| TIN LIÊN QUAN | |
 | EU hối thúc tân Thủ tướng Anh khởi động đàm phán Brexit |
| EC khởi động "Lá chắn cá nhân" trước do thám Mỹ |
Trong những ngày qua, cả thế giới dành rất nhiều quan tâm đối với sự kiện người dân Anh quyết định rời khỏi Liên minh châu Âu (EU) - còn gọi là Brexit. Bởi lẽ, “cơn chấn động chính trị” này được dự báo sẽ kéo theo nhiều tác động khó lường không chỉ với bản thân Vương quốc Anh, mà còn cả với châu Âu và toàn cầu.
Theo tạp chí Foreign Policy, một điểm rất đáng chú ý của Brexit là một lần nữa, những quyết định chính trị quan trọng lại được trao cho người dân thông qua hình thức trưng cầu dân ý.
 |
Trước đó, năm 2014, Scotland đã tiến hành trưng cầu dân ý về việc tách khỏi Vương quốc Anh, song đa số người dân quốc gia này đã chọn ở lại. Tiếp đến, vào mùa hè năm 2015, Hy Lạp cũng tiến hành trưng cầu dân ý về các điều khoản gói cứu trợ kinh tế của EU. Ngoài ra, hàng loạt cuộc trưng cầu nhỏ lẻ đã diễn ra trên khắp châu Âu trong những năm gần đây như ở Đan Mạch, Hà Lan, Ireland… liên quan đến các vấn đề như thỏa thuận tư cách thành viên trong Cơ quan Cảnh sát châu Âu (Europol), thỏa thuận liên kết của EU hay Cơ chế Bình ổn Tài chính châu Âu…
Từ thực tế trên, có thể nói, châu Âu dường như đang trong một “cơn sốt” trưng cầu dân ý. Nếu quả thực như vậy, câu hỏi đặt ra là: điều gì đã dẫn đến việc triển khai phổ biến hình thức dân chủ trực tiếp này, và liệu trưng cầu dân ý có thực sự mang lại sự phát triển tích cực?
Trao thêm quyền cho người dân
Trong quá khứ, các nhà chính trị thường không giao phó việc quyết định những chính sách quan trọng, chẳng hạn như Brexit, cho người dân. Thậm chí cho tới cách đây khoảng 10 năm, trưng cầu dân ý ở cấp độ quốc gia vẫn là điều rất hiếm hoi, và nếu có thì các cuộc trưng cầu này thường nhằm giải quyết các vấn đề trong nước như phê chuẩn Hiến pháp, hay đôi khi là trao quyền cho người dân trong bối cảnh chính phủ gặp mâu thuẫn.
Tính chất của trưng cầu dân ý cũng khác nhau, từ những cuộc chỉ mang tính hình thức đến những cuộc mang sức ảnh hưởng sâu sắc, từ các vấn đề “cỏn con” như việc lái xe bên phải đường ở Thụy Điển cho đến những chuyện rất nhạy cảm như hôn nhân đồng giới ở Ireland hay Croatia.
 |
Trong khi đó, các vấn đề quan hệ quốc tế vốn là công việc đặc thù của các Ngoại trưởng và các nhà ngoại giao. Người dân được cho là không đủ kiến thức để quyết định chính sách đối ngoại. Các nhà ngoại giao Mỹ lừng lẫy như George Kennan hay Henry Kissinger từng cho rằng quan hệ quốc tế nên được tiến hành bởi một số ít người “có tầm nhìn xa trông rộng” và rất am hiểu lợi ích của người dân.
Tuy nhiên, ngày nay, các chính phủ ở châu Âu không ngần ngại trao cho người dân của họ quyền quyết định các vấn đề đối ngoại. Kể từ năm 2000 đến nay, đã có hơn 40 cuộc trưng cầu dân ý về các vấn đề quốc tế diễn ra trên khắp EU. Con số này trong những năm 1990 chỉ là 10 cuộc, và thậm chí chỉ là 3 trong những năm 1980.
Công cụ để mặc cả
Tại sao lại có sự thay đổi như trên? Có lẽ các nhà ngoại giao châu Âu nhận thấy trưng cầu dân ý là một công cụ hữu ích để đạt được lợi thế trong đàm phán ngoại giao. Bằng cách hứa hẹn sẽ cho người dân phê chuẩn các điều ước quốc tế, các nhà ngoại giao có thể có thêm cơ sở để “mặc cả” khi đàm phán những điều ước này.
Nguồn gốc của việc sử dụng trưng cầu dân ý như một công cụ mặc cả trong quan hệ quốc tế xuất hiện trong quá trình phát triển EU. Năm 1992, Đan Mạch tổ chức trưng cầu dân ý để tìm kiếm sự ủng hộ phê duyệt Hiệp ước Maastricht - bao gồm ba trụ cột trong hoạt động của EU cũng như nền tảng của Hội đồng châu Âu. Kết quả là 50,7% người Đan Mạch đã nói “Không” với Hiệp ước Maastricht, khiến châu Âu đã buộc phải “chiều” theo một số yêu sách của Copenhagen. Người dân Đan Mạch khá hài lòng với những đặc quyền mà họ được hưởng, và cuộc trưng cầu dân ý thứ hai đã được quốc gia Bắc Âu này tổ chức vào năm 1993. Lần này, đa số dân Đan Mạch đồng ý phê chuẩn Hiệp ước Maastricht, đưa nước này gia nhập EU.
Sau đó, hàng loạt quốc gia đã áp dụng bài học của Đan Mạch, “đào bới” những quy định trong Hiến pháp về trưng cầu dân ý vốn chẳng mấy khi được nhắc tới. Khi Áo, Phần Lan, Na Uy và Thụy Điển bắt đầu đàm phán gia nhập EU năm 1993, tất cả những nước này đều chọn cách thức trưng cầu dân ý để phê chuẩn Hiệp ước Maastricht. Rốt cục, Thụy Điển và Na Uy được quyền sử dụng đồng tiền riêng, trong khi Phần Lan và Áo đạt được nhượng bộ từ EU cho phép hai nước này duy trì chính sách đối ngoại trung lập trên trường quốc tế.
Việc sử dụng trưng cầu dân ý để mặc cả còn xuất hiện trong đàm phán về Hiến pháp của châu Âu vào những năm 2000. Khi đó, chính phủ Tây Ban Nha phàn nàn rằng tỷ lệ số phiếu của họ sở hữu trong Hội đồng Bộ trưởng EU là quá ít nếu chiếu theo quy định trong Hiến pháp. Vì
lập luận này không được các nước khác ủng hộ, Thủ tướng Tây Ban Nha Jose Maria Aznar quyết định sử dụng “quân bài” của mình. Một mặt ông Aznar khẳng định tuân thủ Hiến pháp châu Âu, song mặt khác, ông này kêu gọi người dân Tây Ban Nha không nên ủng hộ bản Hiến pháp đó cho tới khi ông có được nhượng bộ từ liên minh. Đây rõ ràng là một âm mưu, song nó hiệu quả. Ông Aznar đã giành thêm được số phiếu trong Hội đồng Bộ trưởng EU, và Hiến pháp châu Âu đã được 80% cử tri Tây Ban Nha thông qua trong cuộc trưng cầu dân ý tháng 2/2005.
Không nên lạm dụng
Những toan tính đàm phán ngoại giao có lẽ không thể giải thích thấu đáo cho việc tiến hành thường xuyên trưng cầu dân ý như hiện nay. Người ta sẽ không hiểu được sự bùng nổ của trưng cầu dân ý nếu không nhận ra được những thay đổi cơ bản trong sự vận hành của châu Âu.
Ở châu lục này, các vấn đề như môi trường, tài chính, thương mại và an ninh được quyết định thông qua thảo luận giữa các chính khách ở Brussels, Bỉ. Tuy nhiên, những nhà chính trị vẫn có trách nhiệm với các vấn đề trong nước của họ, nhất là khi dân chúng ngày càng cảm thấy xa rời bộ máy quan liêu của EU. Trong bối cảnh đó, các chính phủ muốn dùng trưng cầu dân ý để khẳng định rằng họ vẫn rất quan tâm đến người dân của mình.
Tháng Hai năm nay, Thủ tướng Hungary Viktor Orban thông báo có thể sẽ tiến hành trưng cầu dân ý về chính sách phân bổ người tị nạn của EU. Ông Orban cho rằng động thái này là vì người dân Hungary, nhấn mạnh đó là “một phần của chính trị châu Âu”, đồng thời kêu gọi các nước khác cũng nên trưng cầu dân ý về các chính sách của EU.
Tuy nhiên, sử dụng trưng cầu dân ý như một hình thức dân chủ trực tiếp có phải là đúng đắn? Việc triển khai phổ biến - thậm chí là lạm dụng - trưng cầu dân ý liệu có dẫn đến sự hờ hững hoặc mất lòng tin của người dân? Bên cạnh đó, các cuộc trưng cầu dân ý thường bị chỉ trích là chính sách mị dân, nghiêm trọng hơn, nó cho phép những cử tri thiếu hiểu biết đưa ra những quyết định đầy cảm tính.
Dù vậy, các chứng cứ thực tế cho thấy phê phán trên chưa hẳn đã chính xác. Các đảng phái có tư tưởng dân túy thường giành chiến thắng trong trưng cầu dân ý, nhưng người dân lại ít khi ủng hộ các chính sách dân túy. Chẳng hạn như ở Thụy Sĩ, trong 9 trên 10 cuộc trưng cầu gần đây, người dân đều chấp nhận các chính sách nhập cư mang tính tự do hơn.
Có thể nói, trưng cầu dân ý không phải là một giải pháp thần kỳ có thể giải quyết mọi vấn đề phức tạp và việc lạm dụng có thể khiến nó trở thành trò hề. Chẳng mấy ai để tâm đến việc Hy Lạp tiến hành trưng cầu dân ý về gói cứu trợ của EU hồi năm ngoái. Bởi lẽ, chiến dịch vận động cho cuộc trưng cầu này diễn ra trong vòng chưa đến 1 tuần lễ, và người dân Hy Lạp gần như không có thông tin gì về tác động của gói cứu trợ đến nền kinh tế nước này. Chính vì vậy, lựa chọn của người dân chỉ là cảm tính.
Nếu trưng cầu dân ý được tiến hành nhằm mục tiêu như nó phải có - tức là thể hiện ý chí của người dân - thì cần có thời gian để cử tri có cơ hội thảo luận, hiểu rõ các mặt lợi - hại của vấn đề. Dân chủ, bao gồm cả dân chủ trực tiếp, không chỉ đơn thuần là đi bỏ phiếu, mà còn là tự do thảo luận và tranh biện.
 | Anh xúc tiến đàm phán thương mại với các đối tác lớn hậu Brexit Bộ Kinh doanh Anh cho biết, họ đã lên kế hoạch đàm phán thương mại cho giai đoạn hậu Brexit với nhiều đối tác lớn ... |
 | Ba tác nhân sẽ thay đổi “cảnh quan” Đông Nam Á Phán quyết của PCA, trưng cầu dân ý về Hiến pháp của Thái Lan và tiến trình hòa bình và hòa giải của Myanmar có ... |
 | Hà Lan có thể trưng cầu dân ý về việc rời EU Để tổ chức trưng cầu dân ý giống như Anh đã làm vừa qua, Hà Lan phải thay đổi Hiến pháp và có được sự ... |
