Cuối năm 2017, tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) sụp đổ, cuộc giao tranh giữa quân đội của Tổng thống Syria Bashar al-Assad và lực lượng chống đối chính phủ tạm lắng, Nga tuyên bố đã hoàn thành sứ mệnh tại Damascus và đưa quân đội trở về nước. Những hy vọng kết thúc cuộc nội chiến Syria được nhen nhóm. Sau bảy năm qua, xung đột và bạo lực đã cướp đi sinh mạng của hơn 400.000 người và gây ra cuộc khủng hoảng tị nạn tồi tệ nhất trong lịch sử thế giới hiện đại.
Tuy nhiên, ước vọng về một nền hòa bình dài lâu tại Syria đã sớm bị dập tắt. Việc Thổ Nhĩ Kỳ đưa quân tràn qua biên giới, tấn công lực lượng người Kurd ngay đầu năm, đã mở màn cho năm thứ 8 của cuộc nội chiến tại đây. “Miếng bánh” Syria quá hấp dẫn và những nhân tố chính trên “bàn cờ” đều có toan tính riêng nhằm duy trì lợi ích ở quốc gia có vị trí địa - chính trị chiến lược này. Do đó, Damascus sẽ tiếp tục là nơi diễn ra “cuộc chiến tranh ủy nhiệm” của các bên hậu thuẫn những phe phái đối địch.
| Khung cảnh hoang tàn tại Đông Ghouta, ngoại ô Damascus, Syria hôm 5/3. (Nguồn: AFP) |
Khi “Vùng giảm căng thẳng” hóa chiến trường
Từ ngày 18/2, các lực lượng Syria được Nga hậu thuẫn đã bắt đầu chiến dịch oanh tạc Đông Ghouta, khu vực ở ngoại ô thủ đô Damascus, do hai nhóm vũ trang chống đối là Jaish Al-Islam và Failaq Al-Rahman kiểm soát. Mục tiêu của chiến dịch quân sự này là nhằm tạo tiền đề cho một cuộc tấn công lớn nhằm đánh bật hai nhóm Jaish Al-Islam và Failaq Al-Rahman ra khỏi Ghouta.
Cuộc chiến tại Đông Ghouta diễn ra rất ác liệt khiến thương vong tăng nhanh trong những ngày qua. Theo Tổ chức Quốc phòng dân sự ở Đông Ghouta, lực lượng đảm nhận nhiệm vụ cứu hộ, số người thiệt mạng rất có thể nhiều hơn con số 500 người vì họ không thể nhặt hết các thi thể do máy bay chiến đấu vẫn quần thảo trên bầu trời. Tổ chức Giám sát nhân quyền (UNHCR) tại Syria cho biết, ít nhất 200 trẻ em nằm trong số những người đã chết. Gần 400.000 người dân mắc kẹt tại Đông Ghouta phải sống trong “địa ngục trần gian” và trở thành “mục tiêu của các cuộc không kích, pháo kích và oanh tạc”.
Đáng chú ý, Đông Ghouta là một trong bốn vùng giảm căng thẳng theo thỏa thuận về Vùng giảm căng thẳng được ký kết giữa phái đoàn Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran tại Hòa đàm Astana ngày 4/5/2017. Nhưng hiện tại, chiến sự ở Đông Ghouta đang căng thẳng hơn bao giờ hết và người Syria vẫn tiếp tục ngã xuống vì những điều “phi nhân đạo”.
Cục diện rối ren
Trong suốt năm 2017, Nga gần như độc tôn điều phối cuộc khủng hoảng tại Syria, cả trên chiến trường và tiến trình tìm giải pháp chính trị. Nhưng sau khi Hội nghị hòa đàm Sochi không đạt được kết quả như mong muốn, Moscow đã nhanh chóng trở lại ưu tiên giành lợi thế trên chiến trường để mở rộng khu vực kiểm soát tại Syria.
| Người dân Syria tại một trại tị nạn ở Đông Ghouta. (Ảnh: AFP |
Bị Nga vượt mặt cả về quân sự lẫn chính trị trên “bàn cờ Syria”, Mỹ đã khoanh tay đứng nhìn. Washington vẫn đang âm thầm củng cố lực lượng quân sự ủy nhiệm của mình tại Đông và Bắc Syria với nòng cốt là các tay súng người Kurd và Arab. Bằng cách tăng cường tấn công quân đội Chính phủ Syria và phe cánh, Mỹ sẽ không để Nga đơn phương dàn xếp giải pháp cho tương lai chính trị của Damascus.
Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ góp mặt tại Syria với chiến dịch “Cành ô lưu” tấn công vào Afrin. Lúc đầu, nước này hỗ trợ phe đối lập Syria nhưng gần đây đã tập trung hơn vào quyết tâm ngăn chặn tham vọng tự trị của người Kurd. Istanbul đã đưa nhiều binh sỹ vào miền Bắc Syria vì mục đích này.
Giữa lúc cuộc chiến ủy nhiệm đang đẩy Syria lún sâu hơn vào khủng hoảng, các cuộc không kích do Tel Aviv thực hiện liên tiếp đầu năm 2018 nhắm vào căn cứ quân sự của Tehran có thể khiến cuộc đối đầu đa chiều tại Syria càng trở nên phức tạp. Trong cuộc gặp gỡ với Tổng thống Mỹ Donald Trump và phát biểu tại Ủy ban Các vấn đề chung Mỹ - Israel (AIPAC), Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã chỉ đích danh Iran như mối đe dọa tới nước này và Mỹ nói riêng, cũng như an ninh và ổn định của khu vực nói chung.
Những diễn biến rối ren này cho thấy cuộc chiến tranh vì Syria sẽ còn tiếp diễn. Việc quá nhiều nước “nhúng tay” vào Damascus có thể đẩy Trung Đông vào vòng xoáy xung đột mới. Nguy cơ cuộc chiến tranh giữa các lực lượng ủy nhiệm bị biến thành xung đột trực tiếp giữa các cường quốc đang giật dây hiện ra ngày một rõ nét. Trong phần lớn xung đột, lợi ích của những quốc gia bên ngoài này thường xuyên đối lập nhau. Mục đích khác nhau của họ khiến mọi nỗ lực chấm dứt cuộc chiến ở Syria đều thất bại. “Miếng bánh Syria” giờ đây khó có thể chia đều nhưng ai cũng muốn phần hơn. Vì vậy, vòng luẩn quẩn này sẽ tiếp tục khiến viễn cảnh về quốc gia Syria hòa bình tại một Trung Đông ổn định trở nên xa vời hơn.