| Việt Nam là quốc gia hiếm hoi áp đồng thời thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế bảo vệ môi trường lên mặt hàng xăng dầu. (Nguồn: Báo Lao động) |
Thuế chồng thuế
Một loạt vấn đề bất cập của thị trường xăng dầu, trong đó có gánh nặng thuế được Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chiến lược Việt Nam (VESS) nêu trong báo cáo nghiên cứu “Những đặc điểm cần lưu ý của thị trường xăng dầu Việt Nam và sự ảnh hưởng đến phúc lợi hộ gia đình”.
Theo báo cáo này, hiện mỗi lít xăng, dầu bán ra đang phải chịu các loại thuế như: thuế giá trị gia tăng (10%), thuế nhập khẩu (khoảng 10%), thuế tiêu thụ đặc biệt (8-10%) và thuế bảo vệ môi trường. Điều này đồng nghĩa gánh nặng thuế đối với người tiêu dùng ngày càng gia tăng.
Nghiên cứu của VESS cho rằng, các quy định trong Nghị định 95/2021/NĐ-CP và Nghị định 83/2014/NĐ-CP với mục đích duy trì ổn định của thị trường xăng dầu, song các chính sách này cũng gián tiếp gây ra ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường và các bên liên quan tham gia thị trường, với nhiều dấu vết của các nhóm lợi ích muốn duy trì vị thế.
PGS-TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc VESS chỉ ra: “Cách thức tính giá cơ sở hiện nay có nhiều điểm yếu khiến giá xăng dầu cơ sở không phản ánh đúng giá xăng dầu thực tế và không theo kịp sự thay đổi giá xăng dầu của thị trường quốc tế”.
Cụ thể, cách tính thuế hoàn toàn theo tỷ lệ (thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng) có thể khiến nguồn thu ngân sách bị động khi giá thế giới giảm đột ngột hoặc “khuếch đại” giá trong nước khi giá thế giới tăng mạnh (hiệu ứng gia tốc).
Dưới góc độ doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Bích Hường, Chủ tịch Chi hội Xăng dầu (Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam) phản ánh: “Cách tính thuế đối với mặt hàng xăng dầu hiện nay theo kiểu thuế chồng thuế, khi áp trực tiếp đồng thời hai khoản thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế bảo vệ môi trường lên mặt hàng xăng dầu. Chính phủ cần phải đối chiếu nhiều vấn đề khi so sánh giá xăng dầu tại Việt Nam với giá xăng dầu tại nhiều quốc gia và khu vực, từ đó làm căn cứ để ổn định hoạt động sản xuất, kinh doanh xăng dầu, phù hợp với mặt bằng giá chung”.
Đề nghị sớm thay đổi cách tính thuế
“Việt Nam có thể đối mặt với lạm phát, thuế tăng, giá đầu vào tăng, khi giá xăng dầu ở mức cao do chi phí cho xăng dầu được coi là một trong các khoản chi phí đầu vào của sản xuất. Với tỷ trọng thuế 25% (năm 2022), có thể không còn phù hợp với bối cảnh giá xăng dầu thế giới biến động bất thường hiện nay”, ông Nguyễn Đức Thành nhấn mạnh.
Nếu thay đổi cách áp thuế lên mặt hàng xăng dầu có thể thay đổi giá xăng dầu bán lẻ một cách đáng kể. Cùng với đó, các vấn đề như bị động về nguồn thu khi giá thế giới giảm, hoặc tăng gánh nặng về giá khi giá thế giới tăng mạnh sẽ được giải quyết hài hòa.
“Việc kiểm soát giá và điều hành giá xăng dầu giúp Chính phủ đảm bảo an ninh năng lượng, giúp ổn định kinh tế thị trường do xăng dầu là một trong những chi phí đầu vào quan trọng cấu thành lên giá của các sản phẩm khác. Nhưng việc kiểm soát giá xăng dầu có thể gây ra tình trạng các doanh nghiệp bán lẻ có thể bị thua lỗ, buộc phải đóng cửa, rút khỏi thị trường do giá xăng dầu cơ sở không sát với giá thực tế của doanh nghiệp”, đại diện một doanh nghiệp xăng dầu nêu quan điểm.
Cách tính giá xăng dầu chưa phù hợp thị trường cũng được Ủy ban Kinh tế của Quốc hội nêu lên khi thẩm tra báo cáo bổ sung kinh tế - xã hội năm 2022 và những tháng đầu năm 2023. Theo cơ quan này, cách tính giá bán lẻ xăng dầu chưa phù hợp với biến động thị trường, không có tính cạnh tranh và chưa đủ bù đắp chi phí kinh doanh cho các doanh nghiệp bán lẻ. Cách tính này còn ảnh hưởng đến lợi ích của người tiêu dùng khi giá xăng cơ sở cao hơn so với giá xăng dầu thực tế trong nước.
Bởi vậy, Chính phủ và các cơ quan, ban ngành liên quan cần tính đúng và tính đủ giá xăng dầu cơ sở, đảm bảo cân bằng hài hòa lợi ích của người tiêu dùng, doanh nghiệp bán lẻ và Nhà nước.
Để thị trường tự vận hành giá xăng dầu dưới sự giám sát của Nhà nước, có thể giúp tăng tính tự do của thị trường, Chính phủ nên xem xét nghiên cứu hình thành, xây dựng sàn giao dịch cung cấp xăng dầu trong nước để tác động đến giá xăng dầu cốt lõi trong tính giá cơ sở, cũng như giải quyết vấn đề về dự trữ xăng dầu quốc gia.
Đưa đề xuất nhằm cải cách thị trường xăng dầu, nhóm nghiên cứu của VESS nhấn mạnh, cần tách bạch các phân đoạn thị trường trong chuỗi cung ứng (xuất nhập khẩu, phân phối, đại lý, bán lẻ…) để tăng tính chuyên môn hóa của mỗi phân đoạn và tính cạnh tranh trong mỗi phân đoạn.
Đồng thời, tiến hành cải cách thị trường theo hướng tăng tính cạnh tranh trên tất cả các phân đoạn thị trường của toàn chuỗi cung ứng thông qua việc giảm điều kiện kinh doanh.
Theo đó, xác định rõ các thị trường khác nhau (xuất nhập khẩu, phân phối, đại lý, bán lẻ…) cần được thiết kế hệ thống động lực và cơ chế vận hành tách biệt, nhằm tăng tính chuyên môn hóa và tính cạnh tranh trong mỗi thị trường.
Sửa đổi chính sách liên quan như các quy định vận hành thị trường, chiết khấu, cho phép doanh nghiệp bán lẻ được nhập xăng dầu từ nhiều nguồn cung cấp khác nhau. Từ đó tạo sự cạnh tranh trong giá/chất lượng xăng dầu bán lẻ giữa các doanh nghiệp, gián tiếp mang lại lợi ích cho người tiêu dùng.