‘Guồng máy’ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN-Australia

Năm 2024 đánh dấu kỷ niệm nửa thế kỷ quan hệ đối tác đối thoại ASEAN-Australia. (Nguồn: Twitter)

Australia là đối tác đối thoại đầu tiên của ASEAN, chính thức thiết lập quan hệ năm 1974. Hai bên hợp tác trên nhiều lĩnh vực trong ba trụ cột của Cộng đồng ASEAN.

Quan hệ ASEAN và Australia nâng cấp lên Đối tác chiến lược tại Hội nghị cấp cao ASEAN-Australia nhân kỷ niệm 40 năm quan hệ tại Nay Pyi Taw, Myanmar năm 2014.

Tại Hội nghị cấp cao thường niên ASEAN-Australia lần thứ nhất (tổ chức tháng 10/2021), hai bên nhất trí chính thức nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện. Hiện nay, các hoạt động hợp tác ASEAN-Australia được tiến hành trong khuôn khổ Kế hoạch hành động giai đoạn 2020-2024.

Một số cơ chế họp tiêu biểu

Hội nghị cấp cao hai năm một lần (ASEAN-Australia Biennial Summit): Sau mốc nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược, Hội nghị đầu tiên diễn ra tại Vientiane, Lào năm 2016. Hội nghị lần thứ hai theo hình thức trực tuyến tổ chức năm 2020, trong đó hai bên nhất trí chuyển đổi cơ chế này sang Hội nghị cấp cao ASEAN-Australia thường niên kể từ năm 2021.

Hội nghị cấp cao thường niên (Annual ASEAN-Australia Summit): Hội nghị đầu tiên năm 2021 ghi nhận dấu mốc nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện. Hội nghị lần thứ hai (tại Phnome Penh, Campuchia năm 2022) đã ra Tuyên bố chung về hợp tác triển khai Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP). Hội nghị lần thứ ba diễn ra tại Jakarta, Indonesia năm 2023 với kết quả là Tuyên bố chung về tăng cường an ninh lương thực và dinh dưỡng nhằm ứng phó với các cuộc khủng hoảng.

Hội nghị cấp cao đặc biệt (ASEAN-Australia Special Summit): Sự kiện này được Australia đăng cai tổ chức vào tháng Ba và đi kèm với các sự kiện bên lề khác.

Hội nghị cấp cao đặc biệt đầu tiên diễn ra năm 2018 tại Sydney từ ngày 17-18/3/2018, với hai sự kiện bên lề là Thượng đỉnh doanh nghiệp (Business Summit) và Hội nghị chống khủng bố ASEAN-Australia (ASEAN-Australia Counter - Terrorism Conference). Hội nghị lần thứ nhất đã thông qua Tuyên bố Sydney và công bố một gói các sáng kiến về tăng cường hợp tác giữa hai bên trong các lĩnh vực thuộc ba trụ cột của Cộng đồng ASEAN.

Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN-Australia lần thứ hai sẽ diễn ra từ ngày 4-6/3/2024 tại Melbourne, Australia. Đây là dịp để hai bên xác định các hướng đi và cách thức thúc đẩy quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện. Hội nghị sẽ bao gồm các phiên thảo luận kín và phiên họp toàn thể. Hai bên dự kiến thảo luận về các lĩnh vực trọng tâm nêu trong Chiến lược kinh tế Đông Nam Á đến năm 2040 của Australia.

Chiến lược này được Thủ tướng Anthony Albanese công bố trong Hội nghị thượng đỉnh ASEAN-Australia tại Jakarta, Indonesia cuối năm 2023. Chiến lược bao gồm 75 khuyến nghị, trong đó có nội dung các cơ quan chính phủ Australia hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng cho các nước ASEAN.

Hội nghị ăn sáng làm việc không chính thức (ASEAN-Australia Informal Breakfast Summit): Hội nghị được tổ chức vào tháng 11/2018 tại Singapore. Tại đây, Australia đã công bố ba sáng kiến mới nhằm thúc đẩy hợp tác với ASEAN, bao gồm Sáng kiến Quản trị kinh tế và cơ sở hạ tầng Đông Nam Á, Chương trình vì chất lượng nguồn nước Mekong tốt hơn, Tăng cường hợp tác trong các vấn đề an ninh biển.

Diễn đàn ASEAN-Australia (ASEAN-Australia Forum): Được tổ chức thường niên ở cấp Vụ trưởng/SOM nhằm chia sẻ, trao đổi về các vấn đề chính sách và rà soát các hoạt động hợp tác trên tất cả các lĩnh vực thuộc quan tâm của ASEAN và Australia.

Ủy ban Hợp tác chung ASEAN-Australia (AA-JCC): Ủy ban theo dõi việc triển khai các chương trình và hoạt động hợp tác giữa hai bên. Nhóm làm việc của Ủy ban nói trên cũng tổ chức họp thường niên.

Các lĩnh vực hợp tác

Về chính trị - an ninh, Australia tích cực tham gia các cơ chế do ASEAN dẫn dắt như Cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (AMMD+), Diễn đàn Biển ASEAN mở rộng (EAMF), Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN với các nước đối thoại (PMC). Australia tiến hành tham vấn thường xuyên với các quan chức cấp cao của ASEAN về tội phạm xuyên quốc gia.

Cho đến nay, hai bên đã tổ chức hai cuộc Đối thoại về chống khủng bố (tháng 7/2022 và tháng 5/2023), ký kết Tuyên bố chung ASEAN-Australia về hợp tác chống khủng bố quốc tế (tháng 7/2006) và Bản ghi nhớ ASEAN-Australia về chống khủng bố năm 2018. Tháng 12/2005, Australia gia nhập Hiệp ước thân thiện và hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), nhấn mạnh cam kết thúc đẩy hòa bình và an ninh khu vực. Phái đoàn Australia tại ASEAN được thành lập năm 2013.

Trong lĩnh vực kinh tế, Australia là đối tác thương mại quan trọng của ASEAN. Theo số liệu của Ban thư ký ASEAN, tổng kim ngạch thương mại hai chiều ASEAN-Australia đạt 101,1 tỷ USD năm 2022. Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) của Australia tại các nước ASEAN đạt mức 2,03 tỷ USD trong năm 2022. Hiệp định thành lập Khu vực thương mại tự do ASEAN-Australia-New Zealand (AANZFTA) được các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN, Australia và New Zealand ký kết ngày 27/2/2009.

Hiện ASEAN, Australia và New Zealand đang tiến hành các hoạt động nhằm nâng cấp AANZFTA. Chương trình hỗ trợ hợp tác kinh tế AANZFTA (AECSP) ra đời năm 2010 góp phần nâng cao năng lực triển khai AANZFTA của các thể chế thuộc ASEAN. Australia là một trong năm đối tác đối thoại của ASEAN đã ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) ngày 15/11/2020.

Việc Australia và New Zealand phê chuẩn RCEP vào tháng 10/2021 giúp RCEP có hiệu lực từ ngày 1/1/2022. Trước đó, vào tháng 11/2020, Australia công bố khoản tài trợ trị giá 46 triệu AUD hỗ trợ ASEAN triển khai cả hai hiệp định AANZFTA và RCEP.

Hợp tác về văn hóa - xã hội khá nhộn nhịp, trong đại dịch Covid-19, hai bên đã tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao đặc biệt ASEAN-Australia về Covid-19 (tháng 6/2020) và Hội nghị chuyên gia y tế ASEAN-Australia (tháng 7/2020). Australia đưa ra một số sáng kiến nhằm giúp ASEAN giảm thiểu tác động của đại dịch, tiêu biểu là hỗ trợ hoạt động của Trung tâm các trường hợp khẩn cấp về y tế công và dịch bệnh mới nổi (ACPHEED).

Giáo dục, thanh niên và giao lưu nhân dân là các lĩnh vực hợp tác hàng đầu. Nhân sự kiện nâng cấp quan hệ ASEAN-Australia lên Đối tác chiến lược toàn diện, Australia công bố 100 suất Học bổng chính phủ Australia dành cho ASEAN (AAS). Australia cũng hỗ trợ ASEAN về các lĩnh vực như quản lý di cư, quản lý thiên tai. Gần đây, Australia bổ sung 5 triệu AUD cho Trung tâm điều phối ASEAN về hỗ trợ nhân đạo trong quản lý thiên tai (AHA Centre) để tiến hành các hoạt động nhân đạo tại Myanmar.

Về các lĩnh vực khác, năm 2020, Australia công bố sáng kiến Đối tác vì cơ sở hạ tầng (P4I) nhằm giúp các nước ASEAN cải thiện phát triển chất lượng cơ sở hạ tầng kinh tế. Sáng kiến P4I đã hỗ trợ một số hoạt động như Diễn đàn doanh nghiệp năng lượng ASEAN và Hội thảo của Ban thư ký ASEAN về kết quả cơ sở hạ tầng bền vững và công bằng. Australia tiếp tục hỗ trợ cho sự phát triển của Tiểu vùng sông Mekong và ủng hộ Sáng kiến hội nhập ASEAN (IAI), trong đó có các dự án hỗ trợ phát triển các nước CLMV (Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam). ASEAN và Australia ký Bản ghi nhớ về Sáng kiến Australia vì tương lai ASEAN (Australia for ASEAN Futures Initiative) vào tháng 6/2022.

Đóng góp của Việt Nam

Việt Nam và Australia cùng đóng góp cho sự phát triển của quan hệ ASEAN-Australia thông qua hợp tác hiệu quả trong các cơ chế do ASEAN dẫn dắt. Trước thềm Hội nghị cấp cao đặc biệt lần thứ hai tại Melbourne, Bộ trưởng Thương mại và Du lịch Australia Don Farrell đánh giá cao vai trò kết nối giữa ASEAN và Australia của Việt Nam.

Việt Nam đã tổ chức Đối thoại cao cấp ASEAN-Australia về Biến đổi khí hậu và chuyển đổi năng lượng tại Hà Nội ngày 29/9/2023. Đây là hoạt động do Việt Nam, Australia và Lào (nước điều phối quan hệ ASEAN-Australia giai đoạn 2021-2024) đồng chủ trì trong khuôn khổ triển khai Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN-Australia và hướng tới kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ (1974-2024), tạo cơ hội trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, kiến nghị các giải pháp nhằm ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu, đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi năng lượng trong khu vực.

Phát biểu tại Hội nghị cấp cao ASEAN-Australia lần thứ ba tại Jakarta, Indonesia ngày 7/9/2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh, để hướng tới những tầm cao mới trong quan hệ giữa ASEAN và Australia, cần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, xây dựng thành công các trụ cột hợp tác mới về đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, hướng tới phát triển bền vững. Đồng thời, Thủ tướng mong muốn Australia tiếp tục hỗ trợ phát triển tiểu vùng Mekong, trong đó có khu vực đồng bằng sông Cửu Long, thông qua khuôn khổ Đối tác Mekong - Australia.

Việt Nam tiếp tục thể hiện vai trò nòng cốt trong thúc đẩy quan hệ ASEAN-Australia, ủng hộ thực hiện hiệu quả các chương trình, dự án hợp tác đã có giữa hai bên. Thêm vào đó, Việt Nam tiếp tục tăng cường hợp tác kinh tế, thương mại, đầu tư cho tương xứng với tầm vóc quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện ASEAN-Australia, thu hẹp khoảng cách phát triển và ứng phó với biến đổi khí hậu, cũng như hợp tác bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định ở khu vực.