Với sức mạnh của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, Trung Quốc vẫn tiếp tục tận dụng tiềm lực của mình làm công cụ thực hiện các mục tiêu chính trị, ngoại giao.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Quốc vương Salmal tại Riyadh (Saudi Arabia). |
Nhiều cam kết tài chính
Điều dễ nhận thấy đầu tiên từ các chuyến thăm từ ngày 19-23/1 là những dự án kinh tế, cũng như những cam kết trị giá hàng tỷ USD của Trung Quốc dành cho các nước qua các chương trình hợp tác.
Chẳng hạn, tại Saudi Arabia, ông Tập Cận Bình và Quốc vương Salmal đã dự lễ khánh thành một trung tâm nghiên cứu dầu mỏ và khai trương nhà máy lọc dầu Yasref, liên doanh với Saudi Aramco của công ty dầu khí Trung Quốc Sinopec, cũng là nhà máy lọc dầu đầu tiên ở nước ngoài mà Sinopec tham gia xây dựng.
Trong khi tại Ai Cập, hai nước đã cam kết thúc đẩy hợp tác song phương theo sáng kiến "Một vành đai, một con đường" của Trung Quốc, đồng thời ký kết 21 thỏa thuận hợp tác kinh tế-thương mại trị giá 15 tỷ USD.
Còn tại Iran, chặng dừng chân cuối, ông Tập Cận Bình và Tổng thống Rouhani đã chứng kiến ký kết 17 hiệp định hợp tác, đặt mục tiêu tăng kim ngạch thương mại hai chiều lên 600 tỷ USD trong mười năm tới.
Đặc biệt, Trung Quốc đã nâng cấp quan hệ với Saudi Arabia và Iran lên hàng đối tác chiến lược toàn diện, tương đương với quan hệ Trung Quốc - Ai Cập.
Không chỉ có dự án tại ba nước trên, thông qua chuyến thăm, Trung Quốc cũng thông báo khoản viện trợ cho các nước Trung Đông khác như 7,53 triệu USD cải thiện đời sống cho người dân Palestine, 34,6 triệu USD viện trợ nhân đạo cho Syria, Jordan…
Thể hiện vai trò nước lớn
Chuyến công du lần này của Chủ tịch Tập Cận Bình có thể nói mang lại cho Trung Quốc nhiều lợi ích. Thứ nhất, về khía cạnh năng lượng, Trung Quốc hiện là nhà nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, với hơn một nửa lượng dầu thô được nhập từ khu vực Trung Đông. Như thế, việc củng cố quan hệ với ba cường quốc khu vực Trung Đông với các dự án lọc hóa dầu và nghiên cứu dầu mỏ lớn sẽ tiếp tục giúp bảo đảm an ninh năng lượng cho Trung Quốc.
Thứ hai, Trung Quốc đang quảng bá rất mạnh cho sáng kiến "Con đường tơ lụa", với ý tưởng khôi phục con đường tơ lụa cổ đại chạy từ Trung Quốc qua Trung Á, Trung Đông sang châu Âu. Vì vậy, chuyến thăm này cũng sẽ có tác dụng thúc đẩy các nước trong khu vực ủng hộ sáng kiến và tham gia vào các dự án cơ sở hạ tầng mà Trung Quốc đề xuất.
Thứ ba, chuyến thăm cũng giúp tăng cường ảnh hưởng của Bắc Kinh ở Trung Đông trong bối cảnh khu vực này đang đầy xáo trộn - từ sự nổi lên của IS, cuộc chiến ở Syria chưa có hồi kết với hậu quả nhân đạo hết sức nghiêm trọng, kèm theo là sự cạnh tranh ảnh hưởng trực tiếp giữa Nga và phương Tây ở Syria, cho đến cuộc khủng hoảng di cư đang đặt châu Âu vào thế khó xử. Gần đây nhất, lại nổ ra cuộc khủng hoảng ngoại giao trực tiếp giữa Iran và Saudi Arabia liên quan đến vụ Riyadh xử tử một giáo sĩ Hồi giáo thân Iran. Rõ ràng là chuyến thăm của người đứng đầu Trung Quốc cho thấy nước này đã sẵn sàng đặt chân vào cuộc tranh giành ảnh hưởng trong khu vực bằng các biện pháp hợp tác kinh tế theo cách của Trung Quốc.
Ngoại giao thực dụng
Từ khi lên nhậm chức, Chủ tịch Tập Cận Bình đã tăng cường đáng kể các hoạt động ngoại giao. Thống kê của các nhà quan sát quốc tế cho thấy, năm 2015, ông Tập Cận Bình công du nước ngoài còn nhiều hơn cả Tổng thống Mỹ Obama. Trước đây, Trung Quốc chú trọng đến các khu vực ảnh hưởng truyền thống như Đông Nam Á, hay những vùng ít quan trọng hơn như châu Phi, Mỹ Latinh. Giờ đây, chuyến thăm sau nhiều năm của người đứng đầu Trung Quốc tới ba nước Trung Đông, một khu vực trọng yếu bậc nhất trên thế giới, cho thấy Trung Quốc đã sẵn sàng bước vào sân chơi vốn chỉ dành cho Mỹ, Nga, thông qua các đòn bẩy về hợp tác kinh tế.
Một điểm nữa, đó là trong bối cảnh giữa Saudi Arabia và Iran mới xảy ra tranh cãi ngoại giao đến mức Saudi Arabia phải tuyên bố cắt đứt quan hệ ngoại giao với Iran, việc ông Tập Cận Bình vẫn đến thăm cả hai nước mà không làm "mếch lòng" bên nào quả thật là một thành công lớn. Chuyến thăm cũng diễn ra ngay sau khi phương Tây dỡ bỏ cấm vận Iran còn cho thấy sự nhanh nhạy của Trung Quốc trước các đối thủ phương Tây và càng khẳng định tư duy ngoại giao ngày càng thực dụng của Bắc Kinh.
Tuy nhiên, không phải Trung Quốc có thể dễ dàng thành công. Thông tin không mấy lạc quan về tăng trưởng của nền kinh tế thứ hai thế giới gần đây đã đặt ra nghi ngờ về tính khả thi của các gói cam kết tài chính của Trung Quốc. Và quan trọng hơn, nhiều nước gần đây đã tỏ ra cẩn trọng với các dự án hợp tác do Trung Quốc đề xuất, nhất là những dự án trong khuôn khổ "Một vành đai, một con đường" do tính nhạy cảm của sáng kiến này.