Bị phủ bóng bởi xung đột Nga-Ukraine, quan hệ EU-Trung Quốc ngày càng rạn nứt, ‘lằn ranh đỏ’ đã được vạch

Hội nghị trực tuyến Trung Quốc-Liên minh châu Âu (EU) lần thứ 23 diễn ra hồi đầu tháng này nhằm thảo luận về chiến dịch quân sự của Nga ở Ukraine và tác động đối với trật tự quốc tế dựa trên luật lệ, cũng như an ninh toàn cầu và nền kinh tế.

Tuy nhiên, thay vào đó, cuộc gặp giữa các nhà lãnh đạo hai bên đã trở thành một diễn đàn để thể hiện quan điểm đối lập và sự khác biệt càng trở nên nổi bật.

Chủ đề được đưa ra là chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine, với việc EU thúc giục Bắc Kinh có lập trường rõ ràng về xung đột, sử dụng "ảnh hưởng đáng kể" của mình đối với Moscow để giúp đạt được lệnh ngừng bắn ngay lập tức và đưa ra cam kết sẽ không hỗ trợ Nga về mặt quân sự cũng như giúp Moscow vượt qua các lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Sau cuộc họp, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nói: “Tổng cộng hơn 40 quốc gia đã tham gia các lệnh trừng phạt Nga. Vì vậy, chúng tôi cũng đã nói rất rõ ràng rằng, Trung Quốc, nếu không ủng hộ, ít nhất là không can thiệp các lệnh trừng phạt của chúng tôi”.

Bà von der Leyen đồng thời cảnh báo, bất kỳ động thái nào của Bắc Kinh nhằm hỗ trợ Moscow về mặt quân sự sẽ dẫn đến “một thiệt hại lớn về danh tiếng cho Trung Quốc".

Người đứng đầu EU nói thêm, một động thái như vậy có thể dẫn đến một cuộc “di cư” của các công ty quốc tế khỏi Trung Quốc, như đang diễn ra ở Nga.

“Mỗi ngày, Trung Quốc và EU giao dịch gần 2 tỷ Euro hàng hóa và dịch vụ. Trong khi đó, thương mại giữa Trung Quốc và Nga chỉ đạt khoảng 330 triệu Euro mỗi ngày.

Theo bà, việc kéo dài chiến sự và những gián đoạn mà nó mang lại cho nền kinh tế thế giới sẽ không có lợi cho ai, kể cả Trung Quốc.

Quan điểm khác nhau về xung đột Nga-Ukraine

Cảnh báo của Chủ tịch Ủy ban châu Âu được đưa ra trong bối cảnh gần đây Nga-Trung Quốc thiết lập mối quan hệ “không có giới hạn” và lập trường của Bắc Kinh về chiến dịch của Moscow tại Ukraine.

Một mặt, Trung Quốc bày tỏ lo ngại về xung đột, hỗ trợ nhân đạo cho Ukraine, thúc đẩy các cuộc đàm phán hòa bình giữa Moscow và Kiev, đồng thời nhắc lại quan điểm tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của tất cả các nước.

Nhưng mặt khác, Trung Quốc đang tăng cường quan hệ thương mại với Nga, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng. Hai bên cũng thể hiện đồng thuận về các vấn đề địa chính trị trong những năm gần đây.

Mặc dù Bắc Kinh chưa bao giờ bày tỏ sự ủng hộ đối với chiến dịch của Nga ở Ukraine, nhưng đã nhiều lần kêu gọi rằng, các yêu cầu an ninh của Nga phải được “giải quyết một cách nghiêm túc và đúng đắn” trong bối cảnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đang mở rộng về phía Đông.

Tại hội nghị trên, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường nói với các nhà lãnh đạo EU rằng Bắc Kinh sẽ thúc đẩy các cuộc đàm phán hòa bình "theo cách riêng của họ”.

Việc Trung Quốc chưa có lập trường rõ ràng về vấn đề Ukraine đã khiến phía EU tỏ ra không hài lòng, cho rằng Bắc Kinh không muốn bàn về vấn đề Ukraine.

Chia rẽ ngày càng gia tăng

Sự chia rẽ giữa EU và Bắc Kinh, vốn đã gia tăng từ lâu trước khi Nga triển khai chiến dịch quân sự ở Ukraine, càng trở nên rõ ràng hơn khi bà von der Leyen phát biểu sau hội nghị rằng có rất ít hoặc không đạt được tiến bộ trong một số vấn đề song phương.

Các vấn đề chính bao gồm việc EU cáo buộc Trung Quốc có các hành vi thương mại phân biệt đối xử đối với Lithuania, lệnh trừng phạt của Bắc Kinh đối với các thành viên Nghị viện châu Âu, vấn đề nhân quyền và những khó khăn mà các công ty châu Âu phải đối mặt trong việc tiếp cận và hoạt động tại thị trường Trung Quốc.

Những bất đồng về các vấn đề trên là dấu hiệu mới nhất cho thấy quan hệ Trung Quốc-EU không còn được như bình thường. Mối quan hệ ngày càng phức tạp, đã vào một vòng xoáy đi xuống trong vài năm.

Một trong những thay đổi quan trọng trong quan hệ song phương diễn ra vào tháng 3/2019 khi EU tăng cường cách tiếp cận đối với Bắc Kinh vì nhiều lý do giống Mỹ đã làm.

EU “để mắt” tới một số chính sách kinh tế của Trung Quốc thông qua Sáng kiến ​​Vành đai và con đường (với sự tham gia ngày càng nhiều của các quốc gia châu Âu), cũng như lo ngại về các hoạt động thương mại của Bắc Kinh ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Điều này dẫn đến việc EU lần đầu tiên đề cập Trung Quốc không chỉ là đối tác hợp tác và đàm phán mà còn là “đối thủ cạnh tranh kinh tế trong việc theo đuổi sự dẫn đầu về công nghệ”.

Giáo sư Li Xing, chuyên gia về phát triển và quan hệ quốc tế tại Đại học Aalborg ở Đan Mạch, cho biết, quan hệ Trung Quốc-EU xấu đi kể từ khi EU đình chỉ Hiệp định Toàn diện về đầu tư với Trung Quốc vào tháng 5/2021. Động thái này khiến hai bên áp đặt các biện pháp trừng phạt lẫn nhau.

Quan điểm của Trung Quốc

Vậy Trung Quốc nhìn nhận mối quan hệ với châu Âu như thế nào?

Theo bà Una Bērziņa-Čerenkova, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Riga Stradins ở Latvia, Bắc Kinh tin rằng EU đang nắm bắt các tín hiệu về chính sách đối ngoại từ Washington.

Chuyên gia này nói: “Trung Quốc thích ý tưởng về quyền tự chủ chiến lược của châu Âu vì điều này có nghĩa là châu Âu sẽ bớt phụ thuộc vào NATO và do đó, ít bị chỉ trích hơn và có quan hệ chặt chẽ hơn với Trung Quốc”.

“Nhưng thực tế không đơn giản như vậy”, bà nói, đồng thời cho rằng, các chính sách của châu Âu chủ yếu là kết quả của những bất bình của quốc gia và khu vực đối với Bắc Kinh.

Theo bà Bērziņa-Čerenkova, cuộc thảo luận về quyền tự chủ chiến lược của châu Âu đã được đặt ra ở Brussels kể từ khi Nga triển khai chiến dịch tại Ukraine, với lập luận rằng hiện giờ không phải là lúc để EU rời bỏ mối quan hệ chặt chẽ với Washington.

Đây là lý do tại sao Bắc Kinh không tin tưởng rằng EU đang hoạt động như một bên hoàn toàn độc lập trong các vấn đề địa chính trị quan trọng, ông Xing lưu ý.

Ông nói: “Giới tinh hoa Trung Quốc tin rằng, trong quá trình cạnh tranh Trung-Mỹ, EU chắc chắn sẽ đứng về phía Washington”.

Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với thực tế là cuộc xung đột Nga-Ukraine đang khiến các nước châu Âu xích lại gần Washington và gia tăng chia rẽ giữa EU và Bắc Kinh.

EU vạch "lằn ranh đỏ"

Bất chấp hai bên ngày càng có nhiều quan điểm bất đồng, cả Trung Quốc và EU cho đến nay đều không muốn có nguy cơ suy giảm mạnh quan hệ song phương. Hiện Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của EU.

Đồng thời, kỳ vọng của Trung Quốc đối với các thị trường xuất khẩu và đầu tư nước ngoài vẫn ở mức cao trong giai đoạn kinh tế khó khăn này.

Bắc Kinh đang nỗ lực hết mình để đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế 5,5% trong năm nay trong bối cảnh thị trường bất động sản lao dốc và dân số già hóa . Do đó, khó có thể làm căng thẳng thêm quan hệ với EU. Cả hai bên đều có rất nhiều thứ để mất từ ​​sự đổ vỡ trong quan hệ.

Nhưng EU cũng có thể đã đặt ra “ lằn ranh đỏ” với cảnh báo gần đây về Ukraine.

Giám đốc chương trình châu Á tại Hội đồng đối ngoại châu Âu Janka Oertel cho biết: “Tương lai của quan hệ EU-Trung Quốc sẽ được xác định ở một mức độ đáng kể bởi cách tiếp cận của Bắc Kinh đối với xung đột ở Ukraine.

Nếu Trung Quốc công khai đối đầu với các lệnh trừng phạt đã được áp đặt, sẽ có những hậu quả. Điều này không thể rõ ràng hơn bây giờ”.