Kazakhstan nỗ lực đa dạng hóa mạng lưới xuất khẩu dầu mỏ

Theo số liệu chính thức của Bộ Năng lượng Kazakhstan, trong năm 2024, nước này đã sản xuất 87,7 triệu tấn dầu mỏ, trong đó sản lượng xuất khẩu đạt 68,6 triệu tấn, chiếm 78,2%.

Quốc gia Trung Á này đặt mục tiêu trong năm 2025 sẽ nâng tổng lượng dầu xuất khẩu lên 70,5 triệu tấn, trong đó các nước gồm Italy, Hà Lan, Pháp, Romania, Hy Lạp và Trung Quốc được xác định là các thị trường xuất khẩu chủ lực của quốc gia Trung Á.

Hiện nay, Kazakhstan có một số tuyến đường vận chuyển dầu, trong đó, Liên minh đường ống Caspi (CPC) vẫn là tuyến vận chuyển chủ đạo và quan trọng nhất với năng lực vận chuyển đạt 54,9 triệu tấn dầu/năm, chiếm tới 80% khối lượng xuất khẩu. CPC có chiều dài 1.511km, chạy từ các mỏ dầu ở phía Tây Kazakhstan và thềm lục địa Caspi của Nga đến cảng Novorossiysk trên Biển Đen.

Các tuyến khác bao gồm đường ống Atyrau-Samara với năng lực vận chuyển 8,8 triệu tấn, tuyến Atasu-Alashankou xuất khẩu sang Trung Quốc với 1,2 triệu tấn, tuyến vận chuyển qua cảng biển Aktau với năng lực tổng cộng 3,6 triệu tấn, và vận chuyển bằng đường sắt với khoảng 50.000 tấn.

Tuy nhiên, các chuyên gia đánh giá, sự phụ thuộc quá lớn vào tuyến CPC khiến Kazakhstan dễ bị tổn thương về mặt chiến lược, do đó việc mở rộng các hành lang thay thế ngày càng trở nên cấp thiết.

Mở rộng tuyến đường xuyên Caspi

Kazakhstan đã đẩy mạnh Tuyến vận tải quốc tế xuyên Caspi (TITR), bao gồm việc vận chuyển dầu thô qua Biển Caspi và đường ống Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC), nối tới biển Địa Trung Hải và đi vòng qua Biển Đen, để giao hàng tới thị trường châu Âu.

Vào năm 2022, KazMunayGas và SOCAR, hai tập đoàn khai thác dầu khí lần lượt thuộc sở hữu nhà nước của Kazakhstan và Azerbaijan, đã ký kết thỏa thuận kéo dài năm năm để vận chuyển 1,5 triệu tấn dầu thô mỗi năm dọc theo tuyến đường này.

Trong năm 2024, tuyến BTC đã vận chuyển được 1,4 triệu tấn

dầu của Kazakhstan, dự kiến tăng khối lượng lên 1,7 triệu tấn vào năm 2025.

Bên cạnh dầu thô Tengiz, một trong những mỏ dầu lớn nhất của Kazakhstan với trữ lượng khai thác ước tính lên tới 9 tỷ thùng, việc thử nghiệm xuất khẩu dầu Kashagan – loại dầu thô được khai thác từ mỏ dầu ngoài khơi khổng lồ cùng tên ở Biển Caspi – cũng đã bắt đầu được Công ty KMG Kashagan BV (công ty con của KazMunayGas) xuất khẩu thông qua đường ống BTC đến biển Địa Trung Hải.

Nhằm thực hiện mục tiêu dài hạn là nâng khối lượng vận chuyển lên tới 20 triệu tấn/năm, Bộ Năng lượng Kazakhstan và công ty nhà nước KazMunayGas đã thành lập tổ công tác với các công ty dầu khí lớn gồm Chevron, ExxonMobil, Shell, Eni, Total, CNPC và Inpex, nhằm đánh giá các hạng mục nâng cấp cơ sở hạ tầng dài hạn của quốc gia Trung Á này.

Theo đó, các đề xuất then chốt bao gồm xây dựng đường ống Eskene-Kuryk/Aktau, tuyến đường ngầm dưới biển qua Biển Caspi đến Azerbaijan, đầu tư mở rộng năng lực cảng tại Aktau và Kuryk, củng cố đội tàu biển Caspi cũng như nâng cấp cơ sở hạ tầng kết nối tuyến BTC.

Tuyến Baku-Supsa đến Biển Đen

Kazakhstan cũng đang đánh giá tính khả thi của việc vận chuyển dầu qua tuyến đường ống Baku-Supsa, nối Azerbaijan đến Georgia và Biển Đen, tạo ra một tuyến đường thay thế để vận chuyển đến các thị trường châu Âu.

Tuyến đường này có công suất lưu thông lên đến 5 triệu tấn/năm, trong đó Kazakhstan có thể khai thác tới 3 triệu tấn/năm.

Quyết định đầu tư cuối cùng sẽ phụ thuộc vào tính khả thi, sức hấp dẫn về mặt thương mại và thỏa thuận với các nhà điều hành. Tuyến đường nói trên được đánh giá là hướng đi tiềm năng để tiếp cận thị trường châu Âu mà không cần đi qua Nga.

Tuyến Druzhba và hành lang đến châu Âu

Kể từ năm 2023, Kazakhstan đã bắt đầu xuất khẩu dầu thô thông qua hệ thống Druzhba vào khu vực Trung Âu. Với nước Đức, Kazakhstan đã thực hiện giao hàng cho công ty Rosneft Deutschland (Đức) thông qua đường ống Atyrau-Samara và tiếp theo là đường ống Druzhba.

Đáng chú ý, lượng dầu vận chuyển đến Đức qua đường ống Druzhba đã tăng đáng kể, đạt 1,5 triệu tấn vào năm 2024 và khoảng 1,1 triệu tấn trong 7 tháng đầu năm 2025.

Trong khi đó, Hungary cũng trở thành nước nhập khẩu dầu của Kazakhstan thông qua tuyến Druzhba. Vào tháng 8/2025, công ty KazMunayGas đã giao 85.000 tấn dầu tới nhà máy lọc dầu Százhalombatta ở Hungary do công ty JANAF, nhà điều hành đường ống dẫn dầu thuộc sở hữu nhà nước của Croatia vận hành.

Động thái này đã giúp Kazakhstan mở ra hợp tác chiến lược với Tập đoàn MOL của Hungary, qua đó giúp khơi thông một hành lang mới để tiếp cận thị trường Liên minh châu Âu (EU).

Ngoài ra, theo Bộ Năng lượng Kazakhstan, xuất khẩu dầu qua Iran đến Vịnh Ba Tư vẫn được xem là một lựa chọn tiềm năng lâu dài. Tuy nhiên, việc phát triển các tuyến đường qua hành lang phía Nam đòi hỏi Kazakhstan phải có những nghiên cứu, đánh giá tác động kỹ lưỡng, trong khi nguồn cung dầu sẽ phụ thuộc vào thoả thuận thương mại và hạ tầng của các bên liên quan.

Cơ hội, thách thức trong bối cảnh địa chính trị

Việc EU liên tục cắt giảm nhập khẩu dầu mỏ từ Nga, với lượng nhập khẩu dầu thô giảm mạnh từ 27% năm 2021 xuống chỉ còn 3% năm 2024, được cho là đang tạo cơ hội cho Kazakhstan và Azerbaijan gia tăng vai trò như các nhà cung cấp thay thế.

Dù vậy, so với CPC, các tuyến vận chuyển dầu thay thế nói trên đều phải đối mặt với nhiều thách thức về chi phí, hạn chế về cơ sở hạ tầng, năng lực vận chuyển.

Bên cạnh đó, hệ thống logistics được chia thành nhiều khâu và nhiều giai đoạn, đòi hỏi các tàu chở dầu phải có quy trình xử lý tại cảng ở nhiều quốc gia trung chuyển, khiến hiệu quả kinh tế thấp hơn và kém cạnh tranh hơn CPC.

Chiến lược năng lượng nội địa

Kazakhstan đã đặt mục tiêu đạt trung hòa carbon vào năm 2060 và tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo lên 15% vào năm 2030 và 50% vào năm 2050. Nước này cũng cam kết giảm cường độ năng lượng GDP 30% vào năm 2030 và 50% vào năm 2050 so với mức của năm 2008.

Để thực hiện được các mục tiêu xanh hóa này, Kazakhstan đang nỗ lực tái cân bằng chính sách năng lượng nội địa, bên cạnh việc đa dạng hóa xuất khẩu. Vào tháng 7/2025, chính phủ nước này đã thông qua Chiến lược phát triển ngành lọc dầu dài hạn đến năm 2040, trong đó đề xuất nâng công suất lọc dầu từ 18 triệu tấn lên 39 triệu tấn/năm. Kế hoạch cũng bao gồm việc kết hợp các công nghệ xanh và mở rộng sản xuất hóa dầu, cho thấy xu hướng dịch chuyển dần từ phụ thuộc vào xuất khẩu dầu thô sang xuất khẩu các sản phẩm có giá trị cao hơn.

Ngoài ra, vừa qua, Kazakhstan đã khởi động dự án lớn cấp quốc gia để hiện đại hóa ngành năng lượng và tiện ích giai đoạn 2025-2029, với tổng vốn đầu tư ước tính 25,5 tỷ USD nhằm giải quyết vấn đề cơ sở hạ tầng xuống cấp và nhu cầu năng lượng gia tăng. Các mục tiêu chính bao gồm hiện đại hóa mạng lưới điện/nhiệt, xây dựng các nhà máy phát điện mới (khí đốt/năng lượng tái tạo), giảm hao mòn tài sản và bảo đảm độc lập năng lượng, với nguồn tài trợ chính từ nhà nước, ngân hàng và các đối tác quốc tế.

Kazakhstan cũng đang nỗ lực xây dựng một mạng lưới các tuyến xuất khẩu dầu mới, giúp giảm thiểu tổn thương chiến lược và tăng cường hội nhập với các thị trường châu Âu. Mặc dù việc vận chuyển dầu thô qua các tuyến thay thế như BTC, Baku-Supsa và Druzhba vẫn ở mức khiêm tốn so với CPC, nhưng các tuyến đường này đã giúp Kazakhstan nâng cao tính linh hoạt và khả năng phục hồi trong ngành dầu thô.

Để việc đa dạng hóa xuất khẩu trở nên bền vững, Kazakhstan cần tăng cường đầu tư cơ sở hạ tầng, bảo đảm ký kết các hợp đồng dài hạn với các nhà máy lọc dầu châu Âu và củng cố hợp tác với các quốc gia xung quanh Biển Caspi và Biển Đen.

Có thể thấy, chiến lược năng lượng nội địa của Kazakhstan là một nỗ lực cân bằng giữa việc khai thác thế mạnh của nhiên liệu truyền thống với nhu cầu cấp thiết về phát triển xanh và bền vững. Vượt ra khỏi biên giới quốc gia, với tầm quan trọng địa chính trị của mình, Astana được kỳ vọng sẽ trở thành một điểm sáng trên bản đồ năng lượng của khu vực Trung Á nói riêng và toàn thế giới nói chung.