Sự phổ biến của internet và các thiết bị kỹ thuật số đang làm thay đổi cuộc sống giới trẻ và khiến thời gian trực tuyến của họ tăng lên.
Khảo sát của UNICEF năm 2022 cho thấy 82% trẻ em 12-13 tuổi và 93% trẻ em 14-15 tuổi ở Việt Nam sử dụng Internet hằng ngày. Theo Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, trẻ em Việt Nam sử dụng mạng xã hội từ năm đến bảy giờ mỗi ngày.
| Tiến sĩ Gordon, giảng viên cấp cao ngành Tâm lý học tại Đại học RMIT Việt Nam.(Nguồn: RMIT) |
Rủi ro luôn đi cùng cơ hội
Theo Tiến sĩ Gordon Ingram, với mức độ sử dụng thiết bị công nghệ trên quả thực cao nhưng không khác biệt nhiều so với các quốc gia khác.
Ông chia sẻ: “Tôi đến từ Vương quốc Anh và từng sống ở Colombia gần chín năm trước khi đến Việt Nam và những gì đang diễn ra ở các nơi tôi từng đi qua cũng rất giống với nơi đây.
Quan ngại về thời gian sử dụng thiết bị điện tử đã có từ thời tivi mới được phát minh. Nhưng mối lo này đang trở nên cấp bách hơn khi ngày càng có nhiều loại thiết bị mà trẻ em/thanh thiếu niên có thể nhìn chăm chú vào và loại nội dung để xem hoặc chơi ngày càng phong phú hơn.
Thanh thiếu niên đang dành nhiều thời gian hơn để tiêu thụ nội dung số thông qua tivi, máy tính, máy chơi game, máy tính bảng và đặc biệt là điện thoại thông minh”.
Trong cuốn sách xuất bản gần đây, ông Gordon Ingram đã xem xét những rủi ro và cơ hội liên quan tới xu hướng trên từ ba góc độ.
Góc độ đầu tiên là những bản sắc cá nhân mới mà thanh thiếu niên hình thành trên mạng. Rủi ro ở đây là xung đột có thể nảy sinh giữa trẻ với cha mẹ nếu cha mẹ chưa biết cách quản lý phù hợp.
Tuy nhiên, những bản dạng mới này cũng mang lại không gian sáng tạo và đổi mới. Người trẻ sử dụng các thiết bị công nghệ để kết nối với người khác, và điều đó cũng có nghĩa là họ có thể thỏa sức sáng tạo và cùng nhau tạo ra những sản phẩm văn hóa mới.
Góc độ thứ hai là những rủi ro và lợi ích liên quan đến một số loại nội dung trực tuyến nhất định. Những lo ngại này không chỉ xoay quanh việc trẻ dành bao nhiêu thời gian trên mạng mà còn liên quan tới những nguy cơ độc hại mà trẻ có thể tiếp xúc như nội dung khiêu dâm hoặc trò chơi điện tử bạo lực.
Tuy nhiên, thanh thiếu niên ngày nay cũng có thể truy cập vào vô số nội dung tích cực, mang tính giáo dục trên không gian mạng (bao gồm các chủ đề về sức khỏe tinh thần và phát triển nhân cách). Đây là cơ hội biến khoảng thời gian sử dụng thiết bị thành thời gian có ích.
Góc độ thứ ba là về những mối quan hệ được hình thành trên mạng. Mọi người có xu hướng nghĩ nhiều về các tương tác tiêu cực trên mạng, như bắt nạt hoặc những hành vi rình rập/theo dõi người khác qua mạng.
Thế nhưng, internet có sức mạnh gắn kết những người từ nhiều hoàn cảnh khác nhau và giúp họ hiểu nhau hơn. Thời gian sử dụng thiết bị công nghệ cũng có thể trở thành thời gian để người thân, bạn bè đang sống xa nhau có thể gặp gỡ kết nối với nhau.
Cảnh báo vấn đề về sức khỏe tinh thần
Chia sẻ về vấn đề này, Tiến sĩ Gordon Ingram cho rằng: “Lứa tuổi vị thành niên vốn luôn gặp các vấn đề về sức khỏe tinh thần, nên hiện tượng này cũng không có gì mới.
Thanh thiếu niên ngày nay lớn lên cùng công nghệ mới nên họ am hiểu công nghệ hơn cha mẹ mình và hầu hết sẽ dần tìm ra cách riêng để sử dụng chúng phù hợp.
Thay vì đặt câu hỏi: "Dùng internet có làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về sức khỏe tinh thần hay không?", chúng ta nên chuyển sang xác định ai đang gặp vấn đề khi sử dụng công nghệ (ví dụ: bị nghiện xem video ngắn) và tìm ra cách tốt nhất để giúp đỡ họ”.
Đối với các bậc phụ huynh, ông khuyến khích họ bớt suy nghĩ về thời gian trực tuyến và nghĩ nhiều hơn về cuộc sống ngoại tuyến, như: con bạn có làm bài tập về nhà đầy đủ, ngủ đủ giấc, gặp bạn bè ngoài đời thực, tập thể dục - thể thao, đi dã ngoại thiên nhiên hay tham gia các hoạt động văn hóa hay không? Nếu có thì các phụ huynh không phải quá lo lắng về lượng thời gian lên mạng của trẻ.
| Sự phổ biến của internet và các thiết bị kỹ thuật số đang thay đổi cuộc sống người trẻ và khiến thời gian trực tuyến của họ tăng lên. (Nguồn: Pexels) |
Theo ông, các cơ quan chính phủ cũng cần chú ý hơn đến việc sử dụng internet của người trẻ. Các cơ quan này cần hợp tác chặt chẽ hơn với doanh nghiệp, tổ chức để đảm bảo rằng họ bảo vệ người trẻ khỏi những nội dung có hại hay những kẻ có ý đồ xấu.
Lời khuyên cho các bậc phụ huynh
Theo truyền thống, người Việt thường tập trung vào việc dạy trẻ các quy tắc, chuẩn mực và đảm bảo trẻ hành xử một cách có kỷ luật.
Dưới góc nhìn của Tiến sĩ Gordon Ingram thì đây có thể không phải là cách tốt nhất khi trẻ đã tiếp xúc trực tuyến với văn hóa hiện đại hoặc văn hóa phương Tây.
Ông cho biết: “Trong văn hóa phương Tây, hình thức nuôi dạy con cái lý tưởng thường là phong cách nuôi dạy có thẩm quyền (authoritative parenting). Cách này vẫn nhấn mạnh vào các quy tắc và ranh giới, nhưng cũng ghi nhận tầm quan trọng của cảm xúc và tình cảm.
Các quy tắc mà trẻ phải tuân thủ sẽ cần được thảo luận hoặc thương lượng trước trong trường hợp có thay đổi. Phụ huynh sẽ thương lượng với trẻ (ít nhất là về các chi tiết), cho phép có sự linh hoạt và ngoại lệ.
Ví dụ, nếu trẻ thường được phép chơi điện tử 30 phút mỗi tối trong tuần đi học thì trẻ có thể được phép chơi nhiều hơn nếu hoàn thành bài tập về nhà và công việc nhà sớm”.
Đưa ra lời khuyên dành cho các bậc cha mẹ là hãy nói chuyện với con về các hoạt động trực tuyến của con, cùng nhau xác định đâu là điểm tốt và xấu, đồng thời thương lượng một bộ quy tắc và các ngoại lệ để quản lý hành vi của con trên mạng.
Theo ông Gordon Ingram, phụ huynh là người dẫn dắt quá trình đó với tư cách cha mẹ, nhưng con cái cũng nên cảm thấy mình có cơ hội đóng góp ý kiến.
Ông chia sẻ: “Hãy cho con thời gian để thư giãn như chơi game hoặc lướt mạng xã hội, nhưng nên coi đó như một phần thưởng sau khi con đã hoàn thành một hoạt động tích cực trên mạng, chẳng hạn như học ngoại ngữ, nghiên cứu kiến thức cho bài tập ở trường hoặc nói chuyện với ông bà.
Là một nhà tâm lý học phát triển, tôi nghĩ thay vì lo lắng về việc thời gian sử dụng thiết bị sẽ gây tác động tiêu cực ra sao, hãy tập trung đảm bảo rằng con cái chúng ta sẽ có thật nhiều trải nghiệm tích cực trong quá trình trưởng thành”.