 |
| Đại sứ Nguyễn Nguyệt Nga trả lời phỏng vấn báo chí bên lề Đối thoại chính sách cao cấp Diễn đàn hợp tác Á-Âu (ASEM) chiều 22/6 tại Hà Nội. (Ảnh: Tuấn Anh) |
Khẳng định tính bình đẳng trong quan hệ quốc tế
Đại sứ đánh giá như thế nào về những kết quả nổi bật của hợp tác ASEM trong 25 năm qua, cũng như vai trò ASEM hiện nay trong việc thúc đẩy chủ nghĩa đa phương?
25 năm qua là chặng đường lịch sử rất nổi bật, với sự bứt phá của hai châu lục trong quan hệ quốc tế nói chung và một trong những thành tựu mà chúng ta có thể nói đến đó là ASEM. Chúng ta có thể cảm nhận được rất rõ ý nghĩa và tầm quan trọng của Diễn đàn này, không chỉ với hai châu lục Á-Âu mà với các nước, với quan hệ quốc tế.
Trong thời gian qua, gần 30 năm sau Chiến tranh Lạnh, về những thành tích lớn nhất của ASEM, có lẽ phải nói rằng việc thành lập ASEM năm 1996 bản thân nó đã có ý nghĩa quan trọng, khẳng định một bước ngoặt – làm thay đổi tính chất quan hệ giữa châu Á và châu Âu, khẳng định tính bình đẳng trong quan hệ quốc tế. Đây là một nét rất lớn mà giai đoạn hậu Chiến tranh Lạnh đã thống nhất phấn đấu để đạt được.
Thứ hai, hai châu lục Á-Âu không chỉ là cái nôi văn hóa mà còn là những trung tâm quyền lực kinh tế và về chính trị. Diễn đàn ASEM đã giúp hai châu lục tăng tiếng nói và tăng phối hợp chính sách nhiều hơn, cũng như chia sẻ được nhiều hơn và tác động đến quan hệ quốc tế và xử lý các vấn đề trong quan hệ quốc tế tốt hơn.
Ngày nay, đặc biệt là trong việc gìn giữ hòa bình và an ninh, việc hợp tác trao đổi dù có ý kiến khác biệt - điều đương nhiên trong hợp tác quốc tế - thì hai châu lục Á-Âu bao giờ cũng cùng bàn bạc với nhau để tăng hiểu biết, quan tâm của nhau để cùng tăng cường hợp tác, thúc đẩy việc duy trì hợp tác đa phương, các nguyên tắc cơ bản về bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau, không can thiệp công việc nội bộ, giải quyết hòa bình các tranh chấp quốc tế.
| Có một sự trùng hợp rất ý nghĩa đối với Việt Nam là 25 năm qua cũng chính là chặng đường chúng ta bắt đầu hội nhập với khu vực và liên khu vực. Sau khi chúng ta gia nhập ASEAN năm 1995 thì năm 1996, với tư cách thành viên ASEAN, chúng ta tham gia thành lập ASEM. Đây chính là diễn đàn đầu tiên mà Việt Nam tham gia với tư cách là sáng lập viên, nên chúng ta rất tự hào. |
Điều này cũng có ý nghĩa rất lớn đối với khu vực Đông Nam Á vì 25 năm qua là giai đoạn chuyển tiếp rất căn bản của ASEAN trong quá trình mở rộng và thống nhất cả khu vực.
Chính ASEM cũng góp phần vào tinh thần tăng cường hiểu biết lẫn nhau, tinh thần hợp tác, tinh thần bình đẳng vì các mục tiêu phát triển chung ở ngay châu Âu hay Nam Á. Hợp tác bình đẳng giữa các quốc gia, trình độ phát triển cao hơn với các nước, quốc gia phát triển thấp hơn đã củng cố tinh thần hợp tác, nguyên tắc bình đẳng, đối thoại và trao đổi.
Thứ ba, ASEM là diễn đàn đối thoại với tính chất rất linh hoạt, cho nên các nước rất dễ chia sẻ với nhau. Dù có thể không có kết luận cuối cùng, hay sự đồng thuận nhưng các nước đã có sự lắng nghe lẫn nhau và chia sẻ kinh nghiệm với nhau, đặc biệt trong vấn đề phát triển. Đơn cử, kinh nghiệm của các nước công nghiệp phát triển của các nước ở châu Âu, hay của những con rồng kinh tế ở Đông Bắc Á đã được đưa ra trao đổi để từ đó các nước kém phát triển học được rất nhiều tư duy về tăng trưởng và phát triển bền vững, lấy người dân làm trung tâm, tư duy về quản lý xã hội, xóa đói giảm nghèo…
ASEM không chỉ có sự chia sẻ, tăng hiểu biết mà còn có những hành động cụ thể.
Khi châu Á, đặc biệt là Đông Nam Á rơi vào khủng hoảng tài chính năm 1997-1998, các nước thành viên ASEM ở châu Âu đã thành lập quỹ hỗ trợ các nền kinh tế ở Đông Nam Á đang tác động của cuộc khủng hoảng. Việt Nam khi đó cũng tranh thủ được hàng trăm nghìn USD để hỗ trợ cho các chương trình của các địa phương, doanh nghiệp; với một số nước khác là hàng triệu USD.
Về mặt kinh tế và thương mại, ASEM chính là nơi đã hỗ trợ, ủng hộ nỗ lực liên kết, hội nhập của các nước kém phát triển hơn.
Cũng riêng với Việt Nam, qua ASEM, chúng ta tranh thủ được sự ủng hộ, trao đổi và thúc đẩy thương lượng về việc gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) và hội nhập kinh tế toàn cầu. Tại Hội nghị cấp cao ASEM diễn ra ở Việt Nam năm 2004, Liên minh châu Âu là đối tác đầu tiên trên thế giới ký thỏa thuận song phương với nước ta, ủng hộ Việt Nam gia nhập WTO, mở đường cho nhiều thỏa thuận khác để Việt Nam chính thức gia nhập WTO vào tháng 1/2007.
Một hành động cụ thể nữa là nhiều dự án song phương do ASEM mang lại. Hội nghị thượng đỉnh ASEM diễn ra hai năm/lần, xen kẽ là các hội nghị Bộ trưởng. Trong các khuôn khổ đó, nhiều nước khởi động hoặc hoàn tất quá trình đàm phán và đi đến ký kết các thỏa thuận song phương. Với Việt Nam, chúng ta khởi động đàm phán Hiệp định thương mại tự do với EU là năm 2010 tại Cấp cao ASEM lần thứ 8 ở Bỉ, hoàn tất quá trình đàm phán vào năm 2014 tại Cấp cao ASEM lần thứ 10 ở Italy.
Một điểm đặc biệt, một trụ cột hợp tác mang tính chất rất ASEM, đó là sự gắn kết giao lưu giữa những người dân. ASEM có hướng đi căn cơ, đặc sắc. Đó là tăng cường sự hiểu biết ngay từ lớp thanh niên, trẻ em, sinh viên, nhà báo, nghệ sỹ… bởi ASEM hiểu rằng, người dân có hưởng thụ được mới đánh giá đúng thành quả của hợp tác và liên kết, từ đó tạo ra ý nghĩa lâu dài, nuôi dưỡng và tận dụng được mối quan hệ đó. Chính người dân là những người luôn nuôi dưỡng và hình thành ý thức về hợp tác, hiểu biết lẫn nhau.
Hiện nay, khuôn khổ ASEM có các cơ chế như Diễn đàn nhân dân ASEM, Hội nghị đối tác nghị viện Á-Âu (ASEP), Diễn đàn thanh niên ASEM, Diễn đàn công đoàn ASEM …
Có được thành công như vậy là nhờ sự tham gia của người dân vào tiến trình ASEM. Hợp tác Á-Âu và quan hệ giữa hai châu lục đã đi vào chiều sâu, căn cơ hơn khá nhiều so với các mối quan hệ của các diễn đàn khác và mang tính chất dài hạn.
Nhưng mặt khác, ASEM cũng có những thách thức nhất định. Về bên ngoài, đó là thách thức từ môi trường thay đổi, đặc biệt là thời đại số và những thách thức toàn cầu như dịch bệnh, thiên tai, các vấn đề an ninh, cạnh tranh nước lớn, căng thẳng thương mại.
Bên cạnh đó, ASEM cũng có nhiều vấn đề nội tại. Đó là tính chất không chính thức, không có cơ chế Ban thư ký hay tổ chức ổn định, mà theo từng nước chủ nhà và sáng kiến của từng thành viên, dẫn đến hạn chế trong kết nối giữa các sáng kiến, trong tập trung nguồn lực để có những “cú huých” mạnh cho hợp tác.
 |
| Đối thoại chính sách cao cấp ASEM có sự tham gia của các đại diện cấp Bộ trưởng, Thứ trưởng các nước thành viên, Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu, các diễn giả là chuyên gia và học giả uy tín ở khu vực và quốc tế. |
Định vị ASEM trong tình hình mới
Trong bối cảnh Covid-19 vẫn đang tác động lớn đến nhiều nước trên thế giới như hiện nay, cần phải làm gì để thúc đẩy kết nối Á-Âu và duy trì các giá trị như Đại sứ đề cập trên đây?
Đây là một vấn đề rất lớn, toàn diện, dài hạn và có nhiều hệ lụy. Đại dịch Covid-19 cho thấy một cuộc khủng hoảng toàn cầu chưa từng có, bao trùm tất cả các lĩnh vực, tương tác với nhau, tạo nên nhiều cuộc khủng hoảng khác cùng lúc.
Là những châu lục, trung tâm kinh tế, công nghệ và quyền lực chính trị trên toàn cầu, vai trò của ASEM và các thành viên ASEM là rất quan trọng. Hiện nay, ưu tiên hợp tác là tiếp tục ứng phó với dịch bệnh bởi sinh mạng của người dân phải được bảo đảm trước tiên.
Trong các phát biểu của các quan chức cao cấp và diễn giả tại Đối thoại chính sách cao cấp ASEM diễn ra tại Hà Nội ngày 22/6 đều nêu ý kiến trao đổi về việc bảo đảm công bằng và khả năng tiếp cận các nguồn vaccine một cách công bằng cho các nước kém phát triển. Trong vấn đề này, ASEM làm được và phải làm được, không chỉ vì vai trò quan trọng của ASEM hiện nay mà bản thân ASEM là những trung tâm công nghệ, trung tâm sản xuất vaccine rất lớn của thế giới.
Việc các nước phát triển hỗ trợ và bảo đảm bình đẳng trong tiếp cận vaccine cho các nước kém phát triển là cực kỳ quan trọng bởi khi các nước khác không an toàn thì bản thân họ cũng không an toàn. Thế giới phải cùng ra khỏi đại dịch, thoát khỏi dịch thì mới có thể bảo đảm được trở lại một cách bình thường, phát triển.
Thực tế cho thấy ASEM đã có nhiều nỗ lực góp phần hỗ trợ cho các nước rất nhiều. Bản thân Việt Nam cũng đã nhận nhiều nguồn hỗ trợ từ các nước thành viên ASEM như Nga, Trung Quốc, Nhật…
Thứ hai, ASEM phải nghĩ đến câu chuyện dài hơn là phục hồi toàn diện về kinh tế xã hội sau sự đảo lộn khủng khiếp của dịch bệnh. Tất cả các biện pháp phải rất căn cơ, nền tảng kinh tế thế giới và trật tự xã hội và kể cả quan hệ quốc tế cần phải có sự phối hợp. Đây cũng chính là những vấn đề được bàn trong Đối thoại chính sách cao cấp ASEM.
 |
| Đại sứ Nguyễn Nguyệt Nga tham dự và phát biểu tại Phiên 2 “Định hình tầm nhìn cho quan hệ đối tác Á-Âu mạnh mẽ hơn”: Đánh giá thành tựu hợp tác ASEM 25 năm qua và đề xuất tầm nhìn/định hướng thời gian tới. (Ảnh: Tuấn Anh) |
Thứ ba, cần phải thảo luận về vai trò ASEM trong tình hình mới. Nếu nói rằng quan hệ quốc tế đang thay đổi và đang có một cuộc “sắp đặt lại, cài đặt lại” rất lớn trên toàn cầu trong gần một thập kỷ này, vậy trong 25 năm tới, ASEM sẽ ra sao?
Chúng ta phải định vị lại vai trò của ASEM nằm ở đâu, chương trình nghị sự của ASEM như thế nào và những vấn đề gì ASEM cần phải giải quyết. Do đó, phải định vị lại vai trò, các chương trình nghị sự của ASEM trong đó nhấn đến các vấn đề: An ninh sức khỏe cộng đồng, an ninh nguồn nước, thiên tai, hạn hán; đào tạo nguồn nhân lực trong quá trình chuyển đổi số; bình đẳng giới…
Tận dụng hiệu quả, đóng góp nổi bật
Đối thoại chính sách cao cấp ASEM lần này là diễn đàn đa phương đầu tiên theo hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến sau được tổ chức sau Đại hội Đảng lần thứ XIII. Đại sứ đánh giá thế nào về ý nghĩa của sự kiện trong việc triển khai Nghị quyết Đại hội XIII về việc nâng tầm ngoại giao đa phương?
Có thể nói, bản thân sự kiện được tổ chức trực tiếp kết hợp trực tuyến với sự tham gia của các quan chức cao cấp đã cho thấy sự thành công của việc triển khai chính sách đối ngoại trong Nghị quyết của Đại hội XIII của Đảng. Điều này cũng tiếp tục khẳng định tính đúng đắn trong đường lối đối ngoại của Việt Nam là chủ động, tích cực hội nhập quốc tế, nâng tầm đối ngoại đa phương.
Là một trong những cán bộ tham gia hợp tác ASEM ngay từ những ngày đầu tiên Việt Nam tham gia sáng lập Diễn đàn năm 1996, chúng tôi cảm thấy tự hào về những bước bước đi của Việt Nam trong ASEM trong 25 năm qua, có thể gói gọn trong mấy chữ: “Tận dụng hiệu quả, đóng góp nổi bật”.
Có thể khẳng định, ASEM là một diễn đàn quan trọng đối với Việt Nam, về mặt chiến lược, kinh tế, chính trị- an ninh, phát triển, xã hội, con người. Vì đây là nơi hội tụ 53 thành viên của châu Á và châu Âu - là những cái nôi của văn hóa thế giới, là những trung tâm về công nghệ, những cường quốc về kinh tế, cường quốc, về công nghệ trong thời đại mới.
Đối thoại lần này đã được tổ chức kết hợp cả trực tiếp và trực tuyến, với sự tham dự trực tiếp của 3 Bộ trưởng Ngoại giao từ Singapore, Hàn Quốc và Anh, trong bối cảnh hai năm qua ASEM không tổ chức được các cuộc họp trực tiếp do dịch Covid-19.
Điều này cho thấy tính hấp dẫn, sự khéo léo, và cách nêu vấn đề đúng và trúng của Việt Nam, giúp thu hút được quan tâm và hội tụ được các thành viên ASEM.
Hội nghị cũng cho thấy tính đúng và trúng của đường lối đối ngoại được đưa ra tại Nghị quyết Đại hội XIII. Việt Nam cần tiếp tục thúc đẩy hợp tác đa phương, coi đó là nơi để chúng ta nâng cao vị thế, đóng góp cho thế giới, thúc đẩy quan hệ song phương, tranh thủ nguồn lực cho đất nước.
Với 25 năm phát triển, một lần nữa có thể khẳng định, ASEM tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong quá trình triển khai đối ngoại đa phương của nước ta.
Trân trọng cảm ơn Đại sứ!
Đại sứ Nguyễn Nguyệt Nga hiện là Phó Chủ tịch Ủy ban quốc gia Việt Nam về hợp tác kinh tế Thái Bình Dương; Cố vấn cấp cao Học viện Ngoại giao Việt Nam; cựu quan chức cao cấp của Việt Nam tại ASEM.
