Trao đổi với báo chí cuối năm 2020 về ngoại giao Việt Nam, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh cho biết, trong bối cảnh năm 2020 có nhiều biến động khó lường, ngoại giao Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu nổi bật.

Năm của những
“đặc biệt”

Đánh giá những thành tựu nổi bật mà ngành Ngoại giao Việt Nam đạt được trên cả bình diện song phương và đa phương, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh cho rằng, năm 2020 là một năm đặc biệt. Tình hình thế giới, khu vực đều biến động nhanh chóng. Dịch Covid-19 xảy ra trên thế giới cũng như các khu vực và cả trong nước đã tác động đến mọi mặt của đời sống xã hội, chính trị, kinh tế, đặc biệt là đến sức khỏe người dân.

Trước tình hình đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng, toàn bộ hệ thống chính trị đã thực hiện tốt nhiệm vụ kép, đó là vừa chống dịch Covid-19, đồng thời vẫn giữ được môi trường ổn định, phát triển kinh tế, xã hội. Đây là thành tích lớn lao của đất nước trong năm 2020, cũng là cơ sở thuận lợi cho các hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước trong năm 2020.

Theo Phó Thủ tướng, các hoạt động đối ngoại năm 2020 vẫn được triển khai ở cả bình diện đối ngoại song phương lẫn đối ngoại đa phương. Chúng ta duy trì được quan hệ với các đối tác bằng việc chuyển đổi hình thức, tăng cường trao đổi thông qua điện đàm, họp trực tuyến với lãnh đạo cấp cao của các nước.

Phó Thủ tướng cho biết, đã có trên 33 cuộc điện đàm của lãnh đạo cấp cao Việt Nam, từ đồng chí Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ đến Chủ tịch Quốc hội và các cấp khác với lãnh đạo hầu hết các nước quan trọng trên thế giới cũng như các nước khu vực trong năm 2020. Trong các cuộc điện đàm đó, nội dung về tăng cường quan hệ giữa Việt Nam với các nước vẫn được triển khai.

“Đây là điểm đặc biệt đối với đối ngoại Việt Nam, bởi thông thường hàng năm có khoảng gần 20 chuyến thăm của cấp cao các nước đến Việt Nam cũng như Việt Nam ra các nước. Điều đó cho thấy Việt Nam vẫn duy trì quan hệ với tất cả các nước quan trọng”, Phó Thủ tướng nói.

Thành tựu nổi bật thứ hai, Phó Thủ tướng cho biết, đó là việc Việt Nam đảm nhận vai trò là Chủ tịch ASEAN, Chủ tịch Đại hội đồng Liên nghị viện ASEAN lần thứ 41 (AIPA 41); và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an (HĐBA) Liên hợp quốc (LHQ). Đến thời điểm này, chúng ta đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, vai trò Chủ tịch của ASEAN 2020, của AIPA 41 cũng như của năm đầu tiên của thành viên HĐBA LHQ với những kết quả cụ thể. Đó là, tiếp tục đưa được sự đoàn kết, gắn kết vai trò trung tâm của ASEAN trong thích ứng với những biến động trên thế giới, trong khu vực và với từng nước. Đồng thời, Việt Nam đã đóng góp vào các vấn đề trong HĐBA LHQ với tâm thế của một nước có tiếng nói, vai trò và là đại diện của các nước đang phát triển cũng như các nước trung bình và nhỏ trong HĐBA LHQ.

Thứ ba, về hội nhập kinh tế, trong năm 2020, Việt Nam đã triển khai thúc đẩy, thông qua phê chuẩn Hiệp định Thương mại tự do với Liên minh châu Âu (EVFTA), thúc đẩy cùng các nước ký kết được Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) và ký kết Hiệp định Thương mại tự do với Vương quốc Anh. Đó là những nội dung đóng góp vào hoạt động kinh tế đối ngoại quan trọng của Đảng và Nhà nước.

Thứ tư, một nhiệm vụ đối ngoại quan trọng được triển khai hiệu quả, đó là bảo hộ công dân trong tình hình mới. Khi dịch Covid-19 xảy ra trên thế giới và khu vực, nhu cầu bảo hộ công dân của Việt Nam ở nước ngoài lớn chưa từng có. Số cuộc gọi của công dân hỏi về các lĩnh vực liên quan đến bảo hộ người dân ở nước ngoài qua tổng đài điện thoại về bảo hộ công dân đã tăng gần 200% trong năm 2020 cho thấy nhu cầu bảo hộ công dân ở bên ngoài rất lớn.

“Việt Nam là một trong số ít các nước đã tổ chức chuyến bay đưa công dân Việt Nam đang mắc kẹt có mong muốn trở về nước. Chỉ tính riêng trong năm 2020, Việt Nam đã triển khai hơn 260 chuyến bay đưa hơn 73.000 công dân Việt Nam ở 59 quốc gia/vùng lãnh thổ trên thế giới trở về nước an toàn”, Phó Thủ tướng nói.

Theo Phó Thủ tướng, một lĩnh vực nữa đáng ghi nhận, đó là trong năm qua, công tác quảng bá Việt Nam ra nước ngoài tiếp tục được triển khai. Lực lượng báo chí Việt Nam đã tăng cường quảng bá Việt Nam thông qua một phương thức mới, đó là nền tảng số, giúp công tác này vươn xa so với những nền tảng thông thường trước đây.

Phó Thủ tướng cũng cho biết, đối với vấn đề Biển Đông, năm 2020 tình hình tiếp tục diễn biến phức tạp với nhiều yếu tố bất ổn định. Tuy nhiên, chúng ta tiếp tục duy trì được môi trường ổn định ở Biển Đông thông qua nhiều biện pháp, trong đó các biện pháp về quan hệ song phương với các nước. Tại tất cả các cuộc trao đổi của lãnh đạo cấp cao với các nước cũng như tiếp xúc của các cấp, vấn đề biển Đông luôn được Việt Nam nêu với mục tiêu, yêu cầu đảm bảo được môi trường hòa bình, ổn định tại Biển Đông, tôn trọng luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982), không có các hành động làm phức tạp tình hình tại Biển Đông.

Cùng với đó, tại các hội nghị quốc tế, trong ASEAN, Việt Nam đã nêu vấn đề Biển Đông và tạo được sự đồng thuận, ủng hộ trong khu vực cũng như bên ngoài. Đồng thời, chúng ta vẫn tiếp tục các hoạt động kinh tế bình thường trên những vùng biển hợp pháp trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam.

Một ASEAN 2020
khác biệt

Nói về những dấu ấn của Việt Nam trong vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh cho biết, tất cả các thành viên của ASEAN đều đảm nhận vai trò Chủ tịch của ASEAN theo cơ chế luân phiên và cũng đều có đóng góp của mình.

Năm nay, Việt Nam đảm nhận vai trò Chủ tịch của ASEAN trong một năm 2020 rất khác biệt so với các năm trước đây. Khác biệt lớn nhất là đại dịch Covid-19 mà không một quốc gia nào có thể lường trước được và có ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của ASEAN bởi hàng năm cần phải tổ chức hội nghị các cấp với nhiều mức độ để thảo luận, trao đổi và định hướng cho các hoạt động của ASEAN.

“Thực tế, điều này ảnh hưởng rất lớn đến vai trò của Chủ tịch ASEAN, song Việt Nam đã hoàn thành xuất sắc vai trò Chủ tịch ASEAN. Đây là đánh giá của cộng đồng quốc tế, các nước ASEAN và dư luận”, Phó Thủ tướng nói.

Thứ nhất, Việt Nam đã đưa ra chủ đề hết sức đúng đắn đối với tình hình, đó là "Gắn kết và chủ động thích ứng". Chủ đề này nêu rõ mục tiêu tăng cường vai trò trung tâm, đoàn kết của ASEAN, đồng thời cũng là sự thích ứng nhanh chóng của cả khối ASEAN đối với tình hình thế giới bên ngoài, khu vực cũng như với từng nước.

Thứ hai, Việt Nam cũng đã đảm bảo toàn bộ nội dung của Năm Chủ tịch ASEAN 2020 đề ra và thực hiện được, trong đó có nội dung xây dựng Cộng đồng ASEAN.

Trong cả năm qua, ASEAN đã thông qua được trên 80 văn kiện tại các Hội nghị cấp cao, tập trung vào: Xây dựng Cộng đồng ASEAN, thể hiện qua việc thúc đẩy đánh giá về kiểm điểm giữa kỳ Kế hoạch tổng thể của ASEAN đến năm 2025; rà soát lại Hiến chương ASEAN; xây dựng Tầm nhìn ASEAN sau năm 2025.

Phó Thủ tướng cũng cho biết, thông thường, các nước Chủ tịch ASEAN sẽ có các sáng kiến đóng góp cho các hoạt động ASEAN và Việt Nam cũng vậy. Trong năm 2020, Việt Nam đưa ra 32 sáng kiến, thì đến nay 28 sáng kiến đã được đưa vào văn kiện. Đây là thành công của một nước Chủ tịch ASEAN khi các sáng kiến do nước Chủ tịch đưa ra đáp ứng được quan tâm chung của các nước ASEAN, đồng thời thích ứng được với tình hình thực tế.

Một điều đặc biệt nữa là ASEAN là một trong số ít tổ chức khu vực đã thích ứng nhanh với tình hình dịch Covid-19. Chúng ta đã tổ chức được các hội nghị đặc biệt trong các khuôn khổ: ASEAN, ASEAN với các đối tác, để ứng phó với Covid-19 và đưa ra được 4 nội dung quan trọng. Đó là: Xây dựng được Quỹ ASEAN ứng phó với dịch Covid-19; Kho dự trữ vật tư y tế khu vực; các kịch bản ứng phó với Covid-19 và chương trình, kế hoạch tổng thể phục hồi kinh tế ASEAN cho giai đoạn sau đại dịch Covid-19. Có thể nói, Việt Nam, với vai trò Chủ tịch ASEAN đã thích ứng rất nhanh để đáp ứng được với tình hình dịch Covid-19.

Thứ ba, một dấu ấn nữa với năm Chủ tịch ASEAN 2020 là Việt Nam đã chuyển đổi phương thức họp, làm việc. Thông thường, hàng năm, các hội nghị, cuộc họp trực tiếp giữa các nước ASEAN lên đến hàng trăm cuộc. Năm 2020 với dịch Covid-19, không thể họp trực tiếp, nhưng Việt Nam đã tổ chức được trên 550 cuộc họp trực tuyến, trong đó có 20 cuộc họp cấp cao, bao gồm họp cấp cao thường niên như Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36, lần thứ 37 và các cuộc họp cấp cao liên quan với các đối tác; và cùng với đó là 70 cuộc họp cấp Bộ trưởng. Chúng ta đã chuyển đổi phương thức họp rất nhanh chóng, hiệu quả, đảm bảo tất cả các cuộc họp của ASEAN được tổ chức theo đúng kế hoạch, trên tất cả các lĩnh vực ở cả ba trụ cột: chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội.

Thứ tư, trong vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã đưa những nội dung mới vào khuôn khổ ASEAN như nêu cao vai trò của phụ nữ, với việc lần đầu tiên tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh lãnh đạo nữ ASEAN. Đây cũng là vấn đề xuyên suốt của Việt Nam khi tham gia các hoạt động ngoại giao đa phương tại ASEAN, LHQ và HĐBA LHQ. Một chủ đề mới nữa đó là sự tăng cường kết nối, hay trao đổi những vấn đề kết nối của các tiểu khu vực, cụ thể là hợp tác của ASEAN với các nước khu vực Mekong.

Nói về vai trò dẫn dắt của Việt Nam trong ASEAN, Phó Thủ tướng cho rằng, Việt Nam luôn mong muốn là thành viên tích trực trong ASEAN; mong muốn ASEAN tiếp tục có vai trò đoàn kết, gắn kết, trung tâm trong các cơ cấu của khu vực để đảm bảo môi trường hòa bình, ổn định cho các nước ASEAN phát triển thịnh vượng. Trong năm 2020, Việt Nam đã hướng tới mục tiêu đó, và đã cùng với các nước ASEAN đi đến những mục tiêu gắn kết, đoàn kết và thích ứng nhanh chóng với biến đổi tình hình, để cùng nhau phát triển.

Dấu ấn vươn tầm
tại Liên hợp quốc

Đề cập năm đầu tiên đảm nhiệm Ủy viên không thường trực HĐBA LHQ, Phó Thủ tướng cho biết, đây là lần thứ hai Việt Nam đảm nhiệm cương vị Ủy viên không thường trực HĐBA LHQ với một tâm thế lớn lao và vững vàng, do đã nhận được số phiếu bầu cao nhất trong lịch sử của HĐBA (192/193). Điều này cho thấy các nước đặt lòng tin vào Việt Nam với vai trò là đại diện, đóng góp tiếng nói của các nước đang phát triển, các nước vừa và nhỏ trong HĐBA.

Tình hình thế giới biến đổi nhanh chóng, trong đó có cạnh tranh của các nước, đặc biệt là các nước lớn. Tất cả những vấn đề đó đều được phản ánh tại HĐBA. Có thể nói HĐBA LHQ như tấm gương phản chiếu tình hình thế giới, những vấn đề lợi ích của các nước trên thế giới hay giữa các nước với nhau.

Trong năm đầu tiên của nhiệm kỳ hai năm tại HĐBA LHQ, Việt Nam đã tham gia đóng góp tích cực với tinh thần, nguyên tắc đảm bảo độc lập, tự chủ và tôn trọng luật pháp quốc tế, lợi ích của các nước để giải quyết những vấn đề của khu vực cũng như những vấn đề mới nổi trên thế giới và khu vực.

Ngay tháng đầu tiên giữ cương vị Ủy viên không thường trực HĐBA LHQ (tháng 1/2020), Việt Nam đã đóng vai trò là Chủ tịch HĐBA. Đây là tháng duy nhất mà HĐBA tổ chức được tất cả các cuộc họp trực tiếp. Việt Nam đã phát huy tốt, kết hợp được vai trò Chủ tịch ASEAN đưa vào chương trình hai nội dung quan trọng, đó là tổ chức được Phiên họp mở của HĐBA LHQ về tăng cường thực thi Hiến chương LHQ - phiên họp có sự tham gia đông đảo nhất trong vài năm qua tại HĐBA. Điều đó nói lên rằng, Việt Nam đã đi cùng tiếng nói chung, nguyện vọng chung của các nước, mong muốn các nước thành viên phải tôn trọng Hiến chương LHQ, đề cao vai trò của luật pháp quốc tế trong xử lý các vấn đề.

Cũng trong tháng Chủ tịch HĐBA, Việt Nam đã lồng ghép nội dung hợp tác giữa HĐBA với ASEAN. Đây là lần đầu tiên nội dung hợp tác giữa HĐBA với ASEAN được nêu ra. Nói cách khác, Việt Nam đã nêu được vai trò, hình ảnh của ASEAN tại HĐBA LHQ.

Trong năm 2020, Việt Nam đã thúc đẩy các ưu tiên của Việt Nam và cơ bản thực hiện được các ưu tiên này. Đó là thúc đẩy vai trò của phụ nữ với hòa bình và an ninh với điểm nhấn là việc tổ chức Hội nghị quốc tế về "Tăng cường vai trò của phụ nữ trong xây dựng và củng cố hòa bình: Từ cam kết đến kết quả". Hội nghị được tổ chức theo hình thức kết hợp giữa trực tiếp và trực tuyến, thu hút sự tham gia của gần 400 đại biểu đến từ gần 90 quốc gia, cơ quan của LHQ, tổ chức quốc tế… Trong khuôn khổ Hội nghị, Cam kết hành động Hà Nội với 30 nước là đồng tác giả đã được Việt Nam đề xuất.

Đặc biệt, năm 2020, lần đầu tiên trong lịch sử tham gia LHQ, Việt Nam đã dự thảo Nghị quyết thành lập Ngày quốc tế phòng chống dịch bệnh vào ngày 27/12 hàng năm và đã được thông qua, ghi nhận dấu ấn vươn tầm của ngoại giao Việt Nam trên diễn đàn quốc tế.

Năm 2021, tình hình thế giới còn nhiều biến động. Dịch Covid-19 có thể sẽ được kiểm soát ở mức độ nào đó hoặc cũng có thể chưa được kiểm soát. Kinh tế thế giới trên đà phục hồi chậm. Điều này sẽ tác động không nhỏ đến hoạt động của HĐBA. Bên cạnh đó, những cuộc xung đột đang tiếp diễn hoặc tiềm ẩn nguy cơ xảy ra các cuộc xung đột mới, ảnh hưởng đến hoạt động của HĐBA.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam sẽ tiếp tục các ưu tiên đã được đưa ra ngay khi tham gia HĐBA. Cụ thể, đó là giải quyết các xung đột, quan tâm vấn đề trẻ em, phụ nữ; khôi phục kinh tế-xã hội, khắc phục hậu quả bom mìn sau xung đột; các vấn đề biến đổi khí hậu, hoạt động gìn giữ hòa bình… Với các ưu tiên đó, chúng ta sẽ tiếp tục phối hợp cùng các nước thành viên HĐBA LHQ thúc đẩy các ưu tiên.

Trọng tâm lớn,
mục tiêu xuyên suốt

Về những trọng tâm, định hướng lớn của đối ngoại Việt Nam năm 2021, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh cho biết, dự báo tình hình thế giới và khu vực năm 2021 sẽ tiếp tục biến động, trong đó có dịch Covid-19. Đây là những thách thức đối với tất cả các nước, trong đó có Việt Nam. Đồng thời, chúng ta cũng nhìn nhận có rất nhiều cơ hội cho phát triển, đó là xu thế hòa bình, ổn định, mong muốn hòa bình. Đó là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với sự phát triển của kinh tế số, những vấn đề liên quan đến công nghệ cao, tạo cơ hội phát triển không chỉ về kinh tế-xã hội mà còn tạo ra những phương thức hoạt động mới cho đối ngoại Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, Phó Thủ tướng cho biết, năm 2021, Việt Nam sẽ tiếp tục củng cố, làm sâu sắc hơn quan hệ của Việt Nam với các nước, các đối tác, đặc biệt là các đối tác chiến lược, đối tác toàn diện, các nước láng giềng.

Cùng với đó, Việt Nam tiếp tục chủ động hội nhập quốc tế thông qua các hoạt động tại HĐBA. Trong ASEAN, Việt Nam thúc đẩy phát huy những kết quả của năm Chủ tịch vừa qua, duy trì đà phát triển ASEAN, những sáng kiến, những nội dung của ASEAN trong năm 2020.

Thứ ba, Việt Nam đã tham gia ký kết các hiệp định thương mại tự do và tiếp tục sẽ có các hiệp định thương mại tự do được phê chuẩn. Vì vậy phải làm sao thực thi một cách hiệu quả, tận dụng được các cơ hội của các hiệp định thương mại tự do mang lại là nhiệm vụ chung cho tất cả các bộ, ngành, không chỉ riêng ngành đối ngoại.

Thứ tư, nhiệm vụ quan trọng nhất, đó là duy trì môi trường hòa bình, ổn định, bảo vệ độc lập, chủ quyền biển đảo của đất nước. Đây là mục tiêu lớn, xuyên suốt của ngành Ngoại giao Việt Nam trong năm 2021 và những năm tiếp theo.

Cuối cùng, trong bối cảnh dịch bệnh còn nhiều diễn biến phức tạp, công tác bảo hộ công dân cũng sẽ là một trọng tâm của ngành Ngoại giao trong thời gian tới.