 |
| Lễ chào mừng Hiến chương ASEAN chính thức có hiệu lực, ngày 15/12 tại Jakarta. |
ASEAN đã long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm sự kiện quan trọng này tại Trụ sở Ban thư ký ASEAN ở Jakarta (Indonesia) với sự tham dự của các Ngoại trưởng và đại diện 10 nước thành viên. Đây chính là thời khắc lịch sử đánh dấu việc ASEAN chuyển sang một chương mới hướng tới việc gia tăng liên kết ở khu vực, trước mắt là xây dựng Cộng đồng ASEAN vào 2015.
Nhu cầu tất yếu và khách quan
ASEAN ra đời ngày 8/8/1967 từ một văn kiện chính trị là Tuyên bố Bangkok. Trải qua 4 thập kỷ tồn tại và phát triển, ASEAN đã có những bước thăng trầm với nhiều thành tựu quan trọng, nhất là khi ASEAN trở thành Hiệp hội gồm tất cả 10 nước Đông Nam Á. Được đánh giá là một trong những tổ chức khu vực thành công nhất, ASEAN đã có những đóng góp tích cực cho việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở Đông Nam Á và châu Á - Thái Bình Dương.
Trên nền tảng của thành công đó, ASEAN đã xác định mục tiêu phát triển cao hơn trong giai đoạn mới là xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh trên ba trụ cột là Chính trị - An ninh, Kinh tế và Văn hóa - Xã hội vào 2015. Để đạt mục tiêu này, ASEAN sẽ phải khắc phục triệt để những hạn chế còn tồn tại như thiếu một khung pháp lý chặt chẽ, chưa có tư cách pháp nhân, các hoạt động hợp tác còn lỏng lẻo, tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động chưa hiệu quả…
Chính vì vậy, ASEAN đã khẳng định sự cần thiết xây dựng một Hiến chương ASEAN làm văn kiện pháp lý tổng thể tạo khung pháp lý và khuôn khổ thể chế nhằm thúc đẩy hơn nữa các hoạt động hợp tác của Hiệp hội, thiết thực hỗ trợ các nỗ lực gia tăng liên kết khu vực và xây dựng Cộng đồng.
Từ ý tưởng đến hiện thực
Ý tưởng về xây dựng bản Hiến chương ASEAN được các vị Lãnh đạo nhất trí từ Hội nghị Cấp cao ASEAN-10 (Lào, 2004) và được chính thức hóa bằng các Tuyên bố Kuala Lumpur và Cebu về xây dựng Hiến chương ASEAN tại Hội nghị Cấp cao 11 (Malaysia, 2005) và 12 (Philippines, 2007).
Công tác soạn thảo Hiến chương được tiến hành rất khẩn trương và nghiêm túc trong năm 2006 và 2007, thông qua hoạt động tích cực của Nhóm các nhân vật nổi tiếng (EPG) và Nhóm Đặc trách cao cấp (HLTF), dưới sự chỉ đạo thường xuyên của các vị Lãnh đạo cũng như Ngoại trưởng ASEAN.
Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-13 (Singapore, tháng 11/2007), các Lãnh đạo ASEAN đã ký thông qua Hiến chương, đồng thời ra Tuyên bố thể hiện quyết tâm hoàn tất phê chuẩn để Hiến chương có thể đi vào hiệu lực trong vòng 1 năm, tức trước cuối năm 2008. Do thủ tục phê chuẩn ở mỗi nước thành viên khác nhau và tình hình nội bộ một số nước có khó khăn, song với cam kết chính trị mạnh mẽ của tất cả các nước thành viên, bản Hiến chương đã chính thức đi vào hiệu lực theo đúng lộ trình.
Một số nội dung cơ bản
Nội dung Hiến chương trên thực tế là sự tổng hợp và hệ thống hóa có phát triển thêm những nguyên tắc, mục đích, thỏa thuận trong các văn kiện đã có của ASEAN. Điều quan trọng là Hiến chương khẳng định lại tính chất của ASEAN là một tổ chức hợp tác khu vực liên Chính phủ, chứ không phải tổ chức siêu quốc gia như EU.
Hiến chương, về cơ bản, giữ các nguyên tắc chủ đạo và phương thức hoạt động của ASEAN, nhất là: không can thiệp vào công việc nội bộ, tham vấn và ra quyết định bằng đồng thuận… Những điểm mới đáng chú ý nhất là Hiến chương tạo ra khung pháp lý và khuôn khổ thể chế mới của ASEAN, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Hiệp hội và thiết thực hỗ trợ mục tiêu xây dựng Cộng đồng và liên kết ASEAN. Đồng thời, Hiến chương trao cho ASEAN tư cách pháp nhân.
Về tổ chức bộ máy, các cơ quan của ASEAN sẽ được sắp xếp theo mô hình hướng về 3 trụ cột của Cộng đồng ASEAN, với Hội nghị Cấp cao (họp thường kỳ hai năm một lần) là cơ chế quyết định cao nhất. Tiếp đó, đáng chú ý là ba Hội đồng (cấp Bộ trưởng) về Cộng đồng Chính trị - An ninh, Kinh tế và Văn hoá - Xã hội, Hội đồng Điều phối (gồm các Ngoại trưởng); lập thêm Ủy ban các Đại diện thường trực (cấp Đại sứ) của các nước ASEAN đặt tại Jakarta; Tăng cường vai trò của Tổng Thư ký và Ban Thư ký ASEAN, Cơ quan Nhân quyền ASEAN, Ban Thư ký Quốc gia ASEAN…
Bốn ý nghĩa
Sự kiện Hiến chương chính thức đi vào hiệu lực có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với ASEAN trong bối cảnh Hiệp hội đang nỗ lực hướng tới xây dựng một Cộng đồng ASEAN vững mạnh trên ba trụ cột vào 2015, nhất là:
Thứ nhất, từ nay, ASEAN sẽ hoạt động dựa trên một khung pháp lý vững vàng, trở thành một tổ chức hoạt động dựa trên các quy tắc pháp lý; các thỏa thuận, quyết định sẽ được thực hiện một cách nghiêm túc hơn, góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả hợp tác ASEAN.
Thứ hai, ASEAN sẽ có tư cách pháp nhân trong quan hệ với các nước, các tổ chức khu vực và quốc tế, qua đó gia tăng vị thế quốc tế của Hiệp hội với các đối tác bên ngoài.
Thứ ba, bộ máy tổ chức và phương thức hoạt động của ASEAN sẽ có nhiều chuyển biến đáng kể, góp phần đối phó tốt hơn với những thách thức, khắc phục những khiếm khuyết và cải tiến chất lượng và hiệu quả các chương trình, hoạt động hợp tác của Hiệp hội.
Thứ tư, việc Hiến chương đi vào hiệu lực theo đúng lộ trình một lần nữa gửi thông điệp rõ ràng của ASEAN về cam kết nghiêm túc của Hiệp hội cũng như khả năng hiện thực hóa các kế hoạch hướng tới xây dựng Cộng đồng ASEAN, trong bối cảnh ASEAN đang phải đối mặt với không ít thách thức và tình hình còn khó khăn của một số nước thành viên.
Và sự tham gia của Việt Nam
Đối với Việt Nam, khu vực Đông Nam Á và ASEAN có ý nghĩa chiến lược vì liên quan trực tiếp đến môi trường an ninh và phát triển của đất nước ta, là một bộ phận quan trọng trong chính sách đối ngoại. Thực hiện đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa dạng hoá và đa phương hoá, Việt Nam chủ trương tham gia ASEAN một cách chủ động, tích cực và có trách nhiệm, đóng góp hiệu quả vào đoàn kết và hợp tác ASEAN vì hoà bình và thịnh vượng chung ở khu vực và của mỗi nước. Trong 13 năm tham gia Hiệp hội, Việt Nam đã có những đóng góp tích cực cho đoàn kết, hợp tác và sự phát triển của ASEAN.
Trong quá trình soạn thảo Hiến chương, Việt Nam đã tham gia chủ động, tích cực và có nhiều đóng góp quan trọng vào các nội dung, nhất là trong việc xây dựng các mục tiêu, nguyên tắc và định hướng chủ đạo của ASEAN. Việt Nam là một trong 5 nước đầu tiên phê chuẩn Hiến chương (ngày 6/3/2008).
Cùng với vị thế mới của đất nước, Việt Nam sẽ tiếp tục có những đóng góp hiệu quả vào việc triển khai Hiến chương ASEAN, tăng cường liên kết khu vực và xây dựng Cộng đồng ASEAN, góp phần đưa ASEAN trở thành một thực thể gắn kết và thống nhất, có vai trò và vị thế quốc tế ngày càng quan trọng.
Trên cơ sở đó, Việt Nam sẽ tích cực và chủ động tham gia thực hiện các chương trình, kế hoạch hành động chung của ASEAN hướng tới mục tiêu xây dựng Cộng đồng vào 2015. Đồng thời, Việt Nam đang tích cực xây dựng các kế hoạch thiết thực để đưa Hiến chương ASEAN vào cuộc sống, trong đó có các chương trình điều chỉnh lại phân công và tăng cường phối hợp chung của các bộ, ngành trong tham gia ASEAN, thích ứng với cơ cấu tổ chức mới của ASEAN theo Hiến chương; kết hợp lồng ghép phù hợp các mục tiêu hợp tác ASEAN với việc thực hiện các kế hoạch, chương trình phát triển quốc gia của Việt Nam. Do đó, các bộ, ngành tham gia hoạt động ASEAN cũng cần chủ động nghiên cứu và đề xuất sáng kiến khả thi để thúc đẩy hợp tác ASEAN trên những lĩnh vực phù hợp, nhằm tận dụng tối đa các cơ hội và lợi ích thiết thực có được.
Đặc biệt, chúng ta cần khẩn trương xúc tiến công tác chuẩn bị để Việt Nam đảm nhiệm tốt vai trò Chủ tịch ASEAN trong năm 2010, trong đó có việc tổ chức Hội nghị Cấp cao ASEAN và nhiều Hội nghị cấp Bộ trưởng. Đây sẽ vừa là cơ hội vừa là thách thức, nhưng với những thành tựu và kinh nghiệm đã đạt được, chúng ta tin tưởng rằng Việt Nam sẽ làm tốt trọng trách của mình và tiếp tục khẳng định sự đóng góp quan trọng trong việc thúc đẩy liên kết ASEAN, góp phần nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của Việt Nam.
Phạm Quang Vinh, Trưởng SOM ASEAN của Việt Nam
