 |
| Thủ lĩnh mới của Al Qaeda al-Zawahiri (bên phải). |
Ngày 16/6/2011, trên trang mạng Ansar al-Mujahideen (tạm dịch là Những người tiếp bước các chiến binh thần thánh) xuất hiện dòng chữ: "Hội đồng lãnh đạo tối cao của Al Qaeda ra thông báo Sheikh Ayman al-Zawahiri sẽ nắm quyền chỉ huy mạng lưới. Chúa Trời sẽ phù hộ cho ông ta thành công". Trang mạng này do trung tâm truyền thông al-Fajr lập nên và được coi là "cơ quan ngôn luận" của Al Qaeda. Vậy al-Zawahiri là ai?
Từ bác sĩ đến... “bộ não" khủng bố
Là cánh tay phải của bin Laden và là nhà tư tưởng của Al-Qaeda, al-Zawahiri được nhiều nhà phân tích đánh giá là "bộ não chỉ huy" đằng sau các vụ tấn công vào nước Mỹ ngày 11/9/2001. Y cũng là người thường xuất hiện bên cạnh bin Laden trong các đoạn video tuyên truyền thánh chiến chống Mỹ. Thậm chí, trong những năm gần đây, al-Zawahiri nổi lên như là người phát ngôn số một của Al-Qaeda. Đặc biệt, năm 2007, y xuất hiện trong 16 đoạn ghi hình và ghi âm, nhiều gấp 4 lần bin Laden, khi tổ chức khủng bố này cố gắng kích động bạo lực và tuyển mộ người Hồi giáo trên toàn thế giới.
Không giống như những tay súng Al-Qaeda khác, al-Zawahiri xuất thân trong một gia đình tri thức được kính trọng ở ngoại ô Cairo (Ai Cập). Sinh năm 1951, al-Zawahiri là con trai của một giáo sư dược và là cháu một thầy tế tại Al Azhar, một trong những nhà thờ quan trọng nhất trong thế giới Hồi giáo.
Bản thân al-Zawahiri cũng tốt nghiệp Khoa Y - Đại học Cairo danh giá nhất Ai Cập năm 1974 và có bằng chuyên khoa II về phẫu thuật 4 năm sau đó. Thuở ban đầu, al-Zawahiri tiếp bước truyền thống gia đình bằng cách thành lập một trung tâm y tế tại ngoại ô Cairo, song không lâu sau, y bị hấp dẫn bởi các nhóm Hồi giáo cực đoan theo đuổi mục tiêu lật đổ chính phủ Ai Cập. Khi các thành viên của Tổ chức Thánh chiến Hồi giáo Ai Cập ám sát Tổng thống Anwar Sadat năm 1981, Zawahri cũng nằm trong số 301 người bị bắt giữ. Mặc dù được xử trắng án - không dính líu đến vụ ám sát ông Sadat, song y vẫn phải ngồi tù 3 năm vì sở hữu vũ khí bất hợp pháp.
Từ khi ra tù, al-Zawahiri dường như biến thành một con người khác. Nếu như những người bạn học với al-Zawahiri ở Đại học Cairo vào thập niên 1970 mô tả y là một thanh niên năng nổ, vui vẻ, thích phim ảnh, âm nhạc và giao du với bạn bè, thì khi ra tù, y là "một người hoàn toàn khác", một bạn học với al-Zawahiri tiết lộ. Còn những người bạn tù thì phỏng đoán chắc tại al-Zawahiri thường xuyên bị tra tấn và cuộc sống tù đày đã biến y trở nên quá khích như vậy…
Không ai dám chắc điều gì, chỉ biết rằng, vừa được phóng thích vào năm 1985, al-Zawahiri đến Saudi Arabia, rồi đến Peshawar, Pakistan và từ đó đi sang Afghanistan, nơi y thành lập chi nhánh của Tổ chức Thánh chiến Hồi giáo Ai Cập trong khi vẫn hành nghề bác sĩ. Năm 1993, al-Zawahiri chính thức đảm nhận quyền lãnh đạo tổ chức Thánh chiến Hồi giáo Ai Cập, trở thành nhân vật then chốt trong nhiều chiến dịch nhằm thành lập một nhà nước Hồi giáo thuần túy tại đây. Năm 1999, một tòa án binh Ai Cập đã tuyên án tử hình vắng mặt đối với al-Zawahiri. Y cũng bị kết tội liên quan tới các vụ đánh bom nhằm vào đại sứ quán Mỹ ở Kenya và Tanzania năm 1998… Và cũng vì các vụ đánh bom này, các tên lửa hành trình của Mỹ đã tấn công nhiều trại huấn luyện của Al-Qaeda ở Afghanistan. Mặc dù al-Zawahiri chạy thoát, song vợ cùng 3 con gái của y đều thiệt mạng trong trận oanh tạc của Mỹ hồi đầu tháng 12/2001.
Và cũng từ khi đó, al-Zawahiri thường xuyên xuất hiện trong các thông điệp video và audio, chỉ trích cuộc chiến của Mỹ ở Iraq, ca ngợi Taliban và những kẻ đánh bom liều chết tấn công London năm 2005, kêu gọi người Hồi giáo giúp đỡ nạn nhân động đất ở Pakistan…
Mục tiêu mới của Mỹ
Trở thành tân thủ lĩnh của Al-Qaeda, dù không đánh giá cao al-Zawahiri như cựu trùm Osama bin Laden, song giới quân sự Mỹ cũng vừa tuyên bố sẽ tìm diệt y. "Chúng tôi đã thành công trong việc tìm kiếm và tiêu diệt bin Laden. Vì vậy, chúng tôi đương nhiên sẽ làm điều tương tự với Zawahiri", Đô đốc Mike Mullen, Tổng tham mưu trưởng liên quân Mỹ nói.
10 năm trước, ngay sau vụ tấn công 11/9/2001 vào nước Mỹ, al-Zawahiri đã là nhân vật đứng thứ 2 sau bin Laden trong danh sách "những tên khủng bố cần truy nã gắt gao nhất" của Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI). Thậm chí, cái đầu của y còn được treo thưởng tới 25 triệu USD.
Luôn đeo kính và có bộ râu hoa râm, không kể những lần xuất hiện trên các đoạn thông điệp video, thì lần cuối cùng người ta thấy al-Zawahiri là vào tháng 10/2001 ở thành phố Khost của Afghanistan. Cũng giống như bin Laden, al-Zawahiri từ lâu được cho là ẩn náu dọc khu vực biên giới Afghanistan - Pakistan. Tuy nhiên, khi bị bắn chết, bin Laden lại đang ở ngay trong khu dân cư ở thành phố Abbottabad của Pakistan.
Vị Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ sắp rời nhiệm sở Robert Gates đánh giá: "Bin Laden là thủ lĩnh Al-Qaeda kể từ những ngày đầu tiên và có một uy tín đặc biệt mà tôi tin rằng al-Zawahiri khó có thể có được. Tôi nghĩ bin Laden có nhiều ảnh hưởng đối với hoạt động của Al-Qaeda hơn những gì chúng ta cảm thấy ở al-Zawahiri". Thậm chí, ông Gates còn ám chỉ rằng sẽ có những nghi ngờ nhất định trong nội bộ Al-Qaeda vì quốc tịch Ai Cập của al-Zawahiri và đây sẽ là nguyên nhân gây chia rẽ có thể khiến mạng khủng bố toàn cầu này rạn nứt. Ông cũng nhận định cựu bác sĩ phẫu thuật mắt này chưa từng thể hiện các kỹ năng tổ chức và lãnh đạo kể từ khi gia nhập Al-Qaeda, cũng như khi còn là thành viên của một nhóm Hồi giáo cực đoan ở Ai Cập.
Đặc biệt, ông Robert Gates nhấn mạnh: "Vấn đề mấu chốt ở đây là al-Zawahiri không thể sánh được với bin Laden về nhiều mặt và dù ai là kẻ kế nhiệm đi nữa thì người này sẽ khó có thể lãnh đạo Al-Qaeda, khi vẫn phải tập trung bảo toàn mạng sống của mình".
Hoàng Minh (Theo BBC, Al Jazeera, Agencies)
