Kinh tế Nhật Bản chính thức thoát khỏi suy thoái vào quý II/2009 và có nhiều dấu hiệu cho thấy sự tăng trưởng đang trở lại. Tuy vậy, làm thế nào để nền kinh tế của đất nước mặt trời mọc tăng trưởng bền vững vẫn là bài toán khó giải đối với Chính phủ nước này.
“Sự hồi phục thực sự”
Nhật Bản bắt đầu suy thoái kinh tế từ tháng 1/2008, khi đà tăng trưởng giảm sút, đặc biệt là sự sụt giảm xuất khẩu. Nhưng với tổng gói kích cầu của Chính phủ lên tới 260 tỷ USD gồm các khoản hỗ trợ tiền mặt và trợ cấp để kích thích tiêu dùng đã góp phần vực dậy nền kinh tế nước này. Cùng đó, sự phục hồi của Trung Quốc, Mỹ và các nước EU đã giúp xuất khẩu của Nhật tăng trở lại (6,3%) từ quý II. Nhu cầu tiêu thụ nội địa tăng, xuất khẩu tăng đã khiến niềm tin của người dân Nhật vào sự phục hồi của nền kinh tế ngày càng mạnh mẽ. Ông Seijiro Takeshita, Giám đốc của Mizuho Financial, tổ hợp ngân hàng lớn thứ hai của Nhật, nói với đài BBC rằng nền kinh tế của nước này đang chứng kiến “một sự hồi phục thực sự”.
Xuất khẩu và tiêu thụ nội địa tăng lên đã kéo sản xuất phát triển. Cuối tháng 10, Bộ Thương mại Nhật đã công bố sản lượng các nhà máy tháng 9/2009 tăng trưởng 1,4% so với tháng 8. Như vậy, từ quý II, sản lượng công nghiệp của Nhật đã tăng đều mỗi tháng, nhất là trong ngành xe hơi và điện tử. Chính sách của Chính phủ trợ giá cho máy thu hình, tủ lạnh, máy lạnh hay xe hơi ít gây tác hại đến môi trường đã có tác động tích cực vì số bán các sản phẩm này đã tăng mạnh. Các nhà máy cũng đã bắt đầu tuyển thêm nhân công làm giảm tỷ lệ thất nghiệp. Trong tháng 9, tỷ lệ người thất nghiệp đã giảm 0,2 điểm so với tháng 8 và giảm 0,4 điểm so với mức đỉnh hồi tháng 7.
Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) đã dự báo, mức giảm GDP tài khóa 2009-2010 sẽ chỉ khoảng 3,2% thay vì mức 3,4% như công bố trước đây. BoJ hy vọng, GDP của Nhật Bản sẽ đạt mức tăng khoảng 1,5% trong tài khóa 2010-2011.
Nhiều cái khó
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo, sự hồi phục trên mới chỉ là trước mắt và để kinh tế tăng trưởng bền vững vẫn là bài toán khó đối với tân Chính phủ của Thủ tướng Yukio Hatoyama. Điều này thể hiện ngay trong lời phát biểu của ông Hatoyama trước Quốc hội trong phiên họp đặc biệt ngày 26/10 rằng, sự hồi phục của kinh tế Nhật Bản vẫn không rõ ràng và chưa thể đoán định được.
Điểm khó đầu tiên là không thể đẩy mạnh được xuất khẩu trong bối cảnh toàn cầu suy thoái và sự cạnh tranh của các nước mới nổi khác. Nền kinh tế Nhật Bản phát triển “thần kỳ” trong những năm 1960-1970 là nhờ phát triển mạnh các ngành công nghiệp chế tạo định hướng xuất khẩu. Nhưng từ những năm 1980, dưới sức cạnh tranh của các con rồng, con hổ kinh tế châu Á, từ các nền kinh tế công nghiệp mới (NICs) như Hàn Quốc, Singapore đến Trung Quốc, Ấn Độ... kinh tế Nhật Bản đã tỏ ra chậm chạp, thậm chí là đuối sức trong cuộc đua.
Hơn nữa, trong bối cảnh suy thoái toàn cầu, thị trường các nước phát triển như Mỹ, EU đều giảm nhu cầu tiêu thụ hàng hóa cao cấp - một thế mạnh xuất khẩu của Nhật. Ngoài ra, các nước đang có xu hướng sử dụng các biện pháp rào cản thương mại để giúp tiêu thụ hàng hóa của doanh nghiệp trong nước thì việc Nhật Bản xuất khẩu sang cũng không dễ.
Trong bối cảnh suy thoái kinh tế toàn cầu, các quốc gia thường có xu hướng phát triển thị trường nội địa, đây cũng lại là điểm khó của kinh tế Nhật Bản. Các số liệu thống kê cho thấy doanh số bán lẻ tại Nhật Bản đã sụt giảm 13 tháng liên tiếp (tính hết tháng 9/2009). Lương giảm và tỉ lệ thất nghiệp đã tăng tới 5,4% đã khiến chỉ số giá tiêu dùng tiếp tục sụt giảm. Và những người dân Nhật - nổi tiếng thích “xài” hàng cao cấp đắt tiền nay đã chuyển sang mua những thứ rẻ hơn. Diễn biến này cho thấy người tiêu dùng sẽ không phải là yếu tố chủ đạo trong quá trình hồi phục của nền kinh tế Nhật sau suy thoái. Hãng tin AFP khẳng định, nhu cầu tiêu thụ nội địa của Nhật Bản sẽ tiếp tục giảm do dân số nước này vừa già vừa giảm đi.
Chính sách vì con người
Như thế, kinh tế Nhật sẽ khó để tìm ra được hướng đi trong tương lai và chính phủ hiện đang đứng trước bước ngoặt để có thể tìm ra con đường mới nhằm dẫn dắt nền kinh tế. Có lẽ, trước mắt, vị tân Thủ tướng đang tìm cách thúc đẩy phát triển công nghệ xanh - sản xuất các sản phẩm sử dụng ít năng lượng hơn. Đồng thời, chính phủ sẽ tìm cách thực hiện các biện pháp “an sinh xã hội” nhằm thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn -thành thị và gia tăng dân số. Tân Thủ tướng Hatoyama cam kết rằng chính quyền sẽ ưu tiên hỗ trợ dân chúng, trợ giúp những gì thiết yếu cho trẻ em, giáo dục, y tế và điều dưỡng trong một xã hội Nhật Bản đang già đi.
Nhiều người kỳ vọng, chính sách mới ưu tiên phát triển công nghệ xanh và vì con người này của tân Chính phủ sẽ là mô hình phát triển kinh tế mới phù hợp với xã hội Nhật Bản trong giai đoạn hiện nay.
Văn Quán(tổng hợp)
