Chính sách nông thôn mới ở Trung Quốc Khuyến nông = Tăng quyền

Nhu cầu tăng trưởng

Những người nông dân ở ngoại ô Shangmatai, cách Bắc Kinh khoảng 90km về phía Đông Nam, gần thành phố cảng Thiên Tân, đang hồi hộp chờ đợi cuộc cải cách đất đai. Những người nông dân này cho biết, chính quyền địa phương đã thu giữ đất của họ để xây một cái hồ nhân tạo nhằm thu hút khách du lịch. Họ không nhận được khoản đền bù nào. Cuối năm ngoái, các luật sư và học giả ở Bắc Kinh trình vụ việc tranh chấp của họ lên các quan chức, cùng với rất nhiều vụ việc khác, như một lý do để nông dân có quyền sở hữu rõ ràng hơn. “Nông dân muốn sửa lại quyền sở hữu đất đai thuộc về chúng tôi”, một tuyên bố do 17 nông dân ở Shangmatai ký vào hồi tháng 3.

Đó cũng là nguyện vọng của trên 700 triệu nông dân Trung Quốc (gần 60% dân số Trung Quốc sống ở nông thôn).

Kể từ khi các công xã bị phá vỡ ba thập niên trước, các hộ nông dân được hưởng quyền dùng đất trong thời hạn 30 năm. Thời hạn đó đã kết thúc. Đời sống nông dân Trung Quốc có nhiều bước nhảy vọt, nhưng nhu cầu hiện đại hóa sản xuất nông nghiệp đòi hỏi cách tiếp cận mới. Với những mảnh ruộng manh mún, khoảng 0,67 ha, nhiều hộ dân đã tìm cách gộp lại để mở rộng sản xuất.

Hàng triệu nông dân ra thành phố kiếm việc. Ruộng đồng hoang hóa. Nông dân khó có thể làm ăn lớn khi không có quyền sở hữu hay sử dụng chính thức về mặt luật pháp. Đất nông nghiệp vẫn thuộc sở hữu của nhà nước. Tuy nhiên, người dân ở thành  thị có thể mua bán đất như một tài sản.

Một trong những vấn đề gây “bức xúc” khác là các quan chức địa phương và giới thương nhân thường cấu kết để chiếm đất nông nghiệp, xây cất nhà cửa hoặc biến thành khu công nghiệp.

Bởi thế, nông thôn Trung Quốc ít khi yên bình. Biểu tình. Gây rối. Kiện cáo. Bạo lực. Theo số liệu chính thức của Trung Quốc, có ít nhất 74.000 vụ “khiếu kiện tập thể” của nông dân Trung Quốc hồi năm 2004, thu hút 3,7 triệu nông dân tham gia. Con số này tăng lên 87.000 vụ trong năm 2005, và năm 2006 là 90.000 vụ.

Theo ông Hongyuan, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kinh tế nông thôn, Bộ Nông nghiệp Trung Quốc: “Sự vi phạm quyền đất đai của người nông dân diễn ra thường xuyên khi chính quyền địa phương quyết định thay cho nông dân mà không để họ tự quyết định số phận của mình. Vì vậy, Chính phủ phải cải cách chính sách ruộng đất để bảo vệ đầy đủ quyền lợi của nông dân”.

Đột phá

“Một bước tiến lớn, có ảnh hưởng sâu rộng”, tờ Nhân dân Nhật báo viết về văn kiện nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nông thôn của Hội nghị Trung ương 3, khoá 17, Đảng Cộng sản Trung Quốc. Chi tiết của chính sách chưa được tiết lộ, song, chủ trương này phải được Quốc hội thể chế hóa thành luật trước khi được ban hành và thực thi.

Điểm cốt lõi của chính sách mới là nông dân được trao đổi, sang nhượng không hạn chế quyền sử dụng đất nông nghiệp mà họ đang được hưởng cho những nông dân khác hoặc cho doanh nghiệp, miễn là không chuyển đổi mục đích sử dụng. Nông dân cũng sẽ được thế chấp, cầm cố “quyền sử dụng đất” để vay vốn ngân hàng hoặc góp vốn vào công ty nông nghiệp. Việc nông dân được phép bán đất sẽ tạo điều kiện cho sự ra đời của các nông trại quy mô lớn với công nghệ canh tác hiện đại. Với những nông dân muốn chuyển ra thành thị sinh sống, chính sách mới sẽ cho họ bán đất để ra thành phố với một khoản vốn khởi nghiệp. Ngoài ra, một hệ thống cơ quan hành chính mới, chuyên về quản lý đất nông nghiệp, cũng sẽ được thành lập.

Tuy “nền tảng cơ bản của sở hữu tập thể đối với đất nông nghiệp vẫn không thay đổi”, như khẳng định của truyền thông Trung Quốc, nhưng chính sách này đã góp phần xoa dịu sự phẫn nộ của nông dân Trung Quốc do tình trạng tham nhũng ở nông thôn và sự cách biệt quá lớn về thu nhập giữa nông thôn với thành thị. Sử gia Zhang Lifan, nguyên là nhà nghiên cứu thuộc Viện xã hội Trung Quốc (CASS) nói: “Từ góc độ lịch sử, sự tồn vong của mỗi triều đại đều liên quan đến nông dân và đất đai. Chính sách này sẽ có lợi cho sự ổn định nông thôn và giành được trái tim nông dân”.

Con dao hai lưỡi

Nhiều học giả Trung Quốc cảnh báo, chính sách mới này có thể là con dao hai lưỡi.

“Các biện pháp vừa được thông qua được các nhà kinh tế cho là bước đột phá lớn trong cải cách ruộng đất do nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình khởi xướng 30 năm trước, đem lại cho nông dân cơ hội tiến hành quản lý đất trên quy mô lớn và khởi dựng doanh nghiệp mới”, Tân Hoa Xã viết. Những người ủng hộ cho rằng, nếu thực thi nghiêm túc và có hiệu quả, chính sách này sẽ tạo thuận lợi cho công cuộc “tích tụ đất nông nghiệp”, hình thành những nông trại sản xuất lớn. Mô hình này có thể giúp gia tăng sản lượng lương thực, bảo đảm an ninh lương thực và giúp nông nghiệp Trung Quốc cạnh tranh tốt hơn trên thị trường thế giới. Giáo sư Xu Xinglin thuộc khoa Kinh tế, Trường Đảng Trung ương cho rằng “bước đột phá này là cần thiết. Nó đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa và đô thị hóa trong giai đoạn hiện nay”.

Trong khi đó, nhiều học giả Trung Quốc cảnh báo cũng chứa đựng nhiều rủi ro tiềm tàng. Asia Times Online lập luận: “Nhiều nông dân có thể bán đất để lấy tiền. Họ có thể bắt đầu kinh doanh nhỏ lẻ hoặc chuyển đến sống ở thành phố. Điều gì sẽ xảy ra nếu họ thua lỗ hay không kiếm được việc ở thành phố?”.

Nhiều nhà phân tích cho rằng kinh tế Trung Quốc chưa đủ mạnh để “hấp thụ” hàng chục triệu nông dân bán đất, rồi đổ vào thành phố kiếm việc làm hàng năm. Mặc dù có nhiều hạn chế, nhưng việc phân bổ ruộng đất đến gia đình nông dân có ưu điểm là bảo đảm cho mỗi gia đình một phương tiện sinh sống tối thiểu.

Theo các học giả, để tiến hành cải cách đất nông nghiệp, Trung Quốc cũng phải thay đổi các hệ thống xã hội khác. Chẳng hạn, Trung Quốc cần cải cách hệ thống đăng ký hộ khẩu, an sinh xã hội, bảo hiểm để những nông dân di cư ra thành phố được chấp nhận như những cư dân đô thị và được hưởng sự đối xử công bằng và những quyền lợi tối thiểu. Những biện pháp trên không được thực hiện, những nông dân mất đất có thể trở thành mối đe dọa đối với sự ổn định xã hội của đất nước.

Mai Thảo (Tổng hợp từ Economist, Asia Times, NYT, Xinhua News…)