| Khủng hoảng năng lượng đang lan rộng ra toàn cầu. Hình ảnh một nhà máy điện ở Nam Kinh, Trung Quốc. (Nguồn: AP) |
"Cơn bão hoàn hảo"
Các nhà phân tích tại Deutsche Bank lưu ý rằng, giá năng lượng ở châu Âu hiện đã tăng gấp 5 lần, trong khi giá ở Mỹ và châu Á tăng khoảng 1,5 lần.
Thậm chí, để diễn tả sự chuyển động đột biến của giá năng lượng tại châu Âu, người ta đã liên tưởng đến kịch bản khi giá dầu được giao dịch quanh ngưỡng 200 USD/thùng (so với mức hiện nay chỉ khoảng 80 USD/thùng).
Trên các thị trường, giá than và dầu cũng đang tăng vọt. Giá dầu thô WTI kỳ hạn của Mỹ đã đạt mức 80 USD/thùng lần đầu tiên kể từ tháng 11/2014 vào hôm 8/10. Trong khi đó, giá dầu Brent biển Bắc cũng được giao dịch ở mức cao nhất kể từ năm 2018.
Có nhiều lý do thúc đẩy sự tăng giá khí đốt tự nhiên và các mặt hàng như dầu mỏ và than nói chung. Nhu cầu sử dụng năng lượng đang tăng trở lại khi các nền kinh tế tái hoạt động kinh doanh và người tiêu dùng trở lại với các hoạt động trước đại dịch.
Trong khi đó, các nhà sản xuất năng lượng, những người đã trải qua thời kỳ suy thoái chưa từng có vào năm 2020, lại đang ngần ngại trước việc gia tăng sản lượng.
Một mùa Đông 2020 lạnh hơn và kéo dài hơn dự kiến có nghĩa là mức tồn kho năng lượng của châu Âu đã rơi xuống dưới mức trung bình.
Ngoài ra, tốc độ gió thổi chậm và điều kiện thời tiết khô hạn cũng gây ảnh hưởng đến sản lượng năng lượng tái tạo. Cùng với việc “lục địa Già” đã hạn chế hoạt động của các nhà máy nhiệt điện than, một cuộc cạnh tranh để giành lấy nguồn cung khí đốt tự nhiên đã xuất hiện.
Trong khi đó, châu Âu không phải là nơi duy nhất cần nguồn cung cấp năng lượng. Nhu cầu của châu Á cũng đang tăng vọt khi các quốc gia, bao gồm Trung Quốc, đang chuyển hướng khỏi sự phụ thuộc vào than đá. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã bắt đầu cắt điện luân phiên. Tại Ấn Độ, các nhà máy sản xuất điện đang vất vả tìm kiếm nguồn than.
Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford đã miêu tả rằng, một loạt những yếu tố này đang tạo ra một “cơn bão hoàn hảo”.
Cuộc khủng hoảng năng lượng bắt nguồn từ nhu cầu tăng vọt khi nền kinh tế phục hồi từ đại dịch Covid-19 và do hệ thống dễ bị gián đoạn bởi vấn đề kỹ thuật và thời tiết.
Đầu năm nay, mùa Đông dài và lạnh bất thường đã khiến châu Âu dùng hết sạch kho khí đốt thiên nhiên. Quá trình bổ sung khí đốt trong giai đoạn mùa hè và xuân bị cản trở khi nhu cầu năng lượng tăng vọt.
Nhu cầu khí đốt thiên nhiên hóa lỏng ngày càng tăng ở Trung Quốc khiến thị trường này không thể lấp đầy khoảng trống. Nga giảm xuất khẩu khí đốt cũng khiến tình hình tệ hơn.
Ông Jim Burkhard, trưởng nhóm nghiên cứu tại HIS Markit cho rằng, tình hình này không thể giảm bớt trong tương lai gần và sẽ kéo dài trong mùa đông này ở Bắc Bán cầu. Theo ông, kịch bản tốt nhất là mùa Đông này sẽ có nhiệt độ trung bình, giúp đẩy bớt áp lực sang quý II/2022.
Tuy vậy, nếu thời tiết khắc nghiệt trong những tháng tới, nguồn cung năng lượng sẽ cực kỳ căng thẳng, đặc biệt là ở những nước phụ thuộc nhiều vào khí đốt thiên nhiên để sản xuất năng lượng như Italy và Anh. Anh đang gặp khó khăn lớn vì thiếu năng lực dự trữ và đang xử lý hậu quả khi đường cáp điện nối với Pháp bị hỏng.
Nếu thiếu nguồn cung năng lượng trong mùa đông, Anh có thể sẽ phải yêu cầu các nhà máy giảm sản lượng và giảm tiêu thụ khí đốt để đảm bảo nguồn cung cho hộ gia đình.
Ngày 8/10, quan chức phụ trách năng lượng của Liên minh châu Âu (EU), Kadri Simson xác nhận EU sẽ vạch chính sách dài hạn hơn vào tuần tới.
Ông nói: “Cơn sốc giá cả này là cuộc khủng hoảng không ngờ tại thời điểm quan trọng. Ưu tiên tức thì cần là giảm nhẹ ảnh hưởng xã hội và bảo vệ các hộ gia đình dễ bị tổn thương”.
Mỹ nằm ngoài xu hướng?
Francisco Blanch tại ngân hàng Bank of America Merrill Lynch nhận định: “Tình hình hiện tại là tương đối hiếm gặp, khi mà giá của tất cả các loại năng lượng đều tăng. Tuy nhiên, nước Mỹ dường như nằm ngoài xu hướng thiếu hụt năng lượng so với phần còn lại của thế giới”.
Điều này không có nghĩa là môi trường giá năng lượng của Mỹ không biến động. Hợp đồng khí đốt tự nhiên giao tháng 11/2021 của Mỹ đã tăng lên mức cao nhất kể từ tháng 12/2008 vào ngày 5/10. Đến ngày 6/10, hợp đồng này được giao dịch ở mức 6,466 USD/MMBtu (MMBtu là 1 triệu đơn vị nhiệt Anh).
Hợp đồng khí tự nhiên kỳ hạn sau đó đã giảm song vẫn ở trên đà hướng tới tuần tăng thứ bảy liên tiếp. Hợp đồng này hiện được giao dịch ở mức khoảng 5,63 USD/MMBtu, cao hơn gấp đôi so với giá hồi đầu năm.
Tuy nhiên, tình hình ở những quốc gia khác lại đang nghiêm trọng hơn nhiều.
Robert Thummel, Giám đốc điều hành tại TortoiseEcofin cho biết, sự thiếu hụt năng lượng tại châu Âu không phải do thiếu nguồn cung cấp, mà là do thiếu cơ sở hạ tầng - đặc biệt là đối với sản xuất khí tự nhiên hóa lỏng.
Theo Giám đốc Robert Thummel, nước Mỹ sẽ không thể giúp đỡ châu Âu, bởi đơn giản là họ không có đủ cơ sở hạ tầng cho cả hai bên (bao gồm Mỹ và châu Âu), hoặc thậm chí là ba bên (cùng với châu Á).
Vai trò của Nga
Mọi con mắt hiện đang đổ dồn vào Nga, "người khổng lồ" về khí đốt và là đối tác chính của khách hàng châu Âu.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov đảm bảo rằng, Nga hoàn toàn không có một vai trò nào trong những gì đang diễn ra trên thị trường khí đốt. Ông nói: "Đó là cách thức mà nền kinh tế đang phục hồi, với thực tế nhu cầu về nguồn năng lượng ngày càng tăng, cũng như thực tế là nguồn dự trữ khí đốt vẫn chưa được hoàn nguyên và Gazprom đang thực hiện tất cả các nghĩa vụ của mình".
Tổng thống Nga Vladimir Putin cho hay, châu Âu đã mắc sai lầm khi giảm tỷ trọng hợp đồng dài hạn về khí đốt tự nhiên và ưu tiên mua trên thị trường giao ngay, nơi giá cả gần đây đã tăng phi mã.
Ông Putin nhấn mạnh: “Cách làm việc của các đối tác châu Âu một lần nữa khẳng định rằng họ đã mắc sai lầm. Chúng tôi đã thảo luận về các hợp đồng trước đây của Ủy ban châu Âu (EC) và họ chỉ quan tâm đến việc loại bỏ các hợp đồng dài hạn vì muốn chuyển dịch sang thị trường khí đốt giao ngay. Thực tế hiện nay đang cho thấy rõ ràng rằng sự lựa chọn này là một sai lầm”,
Tổng thống Putin ngụ ý rằng, Gazprom có thể tăng nguồn cung cấp cho châu Âu, đặc biệt là thông qua Ukraine. Chưa từng có trường hợp nào trong lịch sử mà Gazprom từ chối tăng nguồn cung cho người tiêu dùng của mình nếu họ có đơn đặt hàng phù hợp.
Tổng thống Nga cũng nói rõ rằng việc tăng nguồn cung này sẽ khiến doanh số bán khí đốt của Nga sang châu Âu có thể đạt kỷ lục mới trong năm nay và việc vận chuyển qua Ukraine sẽ vượt lượng đã thỏa thuận trong hợp đồng của Gazprom với Kiev.
Moscow cũng cho biết họ "sẵn sàng thảo luận về các hợp đồng dài hạn mới" với các khách hàng châu Âu, các hợp đồng có thời hạn khoảng 25 năm. Còn ông Perrin lại lưu ý : "Vẫn còn phải xem điều đó sẽ thực sự diễn ra như thế nào trong thực tế và nếu đạt được thỏa thuận thì trong khung thời gian bao lâu".