Hôm 16/4, Cộng hòa Czech cho biết, họ đã thông báo cho các đồng minh thuộc Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và Liên minh châu Âu (EU) về việc Nga bị tình nghi có liên quan đến vụ nổ kho đạn tại làng Vbretice năm 2014. Chính phủ Czech cho biết, các cuộc điều tra đã tìm thấy bằng chứng rằng, Nga có liên quan tới vụ nổ.
| Kho đạn tại làng Vrbetice bị nổ năm 2014 đang là 'tâm điểm' của căng thẳng ngoại giao Nga-Czech. |
Hãng thông tấn Interfax của Nga dẫn lời ông Vladimir Dzhabarov, Phó Chủ tịch thứ nhất Ủy ban Đối ngoại Hội đồng Liên bang, cho rằng những khẳng định của Prague là vô lý và Nga nên đưa ra phản hồi tương xứng.
Ngày 17/4, chính quyền Czech tuyên bố trục xuất 18 nhà ngoại giao Nga với cáo buộc các sĩ quan tình báo Nga có liên quan đến vụ nổ kho vũ khí này.
Trong khi đó, ngày 26/4, các điều tra viên ở Bulgaria cho biết, họ đang thu thập bằng chứng về việc Nga có khả năng dính líu đến bốn vụ nổ tại các khu kho của Bulgaria xảy ra từ năm 2011 đến nay. Các quan chức cho rằng, có thể có mối liên hệ giữa các vụ nổ kho đạn ở Bulgaria và Czech.
Những cáo buộc này được đưa ra vào thời điểm căng thẳng Nga-phương Tây leo thang, gây ra tranh chấp lớn nhất từ trước đến nay giữa Czech và Nga kể từ khi Liên Xô sụp đổ năm 1989.
Nhìn lại vụ nổ kho đạn Vrebtice
Khoảng 10 giờ sáng (giờ địa phương) ngày 16/10/2014, đội cứu hỏa vùng Zlin ở phía Đông CH Czech đã nhận được một cuộc gọi khẩn cấp. Một kho vũ khí trong khu kho gần làng Vrbetice đang bốc cháy.
Lực lượng cứu hỏa khẩn trương đến hiện trường. Nhưng với tình hình đạn dược bắt đầu phát nổ, họ đã không thể dập tắt ngọn lửa và rút lui. Ngay sau đó, một vụ nổ lớn đã tàn phá nhà kho, gây ra cơn “mưa đạn” ở khu vực lân cận. Vụ việc ước tính đã làm nổ tung 50 tấn đạn dự trữ và khiến hai người thiệt mạng.
Chính quyền đã cử máy bay không người lái đến kiểm tra địa điểm vụ nổ. Hai tháng sau đó, một kho đạn khác cũng ở Vrbetice đã phát nổ, khiến 13 tấn đạn bị phá hủy. Cảnh tượng kinh hoàng từ hai vụ nổ vẫn còn để lại dư âm cho đến nay.
Ngày 26/4 vừa qua, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova tuyên bố, CH Czech có nghĩa vụ công bố với cộng đồng quốc tế về những gì được cất giữ trong các kho hàng này.
| Hiện trường vụ nổ. |
Trước đó vào ngày 24/4, nhà buôn bán vũ khí người Bulgaria, Emilian Gebrev đã xác nhận với tờ New York Times rằng, chính ông đã cung cấp vũ khí cho Kiev trong giai đoạn cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine đang diễn ra gay gắt, đồng thời lưu trữ đạn dược trong các khu kho ở làng Vrbetice.
Sau khi mở một cuộc điều tra về vụ nổ năm 2014, Tổng thống Czech Milos Zeman đã xác nhận, các vũ khí được cất giữ trong kho thuộc về thương gia người Bulgaria.
Trong buổi phát sóng trên đài truyền hình Rossiya 1, bà Zakharova đưa ra nghi vấn: "Câu hỏi đặt ra cho Prague là các kho vũ khí đó lưu trữ những gì? Và bằng cách nào mà một công dân ngoại quốc lại có quyền quản lý những kho hàng đó? Liệu việc ông ta sở hữu tất cả những thứ đó là có cơ sở?".
“Liệu Prague có đang mưu tính gì đó với đống vũ khí này? Đó là câu hỏi mà Prague cần trả lời chính xác cho cộng đồng quốc tế biết, về những loại vũ khí được lưu trữ trong khu kho”, bà Zakharova phát biểu.
Bà cũng cho biết, tuyên bố của Tổng thống Czech Milos Zeman về vụ nổ kho đạn năm 2014 đã chứng minh cáo buộc Nga đứng sau vụ nổ là không có cơ sở.
Nguyên nhân bí ẩn
Trong cuộc họp báo khẩn cấp vào cuối ngày 17/4, Thủ tướng Czech Andrej Babis và Bộ trưởng Nội vụ kiêm quyền Bộ trưởng Ngoại giao Jan Hamacek đã chia sẻ với các phóng viên về nguyên nhân vụ nổ. Theo đó, ông Babis đổ lỗi cho Cơ quan Tình báo quân đội Nga (GRU), đặc biệt là đơn vị bí mật 29155.
Cảnh sát Czech đã phát lệnh truy nã hai điệp viên Nga bị tình nghi có liên quan đến vụ việc, cả hai được cho là làm việc cho đơn vị trên. 29155 một đơn vị tinh nhuệ của GRU, được cho là đứng sau một loạt “âm mưu ám sát và phá hoại” khắp châu Âu.
| Aleksandr Petrov và Ruslan Boshirov bị xác định là hai nghi phạm chính gây ra vụ nổ năm 2014. (Nguồn: life.ru) |
Hai nghi phạm trong vụ nổ kho đạn được xác định là Aleksandr Mishkin và Anatoly Chepiga, đã sử dụng hộ chiếu mang tên Aleksandr Petrov và Ruslan Boshirov, trùng khớp với hai kẻ bị Anh buộc tội gây ra vụ đầu độc cha con điệp viên hai mang Sergei Skripal và con gái Yulia ở Salisbury (Anh) vào tháng 3/2018.
Báo cáo lộ trình ghi nhận hai nghi phạm đã đến Czech vào giữa tháng 10/2014. Sau một thời gian ngắn ở lại Prague, họ di chuyển đến vùng Moravian-Silesian và sau đó đến quận Zlin, nơi các vụ nổ đã xảy ra.
Chính phủ Nga và hai cá nhân Petrov cùng Boshirov đều đã phủ nhận mọi liên quan đến vụ đầu độc điệp viên Skripal. Tuy nhiên, các quan chức an ninh phương Tây đã xác nhận mối liên hệ giữa các nghi phạm trong vụ tấn công Skripal với vụ nổ kho vũ khí của Czech.
Phản ứng quốc tế
NATO ngày 18/4 tuyên bố ủng hộ động thái của Czech trước "hành xử nguy hiểm" của Nga. Bộ Ngoại giao Anh cùng ngày cũng khẳng định đứng về phía đồng minh trong NATO.
Hôm 19/4, John Sawers, cựu lãnh đạo Cơ quan tình báo bí mật của Anh (MI6) nói với BBC: “Tôi cho rằng, chính quyền Czech đã liên kết khá tốt các sự kiện. Tôi cũng nghĩ họ đã bắt thóp được hai kẻ từng cố gắng ám sát Sergei Skripal ở Salisbury, đồng thời khiến cho những kẻ này phải cúi đầu nhận tội trước công lý.”
Các đồng minh an ninh khác ca ngợi việc Prague kêu gọi ngăn chặn hành động gây hấn của Nga, đồng thời tuyên bố sẽ có những động thái đáp trả.
Một quan chức an ninh phương Tây cho biết: "Đơn vị 29155 phải chịu trách nhiệm cho các tội danh phá hoại, can thiệp bầu cử, âm mưu và giết người. Đó là một nhóm người xấu được Điện Kremlin sử dụng nhằm tiếp tục các mục tiêu chiến lược trên toàn thế giới”.
Ông Jan Sir, thuộc khoa nghiên cứu Nga và Đông Âu tại Đại học Charles ở Prague, lại đưa ra nhận định, không nên nhìn nhận các vụ nổ ở Vrebtice từ một phía. Theo ông, vụ nổ là một phần nỗ lực của Nga nhằm triển khai các chiến thuật kết hợp chống lại các quốc gia thành viên EU và NATO.
Dù đưa ra cáo buộc chống lại Nga, song Chính phủ Czech đương nhiệm vẫn giữ kín thông tin về những gì được lưu trữ ở Vrbetice. DW cho rằng, số vũ khí trên được dành để xuất khẩu sang Ukraine hoặc Syria theo thỏa thuận mà nhà buôn vũ khí nổi tiếng người Bulgaria Emilian Gebrev đứng sau.