Hiện nay, khôi phục lại ngành sản xuất chế tạo đang là chính sách trọng tâm của nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới. Câu chuyện chạy đua trong các nhà xưởng vẫn là xu thế gây tranh cãi của thế kỷ 21. Xây dựng và duy trì sự năng động trong lĩnh vực sản xuất ngày càng trở nên gian nan, đặc biệt khi môi trường cạnh tranh khốc liệt và công nghệ cải tiến không ngừng như hiện nay. Tuy vậy, Nhật Bản đã tìm ra chìa khóa để bắt nhịp thành công với mọi sự thay đổi.
Dấu hiệu phục hồi
Trong thập niên 70 và 80, các nhà máy Nhật Bản liên tục xuất xưởng ôtô, chip máy tính và máy nghe nhạc Walkman, góp phần tạo nên tốc độ tăng trưởng kinh tế thần kỳ của quốc gia này. Nhưng rồi cũng như bao nền kinh tế phát triển khác, trong vòng 20 năm trở lại đây, vị thế của ngành sản xuất chế tạo đối với nền kinh tế Nhật Bản suy giảm.
Các doanh nghiệp của Nhật đã không còn mặn mà với thị trường quê nhà do chi phí đắt đỏ và tình trạng già hóa dân số. Họ bắt đầu đầu tư mạnh vào các nhà máy tại Trung Quốc, Mỹ và nhiều nơi khác, nhằm tranh thủ nhân công chi phí thấp và tiếp cận các thị trường mới.
| Bên trong một nhà máy của Nhật Bản. (Nguồn: Bloomberg) |
Thời gian gần đây, các nhà máy của Nhật Bản đã cho thấy dấu hiệu phục hồi. Tỉ lệ đóng góp vào GDP của ngành sản xuất chế tạo dần trở nên ổn định, thậm chí tăng nhẹ. Cơ hội việc làm gia tăng, thu hút nhiều nhân công hơn.
Trong khi tổng thu nhập bình quân của người lao động tại Nhật chỉ tăng 0,6% so với cùng kỳ năm ngoái, mức lương ngành sản xuất chế tạo tăng đến 1%. Bên cạnh đó, một nghiên cứu năm 2016 của hãng kiểm toán Deloitte đã đánh giá khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất tại Nhật nhảy vọt từ vị trí thứ 10 lên thứ 4.
Tái định hình công nghiệp toàn cầu
Lâu nay các quốc gia có nguồn nhân công giá rẻ như Trung Quốc chiếm một ưu thế rõ rệt so với các nước công nghiệp phát triển như Mỹ, Nhật Bản hay châu Âu. Tuy nhiên, giờ đây công nghệ và trí tuệ mới là yếu tố quyết định khả năng cạnh tranh trong ngành. Điều này đã định hình lại viễn cảnh công nghiệp toàn cầu và cán cân đã một lần nữa nghiêng về các nước có tiềm lực kinh tế.
Xu hướng này đặc biệt có lợi cho Nhật Bản với nguyên lý "sản xuất gọn nhẹ". Báo cáo của Deloitte đã chỉ ra rằng chính phủ và các công ty nước này đang mạnh tay đầu tư cho cải tiến công nghiệp, tự động hóa và đào tạo nhân lực. Báo cáo cũng cho thấy người Nhật xếp thứ 2 thế giới về chỉ số trí tuệ, chỉ đứng sau Đức. Ngoài ra, chính phủ Nhật rót vốn cho những nghiên cứu tập trung cải thiện quy trình sản xuất.
| Các công nhân Nhật Bản làm việc trong nhà máy. (Nguồn: Livemint) |
Rất nhiều điều các nước có thể học từ Nhật Bản. Đối với Mỹ, Nhật Bản là hình mẫu cho việc tập trung nâng cao giáo dục và tay nghề nhân công, thay vì đổ tiền nhằm vực dậy các dây chuyền lắp ráp như nhà máy iPhone. Trung Quốc và các nước đang phát triển dựa vào nguồn nhân công giá rẻ thì cần phải cải thiện công nghệ trong nhà máy và nâng cao năng suất lao động của công nhân. Điều này đang được Trung Quốc thực thi thông qua Chương trình "Xuất xứ Trung Quốc 2025".
Sự quay trở lại của ngành sản xuất chế tạo nằm trong kế hoạch hồi phục tổng thể của nền kinh tế Nhật thời gian gần đây. Các nhà phân tích nhận định, việc Ngân hàng Nhật Bản hạ thấp giá đồng Yen đã góp phần thúc đẩy ngành sản xuất, dù là ngắn hạn. Xuất khẩu đã tăng 14% so với tháng 10 năm ngoái, giúp nhiều nhà máy hồi sinh. Nhật Bản cũng bỏ dần các chính sách bảo hộ để mở cửa cho tự do thương mại. Trước đó, Tokyo đã ký kết hiệp định tự do thương mại với EU vào đầu tháng 12 và nỗ lực thúc đẩy đàm phán hiệp định TPP sau khi Mỹ rút lui.
Tuy vậy, những mối đe dọa vẫn tiềm tàng trong quá trình hồi phục của ngành công nghiệp Nhật Bản. Nhu cầu nhân lực của các công ty Nhật rất cao nhưng do tình trạng già hóa dân số nên khó mở rộng sản xuất. Đây sẽ là phép thử đối với chính sách nhập cư khắt khe của Tokyo, và có lẽ cũng là một bài học cho các chính khách tại Mỹ và châu Âu.