Sôi động quan hệ thương mại, đầu tư Việt Nam-Trung Quốc

Đối tác thương mại lớn nhất

Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam và hiện nay Việt Nam là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong ASEAN, đối tác thương mại lớn thứ 4 của Trung Quốc trên thế giới (sau Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc).

Tuy bức tranh kinh tế toàn cầu ảm đạm, thương mại song phương Việt Nam - Trung Quốc vẫn duy trì đà tăng trưởng tốt. Năm 2018, kim ngạch thương mại song phương Việt Nam - Trung Quốc vượt 100 tỷ USD. Kể từ đó, trao đổi thương mại giữa hai nước không ngừng tăng trưởng, năm sau cao hơn năm trước.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê và Tổng cục Hải quan, kim ngạch xuất, nhập khẩu giữa Việt Nam và Trung Quốc trong mấy năm gần đây liên tục tăng lên (hình 1), chiếm tỷ trọng cao trong tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu của Việt Nam (năm 2020 chiếm 24,4%, năm 2021: 24,8%) và là tỷ trọng lớn nhất trong các nước và vùng lãnh thổ.

Tỷ trọng này chỉ bị giảm nhẹ vào năm 2022 (còn 24%), nhưng đã tăng trở lại với mức cao hơn trong 10 tháng 2023 (đạt 25,1%), khi Trung Quốc thay đổi chiến lược phòng, chống đại dịch Covid-19 và 2 nước chuyển mạnh sang chính ngạch.

Kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Trung Quốc trong mấy năm gần đây tăng lên liên tiếp.

Xuất khẩu sang Trung Quốc lớn thứ 2 trong các thị trường xuất khẩu của Việt Nam. Trong điều kiện tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam trong 10 tháng năm 2023 giảm 7% so với cùng kỳ năm trước, thì xuất khẩu sang Trung Quốc là thị trường duy nhất có mức tăng trên 1 tỷ USD (49,6 tỷ USD so với 47,2 tỷ USD).

Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Trung Quốc trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam năm 2020 đạt 17,3%; năm 2021 và 2022 do ảnh hưởng của đại dịch, tỷ trọng này giảm xuống còn 16,6% và 15%, nhưng 10 tháng năm 2023 đã tăng lên (đạt 17%).

Trung Quốc là thị trường lớn thứ 2 sau Hoa Kỳ, kỳ vọng xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này sẽ tiếp tục tăng.

Những mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc có trên 42 mặt hàng, nhóm hàng. Trong 10 tháng năm 2023 có 28 mặt hàng đạt trên 100 triệu USD, trong đó có 10 mặt hàng đạt trên 1 tỷ USD (điện thoại và linh kiện: 13,155 tỷ USD; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện: 11,009 tỷ USD; máy ảnh, máy quay phim và linh kiện: 3,312 tỷ USD; rau quả: 3,185 tỷ USD; máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng khác: 2,518 tỷ USD; xơ sợi dệt: 1,932 tỷ USD; cao su: 1,682 tỷ USD; giày dép: 1,517 tỷ USD; gỗ và sản phẩm gỗ: 1,410 tỷ USD; thủy sản: 1,345 tỷ USD).

Chỉ 10 mặt này đã đạt 41,1 tỷ USD, chiếm 82,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc. Trong 42 mặt hàng chủ yếu, có 29 mặt hàng tăng, 9 mặt hàng tăng khá (trên 100 triệu USD), đặc biệt có 2 mặt hàng tăng trên 1 tỷ USD là rau quả; điện thoại và linh kiện.

Một số mặt hàng chiếm tỷ trọng khá trong kim ngạch xuất khẩu của cả nước: 21 mặt hàng chiếm trên 10%, 15 mặt hàng chiếm trên 15%, 12 mặt hàng chiếm trên 20% (hình 3). Tỷ trọng các mặt hàng này cao hơn tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.

Kim ngạch mà Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc trong mấy năm qua cũng có xu hướng tăng lên.

Nhập khẩu từ Trung Quốc chiếm tỷ trọng lớn nhất trong các thị trường và ngày một tăng lên. Tỷ trọng nhập khẩu từ Trung Quốc năm 2018 chiếm 27,6%, đến năm 2020 và 2021 đã tăng lên mức 32% và 33,1%, năm 2022 giảm nhẹ về mức 32,8% nhưng 10 tháng năm 2023 đã tăng lên, đạt 33,5%.

Những mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc có trên 44, trong đó có 14 mặt hàng đạt trên 1 tỷ USD (cao nhất là máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện: 18,8 tỷ USD; thứ hai là máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng khác: 18,1 tỷ USD; thứ ba là vải: 6,8 tỷ USD...). Chỉ 14 mặt hàng này đã đạt 73,915 tỷ USD, chiếm 82,7% tổng kim ngạch nhập khẩu từ Trung Quốc.

Nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc chiếm tỷ trọng lớn trong các mặt hàng nhập khẩu tương ứng của cả nước, trong đó có 20 mặt hàng chiếm trên 34%, cao nhất là điện thoại điện thoại và linh kiện (87,4%), thứ hai là thủy tinh (67,4%) và thứ ba là nguyên phụ liệu dược phẩm (67,3%)…

Nhập khẩu lớn hơn xuất khẩu, nên Trung Quốc ở vị thế xuất siêu lớn với Việt Nam. Trung Quốc xuất siêu sang Việt Nam năm 2021 là 54,1 tỷ USD, năm 2022 là tỷ USD, 10 tháng năm 2023 là tỷ USD.

Nhận định về thị trường Trung Quốc, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh, Trung Quốc và Việt Nam có chung đường biên giới trên bộ, trên biển và đường thủy. Chiều dài biên giới đường bộ lên tới gần 400 km, đi qua địa phận 7 tỉnh phía Bắc của Việt Nam. Đặc điểm này đã mang lại cho hai nước lợi thế để phát triển kinh tế, nhất là kinh tế thương mại khu vực biên giới, cửa khẩu.

Bên cạnh đó, một số cửa khẩu đã ứng dụng công nghệ, tần suất thông quan và thúc đẩy thương mại biên giới tốt hơn. Hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối giao thương truyền thống giữa các tỉnh biên giới của Việt Nam với Trung Quốc được khôi phục với nhiều hình thức đa dạng.

Sức nóng từ làn sóng FDI

Sự sôi động không chỉ được thể hiện ở lĩnh vực thương mại mà còn được phản ánh qua những "con số biết nói" về đầu tư. Từ chỗ không có tên trong top 10 quốc gia đầu tư vào Việt Nam những năm 2010 trở về trước, FDI của Trung Quốc vào Việt Nam đã có sự thay đổi đáng kể về cả quy mô lẫn hình thức và vị trí xếp hạng ngày càng cao.

Trong 11 tháng năm 2023, Trung Quốc đã đầu tư 3,96 tỷ USD vào Việt Nam, đứng thứ 4 trong số 110 quốc gia và vùng lãnh thổ có đầu tư vào Việt Nam. Lũy kế đến nay, các nhà đầu tư Trung Quốc đã đầu tư vào Việt Nam 4.161 dự án với tổng vốn đăng ký trên 27 tỷ USD, đứng thứ 6 trên tổng số 143 quốc gia và vùng lãnh thổ có đầu tư vào Việt Nam.

Các ngành nghề và lĩnh vực đầu tư của Trung Quốc vào Việt Nam cũng đa dạng hơn, mở rộng từ đầu tư vào nhà hàng, khách sạn, hàng tiêu dùng,… đến công nghiệp chế biến, chế tạo như điện, điện tử, dệt may, da giày…

Ông Gu Xiao Song, chuyên gia về Việt Nam, Giám đốc Viện nghiên cứu ASEAN thuộc Đại học Hải dương Nhiệt đới Hải Nam, nhận định, Việt Nam có vị trí độc tôn trong hợp tác công nghiệp và chuỗi cung ứng giữa Trung Quốc và các nước.

Còn tờ Thời báo Hoàn Cầu cho biết, tỷ lệ doanh nghiệp có vốn đầu tư Trung Quốc tại các khu công nghiệp ở Việt Nam tăng lên đáng kể. Người phụ trách của một công ty Trung Quốc kinh doanh tư vấn đầu tư tại Việt Nam cho biết: “Tính từ tháng 1 đến tháng 9 năm nay, công ty chúng tôi đã cung cấp dịch vụ tư vấn cho 23 công ty Trung Quốc có ý định đầu tư vào Việt Nam.

Các công ty này hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp hóa chất, sản xuất lốp xe, dược phẩm, thực phẩm và đã được cấp giấy phép hoạt động. Họ đều tin rằng đầu tư vào Việt Nam chắc chắn sẽ mang lại kết quả tốt nhất và đôi bên cùng có lợi”.

Hợp tác kinh tế, thương mại Việt Nam – Trung Quốc vẫn còn nhiều dư địa để phát triển và bùng nổ trong thời gian tới, đặc biệt là trong các lĩnh vực như xây dựng cơ sở hạ tầng, 5G, kinh tế số, phát triển xanh, kinh tế xanh, năng lượng mặt trời, quang điện…

Ông Zhai Kun, giáo sư Trường Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học Bắc Kinh, nhận định hợp tác kinh tế và thương mại Trung Quốc - Việt Nam sẽ còn thăng hoa hơn nữa nếu hai bên tận dụng hiệu quả các lợi thế và nguồn tài nguyên của hai nước.

Từ đó, nâng cao khả năng cạnh tranh của cả Việt Nam và Trung Quốc trong khu vực và chuỗi cung ứng chuỗi công nghiệp toàn cầu, đồng thời thúc đẩy các ngành công nghiệp của các nước trong khu vực phát triển và chuyển đổi để hình thành mạng lưới công nghiệp khu vực chặt chẽ và hiệu quả hơn.