Giao lưu văn hoá Việt Nam – Indonesia: Batik và Thổ cẩm Ê-đê

Giao lưu văn hoá là một trong những hoạt động định kỳ, thường xuyên của Bảo tàng Thế giới Cà phê nhằm thể hiện vai trò là một trung tâm giáo dục, đào tạo kiến thức nền tảng, nâng cao hiểu biết và tạo cảm hứng sáng tạo, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa dân tộc.

Với sự góp mặt của các nghệ nhân hàng đầu Indonesia trong lĩnh vực nghệ thuật Batik cùng các nghệ nhân dệt thổ cẩm Ê đê, chương trình đã và sẽ mang đến một trải nghiệm mới mẻ, đặc sắc cho những người tham dự thông qua các hoạt động vẽ Batik và dệt thổ cẩm ngay trong khuôn khổ chương trình. Không chỉ được thưởng lãm những tác phẩm nghệ thuật trên vải, người tham dự còn được trực tiếp tạo ra những tác phẩm của riêng mình dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân.

Batik được thế giới biết đến là một loại vải truyền thống được làm thủ công, những người thợ thường phủ sáp ong và nhuộm lên bề mặt các chất liệu như lụa, len, vải sợi bông. Nghệ thuật Batik đã xuất hiện từ hơn 2500 năm trước ở Viễn Đông, Trung Đông, Trung Á, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia…

Dù không phải là nơi sản sinh ra Batik nhưng Indonesia được coi là quốc gia của Batik, nơi mà nghệ thuật Batik đạt đến đỉnh cao. Vải Batik được coi là một sản phẩm thương hiệu quốc gia Indonesia trên thế giới. Với người Indonesia, Batik không chỉ là một nghệ thuật mà còn là một biểu tượng văn hoá của Indonesia với những nét độc đáo riêng. Batik không chỉ thể hiện sự tinh xảo, thủ công của người thợ mà còn chứa đựng những triết lý sâu sắc trong cuộc sống của con người.

Ngày 2 tháng 10 năm 2009, kỹ thuật nhuộm truyền thống Batik của Indonesia đã được UNESCO đưa vào danh sách đại diện di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Tại Việt Nam, nghề dệt thổ cẩm cũng có từ rất lâu đời và trở thành một nét văn hóa riêng của cộng đồng các dân tộc ít người Việt Nam, được nhiều bạn bè quốc tế trên thế giới biết đến. Từ bao đời nay, nghề dệt thổ cẩm đã trở thành biểu tượng, nét đẹp văn hóa cổ truyền không thể thiếu trong đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào dân tộc Êđê. 

Lưu giữ, phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống đối với phụ nữ Tây Nguyên là một niềm say mê, ai cũng biết nghề, và được lưu truyền đến ngày nay. Những người phụ nữ Ê đê ngày ngày cặm cụi bên khung cửi để tạo ra những tấm vải thổ cẩm với nhiều hoa văn độc đáo. Thổ cẩm không đơn thuần là tấm vải bình thường mà ẩn chứa cả tâm hồn của người đồng bào Ê Đê. Mỗi sản phẩm thổ cẩm làm ra đều mang nét đẹp truyền thống của dân tộc, đồng thời nói lên sự cần cù, khéo tay của người phụ nữ nơi đây.

Tham dự chương trình, có nhiều nghệ nhân dệt thổ cẩm Ê-đê, các nhà nghiên cứu văn hoá, nghệ thuật và đông đảo các cơ quan truyền thông tại tỉnh Đắk Lắk.

Khi nói về thổ cẩm Ê-đê và vải Batik của Indonesia, cô Nurul Kartika Sari – nghệ nhân Batik đến từ Indonesia chia sẻ: Vải Batik của chúng tôi có 3 loại: vẽ thủ công hoàn toàn, in và dập khuôn. Khi tới Việt Nam tham gia chương trình giao lưu văn hoá Batik của Indonesia và Thổ cẩm của người Ê-đê, tôi nhận thấy cả hai loại vải đều làm thủ công và mất nhiều thời gian hoàn thiện. Vải Batik của chúng tôi các hoa văn được vẽ, in trực tiếp lên vải, còn các hoạ tiết trên vải thổ cẩm thì dùng màu sắc của chỉ để dệt lại với nhau rất độc đáo và mang nét đặc trưng riêng của các bạn.

Là một trong những khách tham gia trải nghiệm chương trình, hoạ sĩ Lê Vấn chia sẻ: “Tôi đã biết đến cách làm vải Batik của Indonesia từ lâu và biết rằng hoa văn, hoạ tiết trên vải là nét đặc biệt, biểu trưng cho đời sống tinh thần của người Indonesia. Hôm nay tham dự chương trình này, tôi còn được biết cách để tạo ra những màu sắc hoa văn ấy. Điều này rất hữu ích cho những người làm nghệ thuật như chúng tôi của chúng tôi rất nhiều. Xin cảm ơn Bảo tàng thế giới Cà phê và Tập đoàn Trung Nguyên Legend đã tổ chức chương trình rất ý nghĩa này”.

Batik và Thổ cẩm được giới thiệu trong Chương trình Giao lưu Văn hóa Việt Nam – Indonesia thông qua phần trình diễn của các nghệ nhân nổi tiếng. Bên cạnh đó, các nghệ nhân cũng đã hướng dẫn khách tham dự tạo ra những tác phẩm cho riêng mình.

Về phía Indonesia, hai nghệ nhân từng tham gia Chương trình Hữu nghị Indonesia - Australia năm 2015, và Triển lãm Du lịch Quốc tế tại Trung tâm Hội nghị Queen Sirikit Bangkok, Thái Lan vào tháng 3/2017. Nghệ nhân Nurul Kartika Sari của Indonesia là nữ nghệ nhân Batik tài năng và kinh nghiệm. Bà đã tham gia rất nhiều triển lãm Batik, các hoạt động đào tạo tại các tổ chức giáo dục, các chương trình giới thiệu, trình diễn về Batik tại nhiều sự kiện ở Indonesia cũng như các nước trên thế giới.

Một trong nhiều triển lãm Batik tiêu biểu như: tại Grand Indonesia năm 2014 do Cựu Đệ nhất Phu Nhân Ani Yudhoyono tổ chức chào mừng Bà Ann Dunham, mẹ của Barrack Obama.

Nghệ nhân H’Yam Bkrông là người đã phát triển thành công Hợp tác xã thổ cẩm Tơng Bông ở Buôn Ma Thuột với 42 xã viên. Sản phẩm dệt của bà hiện nay rất được ưa chuộng và đang được phân phối đến nhiều tỉnh thành trong cả nước.  Bà còn là người tiên phong, đặt những viên gạch đầu tiên cho hoạt động du lịch cộng đồng ở buôn Tơng Jú, xã Eakao, TP Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk.

Với những thành tích đã đạt được, bà đã hai lần được tiếp kiến Chủ tịch nước Trương Tấn Sang nhân dịp trao Cúp vàng "Hợp tác vì cộng đồng thịnh vượng" của Liên minh Hợp tác xã Việt Nam (2012) và nhân dịp được trao Huân chương Lao động hạng Ba.

Một số hình ảnh tại buổi giao lưu văn hoá Việt Nam - Indonesia tại Bảo tàng Thế giới Cà phê: