Mặc dù đã có nhiều chuyến thám hiểm và thăm dò trong vòng hơn ba thế kỷ qua, song đến nay hồ Baikal, hồ cổ nhất và sâu nhất thế giới nằm ở Đông Nam Siberia của nước Nga vẫn còn giữ trong lòng nó đầy sự huyền bí. Trong nỗ lực mới nhất, cuối tháng 7 vừa qua, các nhà khoa học Nga đã lần đầu tiên xuống chạm đáy hồ Baikal, mở ra hy vọng khám phá những bí mật nằm sâu dưới đáy hồ cũng như những hiện tượng mà đến nay chúng ta chưa hề biết.
“Cắm cờ” dưới đáy hồ Baikal
Dẫn đầu cuộc thám hiểm hồ Baikal là nhà khoa học Nga Artur Chilingarov, từng là trưởng nhóm các nhà khoa học cắm quốc kỳ Nga ở đáy biển Bắc Cực hồi tháng 8 năm ngoái. Theo Reuters, sau 5 giờ, đoàn chia thành 2 nhóm, sử dụng hai tàu ngầm mi-ni Mir-1 và Mir-2, đã lần đầu tiên chạm tới đáy hồ ở độ sâu 1.680 m. Chưa cần sưu tầm mẫu vật gì, nhưng chạm được lòng hồ sâu nhất thế giới, đối với các nhà khoa học Nga, là một thành công. Còn với các quan chức Nga, thành tích này mở ra “chương mới trong nền khoa học Nga”.
Hai tàu ngầm Mir-1 và Mir-2 do công ty Rauma Repola của Phần Lan sản xuất theo ý tưởng và thiết kế ban đầu của Viện Hàn lâm Khoa học Nga và Phòng Thiết kế Lazurit. Dài 6,8 m, rộng 3,6 m, cao 3 m, đường kính 2,1 m và có sức chứa 3 người, tàu này đạt tính năng kỹ thuật có thể lặn xuống độ sâu 6.000 m và thời gian lặn dưới nước có thể lên tới 80 giờ. Tàu hoạt động theo nguyên lý làm đầy nước các thùng phuy tải trọng dằn để lặn xuống và dùng bơm bơm nước ra để nổi lên. Động cơ điện của tàu hoạt động nhờ nguồn ắc quy và đạt vận tốc 9 km/h. Trên tàu có đầy đủ đèn pha cực mạnh, thiết bị video camera, thiết bị chụp ảnh, thiết bị khoan và lấy mẫu nước, mẫu đất đá. Do được thiết kế chuyên dùng trong môi trường nước biển, nên lần thám hiểm này, chúng đã được làm nhẹ đi hàng trăm kg để hợp với nước ngọt.
Năm ngoái, hai tàu này đã lập kỷ lục khi chạm tới đáy biển ở Bắc cực. Còn một chi tiết thú vị nữa, đó là hai tàu lặn nói trên từng được sử dụng trong bộ phim Titanic của đạo diễn James Cameron.
Dự án bảo tồn hệ sinh thái
Chuyến thám hiểm là một phần của kế hoạch 2 năm nhằm bảo tồn hệ sinh thái của hồ Baikal. Khu vực này đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới từ năm 1996 và cũng được bình chọn là 1 trong 7 kỳ quan nước Nga hôm 12/6.
Theo Wikipedia, hồ Baikal nằm ở phía Đông Nam Siberia, dài 636 km, rộng 80 km, chứa 23.000 km³ nước ngọt, chiếm khoảng 20% trữ lượng nước ngọt thế giới và 80% tổng trữ lượng nước ngọt trên mặt đất của Nga, gần bằng lượng nước của 5 hồ lớn ở Bắc Mỹ cộng lại. Hình thành cách đây 25 triệu năm, hồ Baikal là hồ lâu đời nhất thế giới. Hồ Baikal thu nhận nước của 336 sông ngòi và cũng là nơi sinh sống của khoảng 2.600 loài động vật và thực vật quý hiếm.
Kế hoạch thám hiểm hồ Baikal là một dự án nghiên cứu khoa học quốc tế lớn trị giá 6 triệu USD do Viện Hàn lâm khoa học Nga chủ trì. Dự án chia làm hai giai đoạn: Giai đoạn 1 bắt đầu từ ngày 29/7 và kéo dài đến giữa tháng 9. Trong giai đoạn này, các nhà khoa học Nga dự định đưa 2 tàu lặn Mir-1 và Mir-2 lặn xuống lòng hồ 60 lần để nghiên cứu tổng thể. Giai đoạn 2 sẽ được tiến hành năm 2009 với khoảng 100 lần đưa hai tàu lặn xuống đáy hồ để thực hiện những nghiên cứu chi tiết hơn. Ngoài ra còn có các tổ chức khác như Hiệp hội các chương trình về hồ Baikal của Nhật Bản, Hiệp hội Nghiên cứu của Hoàng gia Anh và một số trường đại học khác trên thế giới sẽ tham gia vào từng giai đoạn cụ thể của chương trình thám hiểm.
Các nhà khoa học dự kiến sẽ thu thập và nghiên cứu những số liệu liên quan đến độ sâu ở những vị trí khác nhau của hồ Baikal, quá trình kiến tạo địa chất vùng đáy hồ, quá trình hình thành bờ hồ, trữ lượng khoáng sản, mức độ ô nhiễm của hồ, hệ thực vật sinh thái và những giả tượng khảo cổ học trong lòng hồ.
Với kết quả chương trình nghiên cứu khảo sát này, các nhà khoa học sẽ nghiên cứu và xây dựng một kế hoạch tổng thể bảo vệ và khai thác vùng hồ Baikal một cách tối ưu nhằm mục đích bảo vệ quần thể động thực vật, hệ sinh thái độc nhất vô nhị của hồ Baikal.
Hoàng Minh (Theo BBC, RIA Novosti, National Geographic Russia)