Quan hệ Nga - Phương Tây "chạm đáy" trong năm 2016

Năm 2016, quan hệ giữa Nga và các nước phương Tây cụ thể là quan hệ Nga - Mỹ, Nga-Liên minh châu Âu (EU) và Nga - Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) diễn biến căng thẳng khi hai bên có những đòn “ăn miếng, trả miếng” quyết liệt trong những vấn đề toàn cầu, đặc biệt là việc giải quyết các điểm nóng Syria, Ukraine…

Bất đồng trong giải quyết cuộc khủng hoảng tại Syria

Nga và Mỹ là hai cường quốc có ảnh hưởng lớn tới tình hình Syria nói riêng và khu vực Trung Đông nói chung khi cùng tham gia chống tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng tại Syria. Tuy nhiên, những bất đồng về lợi ích và cách tiếp cận giữa Nga và Mỹ đang cản trở mọi nỗ lực kiến tạo hòa bình cho quốc gia Trung Đông vốn rơi vào tình trạng xung đột đẫm máu kéo dài suốt hơn 5 năm qua, cướp đi sinh mạng của 500.000 người.

Sự hỗ trợ hiệu quả của lực lượng không quân Nga trong cuộc chiến chống khủng bố tại Syria theo đề nghị của Tổng thống Syria Bashar al-Assad đã giúp thay đổi cục diện tình hình theo hướng có lợi cho quân đội Syria khi đẩy lùi được IS, giành lại nhiều vùng lãnh thổ bị chiếm đóng, trong đó phải kể đến thắng lợi mới nhất của quân đội chính phủ Syria ở thành phố chiến lược Aleppo, qua đó giúp củng cố chế độ hợp pháp ở quốc gia này.

Trong khi đó, Mỹ và liên quân chống khủng bố tại Syria đã tăng cường không kích và điều thêm lực lượng đặc nhiệm, đồng thời cung cấp thêm vũ khí mới cho lực lượng đối lập ở Syria mà Washington hậu thuẫn. Tuy nhiên, chính sự thiếu hợp tác giữa Nga và Mỹ trong hoạt động tại Syria đã gây ra những hậu quả khó lường, đặt các máy bay của hai bên tham gia không kích chống khủng bố trên không phận Syria vào tình thế nguy hiểm với nguy cơ va chạm lớn. Bên cạnh đó, mặc dù Nga và Mỹ đã hậu thuẫn cho một loạt thỏa thuận ngừng bắn tại Syria, song tất cả đều nhanh chóng đổ vỡ khi Washington không thực hiện yêu cầu của Moscow phân biệt rõ “phe đối lập ôn hòa” và “nhóm khủng bố”.

Mâu thuẫn giữa hai bên đặc biệt gay gắt khi ngày 17/9, liên quân chống khủng bố do Mỹ đứng đầu không kích nhầm vào một vị trí của quân đội Syria ở miền Đông nước này, khiến 62 binh sỹ Syria thiệt mạng và khoảng 100 binh sỹ khác bị thương. Sau đó 2 ngày, sự cố đoàn xe viện trợ nhân đạo của Liên hợp quốc tại Syria bị tấn công, mà cả Nga và Mỹ đều đổ lỗi cho nhau gây ra vụ việc, đã trở thành “giọt nước tràn ly” khiến cuộc đối đầu Nga-Mỹ thêm trầm trọng. Washington tuyên bố chấm dứt đối thoại với Moscow về vấn đề Syria với lý do “Nga đã không thực hiện đúng cam kết về khôi phục thỏa thuận ngừng bắn cũng như duy trì công tác cứu trợ nhân đạo tại các thành phố bị chiếm đóng”. Thêm vào đó, Nga và Mỹ, hai quốc gia nắm giữ tới 90% kho vũ khí hạt nhân thế giới cũng đã quyết định đình chỉ thỏa thuận nghiên cứu năng lượng hạt nhân, trao đổi uranium được ký từ năm 2000, theo đó mỗi nước loại bỏ 34 tấn plutonium ở cấp độ vũ khí bằng cách đốt trong lò phản ứng hạt nhân.

Đối đầu liên quan đến cuộc khủng hoảng Ukraine

Không chỉ leo thang căng thẳng ở chiến trường Syria, trong năm 2016, Nga và các nước phương Tây tiếp tục đối đầu xung quanh cuộc khủng hoảng tại Ukraine liên quan đến việc Nga sáp nhập trở lại Bán đảo Crimea vào tháng 3/2014. Các nhà phân tích cho rằng, cuộc khủng hoảng Ukraine là nơi khởi đầu cho tình trạng căng thẳng hiện đã chạm “đáy” trong quan hệ giữa hai bên khi Mỹ và EU liên tục gia hạn và áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với Nga, bất chấp việc các quốc gia EU đã phải hứng chịu mức thiệt hại khoảng 50 tỷ Euro/năm do các lệnh trừng phạt này.

Quan hệ giữa Mỹ và các đồng minh NATO với Nga cũng gia tăng căng thẳng khi NATO tăng cường sự hiện diện quân đội và vũ khí sát biên giới Nga. Với lý do đề phòng “mối đe dọa từ Nga”, Hội nghị thượng đỉnh NATO hồi tháng 7 tại Ba Lan đã thông qua quyết định triển khai 4 tiểu đoàn quân đội đa quốc gia luân phiên ở Ba Lan và ba quốc gia Baltic gồm Latvia, Litva và Estonia với khoảng 1.000 quân mỗi tiểu đoàn. Ngoài ra, NATO còn quyết định triển khai tại Bulgaria và Romania các lữ đoàn đa quốc gia, các đơn vị hậu cần, các loại xe tăng, thiết giáp ở Đông Âu... NATO cũng tuyên bố Hệ thống phòng thủ tên lửa (NMD), vốn bị Nga kịch liệt phản đối, đã bước vào giai đoạn đầu của việc triển khai. Để “đáp trả” những động thái mà Nga coi là đe dọa an ninh quốc gia này, Moscow cũng đã tăng cường quân đội ở khu vực biên giới Tây Nam, đồng thời triển khai thêm hệ thống tên lửa phòng không S-400 và tên lửa đạn đạo Iskander tại vùng lãnh thổ Kaliningrad thuộc Nga giáp Ba Lan và khu vực Baltic. Hàng loạt cuộc tập trận quy mô lớn do quân đội Nga tiến hành ở khu vực giáp giới giữa Nga với Ba Lan và khu vực Baltic, với việc triển khai nhiều loại vũ khí, đã khiến dư luận lo ngại về nguy cơ xảy ra một cuộc xung đột vũ trang.

Căng thẳng giữa Nga và Mỹ thậm chí đã lên tới đỉnh điểm khi trong những ngày cuối cùng của năm 2016, Washington đã công bố một loạt biện pháp trừng phạt về ngoại giao và kinh tế mới để trả đũa các hành động được cho là “sách nhiễu” của cơ quan an ninh Nga nhằm vào các nhà ngoại giao Mỹ tại Moscow, cũng như chiến dịch tấn công mạng mà Washington cáo buộc do Điện Kremlin chỉ đạo nhằm can thiệp vào cuộc bầu cử tổng thống Mỹ hồi tháng 11. Theo thông cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ, tổng cộng có 35 quan chức thuộc Đại sứ quán Nga ở thủ đô Washington DC và Tổng lãnh sự quán Nga tại San Francisco hoạt động không phù hợp với thân phận ngoại giao hoặc lãnh sự đã được yêu cầu rời khỏi nước này cùng với gia đình trong vòng 72 giờ.

Bên cạnh đó, chính quyền Tổng thống Barack Obama cũng công bố một loạt biện pháp trừng phạt kinh tế nhằm vào hai cơ quan tình báo chủ lực của Nga là Cơ quan Tình báo Quân đội (GRU) và Cơ quan An ninh Liên bang (FSB), cùng 4 quan chức của GRU và 3 công ty cung cấp sự hỗ trợ cho cơ quan này, cũng như 6 cá nhân liên quan tới chiến dịch tấn công mạng. Phía Nga ngay lập tức tuyên bố đáp trả thích đáng các biện pháp trừng phạt của Mỹ, đồng thời cáo buộc Washington đang mưu toan hủy hoại quan hệ song phương.

Triển vọng năm 2017

Năm 2017, Nga và Mỹ sẽ kỷ niệm 210 năm ngày hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao. Đây có thể là cơ hội để hai bên "đảo chiều mối quan hệ theo hướng thực dụng, hợp tác cùng có lợi, đáp ứng lợi ích của cả hai nước và thúc đẩy sự ổn định, an ninh trên toàn thế giới".

Tờ Politico trong một bài viết đăng ngày 17/11 đã đưa ra nhận định rằng, việc ông Donald Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016 có khả năng dẫn đến việc các biện pháp trừng phạt đối với Nga sẽ được dỡ bỏ ngay cả trước lễ nhậm chức chính thức của ông Trump vào ngày 20/1 tới.

Quan hệ Nga - phương Tây trải qua vô vàn sóng gió và đã chạm "đáy" trong năm 2016. Mặc dù Nga vẫn để ngỏ khả năng nối lại đối thoại nếu Mỹ và NATO sẵn sàng hợp tác, Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump muốn cải thiện quan hệ với Nga, NATO tuyên bố sẽ không tiếp tục đối đầu với Moscow... song các nhà phân tích cho rằng, căng thẳng chỉ có thể kết thúc khi các bên nhận thức được thế đối đầu hiện nay không những hủy hoại lợi ích của cả hai bên, mà còn ảnh hưởng tới toàn cầu.