| Việc hoàn toàn lệ thuộc vào xuất khâu có thể đặt nền kinh tế vào vị thế bấp bênh. |
Sự phồn thịnh của kinh tế châu Á trong nhiều thập niên qua được gắn liền với xuất khẩu, đặc biệt là các mặt hàng tiêu dùng, điện tử và vải sợi. Chiến lược này từng là liều thuốc thần kỳ thay đổi hoàn toàn tên tuổi của Nhật Bản, Hàn Quốc, nâng cao mức sống của người dân và giảm mức nghèo đói ở Indonesia, Việt Nam...
Tuy nhiên, theo Tổ chức Thương mại Thế giới, năm nay nền thương mại toàn cầu đã thu hẹp theo những tỷ lệ chưa từng thấy trong gần 80 năm qua. Thu nhập do xuất khẩu của các nước nghèo nhất thế giới tuột dốc đến hơn 40%, làm mất đi hàng triệu công ăn việc làm giữa lúc cuộc khủng hoảng kinh tế lan ra khắp thế giới. Thái Lan là một thí dụ điển hình về mô hình phát triển dựa trên xuất khẩu. Mỹ và châu Âu là các thị trường chiếm hơn 1/4 lượng hàng xuất khẩu của Thái Lan, tuy nhiên năm nay, các chuyến hàng sang các thị trường này đã giảm khoảng 17%. Theo ông Kiat Sittheeamorn - chủ tịch Văn phòng Đại diện Thương mại Thái Lan, tình trạng suy thoái toàn cầu đã khiến nhiều chính quyền châu Á đặt nghi vấn về sự lệ thuộc của họ vào xuất khẩu.
Cũng theo ông Kiat, người ta thảo luận rất nhiều đến việc tái cân bằng tăng trưởng và một mô hình phát triển mới. Cuộc khủng hoảng đã cho thấy việc hoàn toàn lệ thuộc vào xuất khẩu có thể đặt ra nhiều vấn đề và đặt nền kinh tế vào vị thế bấp bênh. Các chính quyền khu vực nên chú ý nhiều hơn vào nỗ lực thúc đẩy công nghệ địa phương và các kỹ năng để tăng giá trị các sản phẩm. Ngân hàng trung ương Thái Lan, mới đây cho biết, trong thời kỳ từ 1985 đến 2007, tỷ lệ các mặt hàng xuất khẩu đối với tổng sản phẩm quốc nội đã tăng từ 25% đến 70%. Các mặt hàng xuất khẩu hàng đầu của Thái Lan gồm vải vóc, giầy dép, hải sản, gạo, cao su, đồ trang sức, ô tô, máy tính và máy móc, đồ dùng điện tử khác.
Kinh tế gia Ravi Ratnayake - Giám đốc Ủy ban Kinh tế Xã hội Liên hợp quốc đặc trách khu vực châu Á - Thái Bình Dương cho rằng, tình trạng suy thoái đã nêu bật tính bấp bênh của Thái Lan nói riêng và các nước xuất khẩu của châu Á trước những thăng trầm lớn trong nền mậu dịch toàn cầu. "Khu vực này quá lệ thuộc vào các thị trường bên ngoài như Mỹ và châu Âu, và không chú ý đến nhu cầu nội địa hay nhu cầu trong khu vực. Vì thế cần phải cân bằng các nguồn tăng trưởng kinh tế. Nếu khu vực không lệ thuộc quá mức vào các thị trường bên ngoài, thì theo chúng tôi, đã có thể giảm thiểu tác động của cuộc khủng hoảng đối với khu vực rồi".
Những năm gần đây, Thái Lan đã cố gắng mở nhiều thị trường mới thông qua các hiệp định thương mại tự do với các nước trong khu vực như Ấn Độ, Bangladesh, Australia, New Zealand... và trong nội bộ Đông Nam Á. Không chỉ có Thái Lan, mà nhiều nước trong khu vực cũng đã, đang và có ý định đa dạng hóa. Họ đã nhìn thấy các hậu quả của tình trạng lệ thuộc vào các thị trường lớn, để rồi bị thiệt hại nghiêm trọng. Tuy nhiên, vẫn phải chờ xem khu vực sẽ tiến bước như thế nào, và sẽ đạt được bao nhiêu kết quả.
Theo chuyên gia của Ủy ban Kinh tế Xã hội Liên hợp quốc - ông Shamika Sirimanne, cần phải có biện pháp cải cách để đẩy mạnh giao dịch thương mại khu vực, như cắt giảm các thủ tục hành chính rườm rà. "Với các nước láng giềng, thủ tục giấy tờ thường phức tạp hơn nhiều, phải vượt qua nhiều rào cản hơn để trao đổi thương mại qua các biên giới. Những rào cản trong nội bộ khu vực cần được tháo gỡ nếu các nước muốn phát triển xuất khẩu bằng cách dựa vào khu vực ngày một nhiều hơn".
Một số nhà phân tích cho rằng có rất ít cuộc tranh luận để tìm các phương cách nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững. Học giả Jacques Chai Chomphongdi - hội viên của tổ chức Focus on the Global South, nung nấu một mô hình thay thế để tăng trưởng kinh tế, tập trung nhiều hơn vào nền kinh tế nội địa. Ông nói: "Chúng tôi vẫn cố gắng cổ vũ cho một mô hình phát triển đa dạng hơn, vượt lên trên giới hạn của mô hình phát triển dựa trên xuất khẩu. Đơn cử trường hợp Thái Lan, cho thấy nhiều lĩnh vực nguy hiểm có thể xảy ra khi phải lệ thuộc vào các yếu tố bên ngoài để làm động cơ chính cho phát triển kinh tế". Theo ông, thế giới muốn thấy các chính quyền khu vực tỏ ra mạnh dạn hơn trong việc đưa ra các mô hình phát triển thay thế.
Minh Anh (Theo VOA)