phục Bắc Kinh ở Biển Đông, Argentina bắt tàu Trung Quốc

Tin thế giới 29/3: Nga gọi nhập ngũ hàng chục nghìn quân, Philippines tuyên bố không khuất phục Bắc Kinh ở Biển Đông, Argentina bắt tàu Trung Quốc

Nga gọi nhập ngũ hàng chục nghìn quân, Philippines tuyên bố không khuất phục Bắc Kinh ở Biển Đông, Argentina bắt tàu Trung Quốc
Liệu Ukraine có thuyết phục được Ấn Độ trong quan hệ với Nga?

Liệu Ukraine có thuyết phục được Ấn Độ trong quan hệ với Nga?

Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmitry Kuleba đến thăm New Delhi trong bối cảnh Ukraine nỗ lực giành lấy sự ủng hộ của Ấn Độ.
Ngoại trưởng Pháp thăm Trung Quốc

Ngoại trưởng Pháp thăm Trung Quốc

Chuyến thăm của Ngoại trưởng Sejourne nhân dịp Pháp và Trung Quốc kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và đang nỗ lực tăng cường quan hệ.
Cự tuyệt kế hoạch của Ukraine, Nga sẽ chỉ tham gia hội nghị hòa bình nếu có điều kiện này

Cự tuyệt kế hoạch của Ukraine, Nga sẽ chỉ tham gia hội nghị hòa bình nếu có điều kiện này

Nếu lợi ích của Nga được tôn trọng, Moscow sẵn sàng bảo đảm lợi ích hợp pháp của các bên tham gia khác trong quá trình đàm phán về vấn đề Ukraine.
Olympic Paris 2024: Lo nguy cơ bị tấn công khủng bố, Pháp điều hàng chục nghìn quân, vẫn phải nhờ cậy thêm đồng minh

Olympic Paris 2024: Lo nguy cơ bị tấn công khủng bố, Pháp điều hàng chục nghìn quân, vẫn phải nhờ cậy thêm đồng minh

Pháp đã đề nghị các đồng minh quốc tế cử hàng nghìn nhân viên an ninh đến hỗ trợ bảo vệ Olympic Paris 2024 trước nguy cơ khủng bố.
Nga bảo vệ Triều Tiên trước động thái mới của Mỹ

Nga bảo vệ Triều Tiên trước động thái mới của Mỹ

Nga phủ quyết dự thảo nghị quyết do Mỹ đề xuất gia hạn nhiệm vụ của Nhóm chuyên gia giám sát trừng phạt Triều Tiên thêm một năm.
Quan hệ Pháp-Brazil: Nối lại nồng ấm

Quan hệ Pháp-Brazil: Nối lại nồng ấm

Chuyến đi của Tổng thống Pháp tới Brazil được cho là làm nồng ấm trở lại mối quan hệ băng giá dưới thời Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro.
Ngoại trưởng Mỹ thăm Hàn Quốc: Thông điệp nồng ấm

Ngoại trưởng Mỹ thăm Hàn Quốc: Thông điệp nồng ấm

Sự hiện diện của Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken tại Seoul lần này cũng cho thấy quan hệ đồng minh tiếp tục gắn kết chặt chẽ giữa Mỹ và Hàn Quốc.
Phía sau kỳ vọng của Thái Lan ở EU

Phía sau kỳ vọng của Thái Lan ở EU

Thông điệp mà Thủ tướng Thái Lan Srettha Thavisin muốn chuyển tới châu Âu, đặc biệt là Pháp và Đức là 'Thái Lan đã mở cửa kinh doanh trở lại'.
Tăng gắn kết, tìm đồng thuận

Tăng gắn kết, tìm đồng thuận

Chuyến thăm Mỹ của Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda cùng Thủ tướng Donald Tusk có thể coi là nỗ lực nâng tầm gắn kết mối quan hệ đồng minh với Mỹ.
Bầu cử Tổng thống Mỹ: Định hình cuộc đua ‘song mã’

Bầu cử Tổng thống Mỹ: Định hình cuộc đua ‘song mã’

Sau ngày Siêu thứ Ba, việc lựa chọn ứng viên Tổng thống của đảng Dân chủ và Cộng hòa gần như đã an bài.
Tổng thống Pháp thăm CH Czech: Nỗ lực tìm kiếm đồng minh

Tổng thống Pháp thăm CH Czech: Nỗ lực tìm kiếm đồng minh

Tổng thống Pháp đến CH Czech không chỉ đáp lễ mà còn là nỗ lực thể hiện vai trò dẫn dắt của nước Pháp và tìm kiếm sự ủng hộ của đồng minh.
Thiếu hụt đạn dược trong xung đột với Nga, Ukraine tăng cường sản xuất vũ khí 'cây nhà lá vườn'

Thiếu hụt đạn dược trong xung đột với Nga, Ukraine tăng cường sản xuất vũ khí 'cây nhà lá vườn'

Trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine vẫn tiếp diễn, Kiev đang nỗ lực tự sản xuất vũ khí với sự hỗ trợ của phương Tây để đáp ứng nhu cầu.
Điều gì đang xảy ra với quan hệ Mỹ-Israel?

Điều gì đang xảy ra với quan hệ Mỹ-Israel?

Việc Mỹ bỏ phiếu trắng với nghị quyết kêu gọi ngừng bắn ở Gaza của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc liệu có thể làm chuyển hướng quan hệ với Israel?
Nhật Bản cho phép xuất khẩu máy bay chiến đấu tối tân: 3 điều cần biết

Nhật Bản cho phép xuất khẩu máy bay chiến đấu tối tân: 3 điều cần biết

Kế hoạch theo Chương trình Không quân Chiến đấu Toàn cầu (GCAP) của Nhật Bản, Anh và Italy báo hiệu sự thay đổi then chốt trong chiến lược an ninh khu vực.
Ngoại trưởng Ấn Độ thăm Đông Nam Á: Dấu ấn Hành động hướng Đông, khẳng định giá trị chung với ASEAN

Ngoại trưởng Ấn Độ thăm Đông Nam Á: Dấu ấn Hành động hướng Đông, khẳng định giá trị chung với ASEAN

Ngoại trưởng Ấn Độ tìm cách tối đa hóa hoạt động ngoại giao để đưa mối quan hệ của Ấn Độ với các đối tác Đông Nam Á lên một tầm cao mới.
Vụ tấn công khủng bố ở Moscow: 'Điểm mù' của Cơ quan an ninh Nga hay thuyết âm mưu đánh lạc hướng?

Vụ tấn công khủng bố ở Moscow: 'Điểm mù' của Cơ quan an ninh Nga hay thuyết âm mưu đánh lạc hướng?

Khi chính lực lượng IS đã nhận là chủ mưu cuộc khủng bố, Nga vẫn chưa thể vội vàng tin bởi nếu vội tin rất có thể Moscow đã dính bẫy.
Chuyên gia EU: Châu Âu thức tỉnh sau 'giấc ngủ Đông', cục diện xung đột Nga-Ukraine sắp có bước chuyển?

Chuyên gia EU: Châu Âu thức tỉnh sau 'giấc ngủ Đông', cục diện xung đột Nga-Ukraine sắp có bước chuyển?

EU đồng lòng hỗ trợ Ukraine 'bằng mọi giá' vì hòa bình trong bối cảnh Nga đang dành nhiều lợi thế trong cuộc xung đột.
Phiên bản di động