| Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc, Trưởng Ban Chỉ đạo Cải cách Tư pháp Trung ương phát biểu. (Nguồn: TTXVN) |
Tại phiên họp, Ban Chỉ đạo thảo luận, cho ý kiến về kết quả thực hiện Đề án: “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” và "Báo cáo xin ý kiến về chủ trương ban hành Quy chế tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến tại Tòa án", do Ban Cán sự đảng Tòa án nhân dân Tối cao trình.
Cùng dự Phiên họp có các Ủy viên Bộ Chính trị, thành viên Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương: Phan Đình Trạc, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Nội chính Trung ương, Phó trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo; Nguyễn Hòa Bình, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao; Tô Lâm, Bộ trưởng Bộ Công an.
Phiên họp còn có sự tham dự của các thành viên Ban Chỉ đạo, lãnh đạo các ban, bộ, ngành liên quan.
Đề án “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Hội thẩm. Theo thống kê, tính đến ngày 31/3/2021, toàn quốc có 17.299 Hội thẩm; trong đó có 16.913 Hội thẩm nhân dân và 386 Hội thẩm quân nhân.
Trong tổng số Hội thẩm hiện nay, ngoài thành phần là cán bộ, công chức, cán bộ hưu trí, chỉ có 8 Hội thẩm là người dân, không làm việc cho các cơ quan, tổ chức đoàn thể (chiếm 0,03%).
Theo đánh giá của Ban Chỉ đạo, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về Hội thẩm còn tản mạn, chưa đầy đủ, một số quy định còn chưa phù hợp với thực tiễn; tổ chức thực hiện có phần hình thức, chưa phản ánh đúng vị trí, vai trò của nhân dân trong việc tham gia hoạt động xét xử; mức độ đóng góp của Hội thẩm vào chất lượng xét xử chưa cao, chưa tương xứng với vị trí, vai trò của Hội thẩm. Một số chế độ, chính sách đối với Hội thẩm còn chưa phù hợp.
Đề án đề ra 8 giải pháp gồm: Hoàn thiện cơ chế Hội thẩm tham gia xét xử tại Tòa án; Bổ sung chế định Hội thẩm đoàn trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; Hoàn thiện hệ thống pháp luật về Hội thẩm; Tăng cường tính chuyên môn của Hội thẩm khi tham gia xét xử một số loại vụ án đặc thù; Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật; Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho Hội thẩm; Hoàn thiện chế độ, chính sách đối với Hội thẩm; Tổ chức thí điểm xét xử sơ thẩm vụ án hình sự bằng Hội đồng xét xử và Hội thẩm đoàn và thí điểm xét xử sơ thẩm bằng Hội đồng xét xử gồm 1 Thẩm phán và 2 Hội thẩm có chuyên môn về một số lĩnh vực tương ứng đối với một số vụ án có tính chất đặc thù.
Ban Chỉ đạo đánh giá, đây là những giải pháp thiết thực, có tính khả thi, nếu triển khai thực hiện tốt sẽ khắc phục được những bất cập, khó khăn, vướng mắc trong việc xây dựng đội ngũ hội thẩm nhân dân, nâng cao hiệu quả nhân dân tham gia giám sát việc thực hiện quyền lực tư pháp, đảm bảo lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, phù hợp với mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Về Dự thảo Quy chế tổ chức xét xử trực tuyến, theo Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao Nguyễn Hòa Bình, xét xử trực tuyến khác với các hội nghị trực tuyến, học trực tuyến.
Xét xử trực tuyến bản chất là xét xử trực tiếp, diễn ra ở phòng xét xử theo quy định hiện hành, nhưng một số chủ thể do điều kiện khách quan không đến dự được phiên tòa, có thể tham gia từ các điểm cầu phụ, đảm bảo yêu cầu quy định.
Phiên tòa vẫn phải đảm bảo trực tiếp, công khai, minh bạch, có sự giám sát của các bên. Còn các đầu cầu, ví dụ người làm chứng, người bị hại, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đang bị cấp cứu hoặc đang bị mắc Covid-19 không thể đến tòa được có thể tham gia trực tuyến. Trong bối cảnh dịch Covid-19, áp dụng mô hình này có lợi hơn cho việc xét xử.
Các thành viên Ban Chỉ đạo cho rằng, Tòa án nhân dân Tối cao chủ động xây dựng trình cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định là rất cần thiết. Tuy nhiên, ở Việt Nam, đây là vấn đề mới.
Pháp luật hiện hành chưa có quy định về hình thức xét xử trực tuyến và cách thức tổ chức chức phiên tòa xét xử trực tuyến. Vấn đề này còn liên quan nhiều đến các quy định của pháp luật tố tụng hiện hành, tác động đến quyền và nghĩa vụ hợp pháp của tổ chức, cá nhân...
Do đó, Ban Chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương đề nghị Tòa án nhân dân Tối cao cần tổ chức xin ý kiến chính thức của các cơ quan, tổ chức có liên quan về việc tổ chức xét xử trực tuyến.
Lắng nghe ý kiến trao đổi của các thành viên Ban Chỉ đạo, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc phát biểu kết luận, nêu rõ: Nhà nước ta là nhà nước của dân, vì dân, đặc biệt là cần phát huy quyền làm chủ của nhân dân nhưng phải thực hiện đúng Hiến pháp và có tính khả thi phải cao, sát thực tiễn; tiếp tục quan triệt mục tiêu đổi mới theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII mà trước hết là hệ thống tư pháp.
Thay mặt Ban Chỉ đạo, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc hoan nghênh Ban Cán sự Đảng Tòa án nhân dân Tối cao đã chuẩn bị công phu các dự thảo Đề án, Báo cáo. Mặc dù còn có những ý kiến khác nhau, các thành viên Ban Chỉ đạo đã đóng góp nhiều ý kiến chuyên sâu, có giá trị cao, thẳng thắn, nhiều chiều, thể hiện rõ quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta về cải cách tư pháp.
Điều này thể hiện tinh thần trách nhiệm cao của Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương trước Đảng, Nhà nước và nhân dân. Chủ tịch nước đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp thu, hoàn thiện Đề án và lắng nghe nhiều chiều các ý kiến quý báu của các thành viên, bảo đảm sát thực tiễn, bảo vệ chế độ, quyền lợi của nhân dân.
Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh, việc tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến là xu thế tất yếu, cần thiết trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghệ lần thứ 4 diễn ra vũ bão trên toàn cầu và sự đe dọa của dịch Covid-19; phù hợp với các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia và đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Xét xử trực tuyến chỉ là biểu hiện cụ thể của xét xử trực tiếp với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin và đảm bảo yêu cầu tuân theo pháp luật của phiên tòa.
Chủ tịch nước cho rằng, đây là vấn đề mới cần những bước đi thận trọng, chặt chẽ, tránh xảy ra sơ suất. Do đó, trước hết nên áp dụng trong xét xử các vụ án dân sự, tranh chấp thương mại, hành chính là chủ yếu và một số vụ án hình sự cần thiết, vừa làm vừa rút kinh nghiệm.
"Yêu cầu đặt ra là bảo đảm thuận lợi nhưng không ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đương sự có liên quan các chủ thể trong phiên tòa và bảo đảm nguyên tắc của tố tụng, bảo đảm an toàn, hiệu quả, bảo mật chặt chẽ của quá trình tranh tụng và những vấn đề đặt ra. Do đó, không thí điểm áp dụng pháp luật trong tố tụng", Chủ tịch nước chỉ đạo.
Chủ tịch nước đề nghị Tòa án nhân dân Tối cao hoàn thiện Đề án bảo đảm không trái với đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Về thẩm quyền xác định khái niệm xét xử trực tuyến, các ý kiến đóng góp đưa ra nhiều phương án, Chủ tịch nước yêu cầu Tòa án nhân dân Tối cao có hướng dẫn cụ thể, phối hợp với các cơ quan tố tụng thống nhất phương án báo cáo Thường vụ Quốc hội có ý kiến chính thức.
Về Đề án “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp”, Trưởng Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương đánh giá, việc triển khai áp dụng cơ chế Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử đã được tiến hành từ nhiều năm qua và đã làm tốt. Tuy nhiên, quá trình lựa chọn cho vị trí Hội thẩm nhân dân, tổ chức hoạt động của Hội thẩm…còn một số vấn đề cần quan tâm, khắc phục để làm tốt hơn nữa trong thời gian tiếp theo.
Nhấn mạnh yêu cầu phải tuân thủ Hiến pháp và không làm thí điểm công tác tố tụng và nâng cao tính nhân dân trong quá trình xét xử, Chủ tịch nước chỉ đạo cần triển khai các giải phấp nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng của Hội thẩm nhân dân.
Theo đó, yêu cầu đặt ra là cần có đội ngũ Hội thẩm nhân dân tốt nhất cả về số lượng và chất lượng; bảo đảm quyền lợi chính trị và nâng cao tinh thần trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân; khắc phục hạn chế trong việc lựa chọn chưa đúng, chưa đủ. Trong quá trình đó, cần chú trọng đến các yếu tố như kiến thức pháp luật của Hội thẩm nhân dân, không chỉ về bằng cấp, mà cần bồi dưỡng, đào tạo, có chính sách chế độ phù hợp.
Chủ tịch nước chỉ đạo đưa nội dung này vào Chương trình xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, trong đó có vấn đề cải cách tư pháp để báo cáo cơ quan có thẩm quyền quyết định.
Chủ tịch nước đề nghị Ban Thư ký tập hợp đầy đủ các ý kiến đóng góp, thảo luận để sớm có thông báo kết luận, trước hết là Quy chế tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến tại Tòa án; qua đó tạo điều kiện cho việc xét xử trực tuyến chính thức sớm được triển khai trên thực tế.