Điểm sáng trong hợp tác Việt - Đức

Mặc dù trọng tâm chuyến thăm của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc là tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20 theo lời mời của Chính phủ Đức, nhưng những kết quả của các cuộc tiếp xúc song phương đã vượt quá sự chờ đợi của cả những người trong cuộc và người quan sát.

Gặp gỡ thân tình

Thứ nhất, chúng ta nên thông cảm với nước chủ nhà và bà Thủ tướng Angela Merkel khi phải “chiều lòng” hơn 30 đoàn cấp cao nước ngoài, trong đó có những người khổng lồ nhưng khó lường, những chính khách lão làng và cả những tân binh trên vũ đài chính trị thế giới. Làm sao cân bằng lợi ích và đáp ứng mọi yêu cầu rất khác nhau của khách là thách thức lớn nhất đối với bà Merkel. Vấn đề chống chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch đang có xu hướng gia tăng, chống khủng bố, chống biến đổi khí hậu toàn cầu, giải quyết khủng hoảng tị nạn châu Âu và chia rẽ trong EU... là những đề tài nóng và khó tìm được sự đồng thuận giữa các nước. Thêm vào đó, tình hình an ninh diễn biến cực kỳ phức tạp tại Berlin, đặc biệt là tại Hamburg, nơi diễn ra G20. Trong nội bộ thì cuộc bầu cử Liên bang đang đến rất gần và các cuộc vận động tranh cử đã diễn ra.

Trong bối cảnh đó, khó có thể đòi hỏi nước chủ nhà dồn toàn tâm trí cho việc đón tiếp đoàn Việt Nam, đặc biệt là khi công tác tổ chức còn gặp rất nhiều khó khăn. Chính vì vậy, việc hai nước hiểu và thông cảm cho nhau không chỉ thể hiện quan hệ sâu sắc giữa những người bạn, mà còn là nét đẹp trong ứng xử.

Thứ hai, kể từ khi thiết lập quan hệ đối tác chiến lược hướng tới tương lai vào năm 2011, các cuộc tiếp xúc chính trị giữa hai bên diễn ra thường xuyên, mọi nơi, mọi lúc và không chỉ ở các cấp làm việc. Cấp cao hai nước cũng thường có các cuộc thăm viếng, tiếp xúc song phương. Mới đây nhất Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng (2013), Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (2014) và Chủ tịch nước Trương Tấn Sang (2015) cũng đã thăm Đức. Bản thân Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng không dưới một lần gặp gỡ, trao đổi với Thủ tướng Merkel. Vậy thì lần này gặp được nhau đã là quý. Còn nếu gặp nhau mà lại tạo động lực mới cho quan hệ hữu nghị và hợp tác song phương thì đâu có câu nệ danh nghĩa hay nơi chốn gặp nhau. Đó mới là suy nghĩ văn minh trong một thế giới đa chiều, phức tạp hiện nay.

Thứ ba, hai bên đã trao đổi về nhiều lĩnh vực cùng quan tâm, như 36 văn kiện hợp tác gồm từ hợp đồng kinh tế, đầu tư với hàng trăm triệu Euro, hay những ý định thư hợp tác giữa các bộ, ngành và địa phương tại Diễn đàn doanh nghiệp có sự tham dự của Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc và Bộ trưởng kinh tế đại diện cho Chính phủ Đức. Động thái này đã minh chứng cho quan hệ hợp tác năng động giữa hai nước, cũng như sự quan tâm của doanh nghiệp Đức đối với Việt Nam. Đáng chú ý, nhiều thỏa thuận trong số này có ý nghĩa xã hội sâu sắc và góp phần vào sự phát triển bền vững của mỗi nước.

Đi vào thực chất

Điểm sáng mà tôi muốn nhấn mạnh ở đây chính là hợp tác với các địa phương và giữa địa phương - địa phương hai nước.

Theo Hiến pháp năm 1949 (Grundgesetz), thẩm quyền giữa Liên bang (Bund) và các bang (Länder) của Đức được phân định khá rạch ròi. Đáng chú ý, đa phần quyền hạn trong những lĩnh vực liên quan đến đời sống xã hội, quốc kế dân sinh lại nằm ở các bang, ví dụ như vấn đề kinh tế, đào tạo, tài chính và kể cả nội vụ... Vì thế mỗi bang ở Đức lại có Bộ trưởng kinh tế, Bộ trưởng giáo dục, Bộ trưởng tài chính... của riêng mình. Trong hội nghị Bộ trưởng (như Hội nghị Bộ trưởng nội vụ thường niên Innenministerkonferenz), một phiếu của Bộ trưởng Nội vụ Liên bang cũng chỉ tương đương với một phiếu của Bộ trưởng bang. Điều này cho thấy việc xem các bang của Đức giống như một tỉnh của Việt Nam là sự thiếu hiểu biết nghiêm trọng. Quan hệ tốt ở cấp Liên bang có thể tạo khuôn khổ hợp tác chung cả về chính trị và pháp lý, nhưng liệu quan hệ đó có thực sự đi vào thực chất hay không lại nằm ở các bang, doanh nghiệp và người dân mỗi nước. 

Trong số 16 bang của Đức, quan hệ của Việt Nam với bang Hessen vốn dĩ đã rất tốt đẹp và có truyền thống lâu dài. Về kinh tế, các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Hessen đã có mặt ở Việt Nam từ lâu và đã rất thành công như B. Braum, Messer... Trường Đại học Việt - Đức (VGU) ở TP. Hồ Chí Minh là “quả ngọt” từ ý tưởng hợp tác giáo dục đào tạo từ bang Hessen. Bang này cũng thường xuyên thông qua Tổ chức hỗ trợ đại học (WUS) cung cấp học bổng cho học sinh nghèo vượt khó ở Việt Nam.

Mối quan hệ gần gũi với bang Hessen của Đức cũng là động lực chính trong hợp tác tư pháp với Việt Nam (Trung tâm pháp luật Đức tại Đại học Luật Hà Nội) và đối thoại nhà nước pháp quyền Việt - Đức. Thủ hiến Hessen, Volker Bouffier khi mới vừa nhậm chức năm 2010, đã đến dự khai trương Villa Hanoi, trụ sở Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại Frankfurt. Người tiền nhiệm của ông Bouffier, ông Roland Koch đã nhiều lần đến Việt Nam, không chỉ với danh nghĩa Thủ hiến, mà còn du lịch với gia đình ở Việt Nam. Chủ tịch Nghị viện bang, ông Kartmann là người bạn lâu năm của Việt Nam, đã từng tiếp và trao đổi với tất cả các đoàn cấp cao của Quốc hội Việt Nam sang thăm và trao đổi kinh nghiệm hoạt động nghị viện với Đức.

Một bang khác là Rheinland-Pfalz (RP) thì không chỉ có thế mạnh về nông nghiệp như trồng nho và rượu vang Riesling nổi tiếng, mà còn có Tập đoàn hóa dầu nổi tiếng thế giới BASF, vốn cũng đã sớm xâm nhập thị trường Việt Nam. Lần này, trong hội đàm giữa Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc với Thủ hiến bang RP Malu Dreyer, hai bên đã đề cập đến nhiều lĩnh vực mà hai bên có thể hợp tác như về công nghệ môi trường, số hóa, hóa chất, dược phẩm, nông nghiệp cũng như quản lý các dịch vụ y tế.

Ngoài ra, hai bên còn nhất trí sẽ thành lập nhóm công tác liên ngành để đến mùa xuân 2018 tiến tới ký kết Thỏa thuận hợp tác giữa Việt Nam và RP. Điều đặc biệt nằm ở việc không chỉ nhất trí “suông” trên bàn hội đàm, Thủ tướng ta và Thủ hiến Dreyer còn giao chuyên viên dự thảo ngay một Ý định thư (Letter of Intent - LOI) để hôm sau ký tại Diễn đàn doanh nghiệp Việt Đức mà Thủ tướng và Bộ trưởng Kinh tế Đức tham dự. Vậy là chỉ trong vòng chưa đến một ngày, văn bản LOI đã hoàn thành và được Bộ trưởng Công thương Trần Tuấn Anh và Bộ trưởng Kinh tế kiêm Phó Thủ hiến TS Volker Wissing ký tại Berlin, ngày 6/7.

Hiện bang Rheinland-Pfalz đang tích cực chuẩn bị cho chuyến thăm đầu năm tới sang Việt Nam của Bộ trưởng Wissing và đoàn doanh nghiệp bang. Ngoài hợp tác về kinh tế, Thủ hiến Dreyer còn thông báo cho Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc về việc Dàn đồng ca và giao hưởng BACCHOR của TP. Mainz sẽ tiến hành chuyến lưu diễn lớn nhất của Dàn nhạc này sang Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh tháng 10/2018.

Sẽ là thiếu sót nếu không nhắc đến thủ đô Berlin và thành phố cảng Hamburg, hai trong ba thành phố có quy chế của bang và do vậy cũng có đủ cơ quan nghị viện và hành pháp, tư pháp như các bang khác ở Đức. Berlin tuy không có thế mạnh kinh tế, nhưng lại là đầu não chính trị và đặc biệt là có cộng đồng người Việt đông đảo nhất tại Đức. Cũng chính vì vậy, khi tiếp Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Thủ hiến Müller đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của cộng đồng người Việt ở đây và cho biết chính quyền thành phố sẽ tiếp tục tạo thuận lợi cho việc sinh sống và hòa nhập của cộng đồng người Việt.

Ngược lại, Hamburg không chỉ là thành phố cảng lớn nhất của Đức và quan trọng bậc nhất ở châu Âu, mà còn là nơi tập trung những doanh nghiệp lớn của Đức về dịch vụ cảng vụ và logistic, đóng tàu. Thủ hiến bang Hamburg, Olaf Scholz đánh giá cao việc tham dự G20 lần này của đoàn Việt Nam tại TP. Hamburg. Trước đây, Việt Nam đã từng có Cơ quan lãnh sự do Lãnh sự danh dự đứng đầu.

Cuối cùng, nằm ở phía Bắc Đức và có hàng ngàn km đường biển ra Baltics, bang Mecklenburg-Vorpommern (MV) không chỉ có thế mạnh về nông nghiệp và du lịch, mà còn có mối quan tâm đặc biệt đến việc hợp tác với Việt Nam. Các thủ hiến trước đây như ông Ringsdorf hay Sellering đều đã thăm Việt Nam; vừa rồi ông Sellering cũng đã có thư mời Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc thăm bang MV, nhưng rất tiếc chuyến thăm đã không thành hiện thực do ông phải nghỉ để điều trị bệnh.

Tuy vậy, ông Sellering cũng ủng hộ dự án hợp tác về đào tạo nguồn nhân lực cho ngành y tế Việt Nam, nhằm đáp ứng sự thiếu hụt điều dưỡng viên, hộ lý của bang MV. Những người triển khai của Dự án này là Bộ trưởng kinh tế, lao động và y tế bang MV Glawe, Quốc vụ khanh TS Rudolph và Giáo sư Klinkmann, Cố vấn đặc biệt và Đại sứ kinh tế y tế của bang MV đã phối hợp với Bộ Y tế Việt Nam để hoàn thiện văn bản hợp tác. Ý định thư giữa Bang MV và Bộ Y tế Việt Nam đã được Bộ trưởng Harry Glawe và Bộ trưởng Nguyễn Thị Kim Tiến ký tại Berin và văn kiện chính thức đã được trao đổi tại Diễn đàn doanh nghiệp 6/7 với sự chứng kiến của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và Bộ trưởng kinh tế Đức Zypries.

Trong buổi tiếp Chủ tịch UBND Tỉnh Hà Tĩnh Đặng Quốc Khánh và đoàn xúc tiến đầu tư Tỉnh bên lề Diễn đàn doanh nghiệp Việt - Đức, Bộ trưởng Glawe cũng bày tỏ mong muốn tăng cường hợp tác giữa bang MV và Hà Tĩnh nhất là sau khi Khu công nghiệp Đức - Việt (German - Vietnamese Industrial Park – GVIP), khu công nghiệp đầu tiên ở Việt Nam dành riêng cho nhà đầu tư Đức được trao quyết định thành lập tại Khu kinh tế Vũng Áng, Hà Tĩnh.

Bên cạnh đó, TP. Torgelow ở bang MV cũng tổ chức riêng một Diễn đàn doanh nghiệp ngày 7/7 cho doanh nghiệp thành phố và doanh nghiệp Hà Tĩnh đi theo đoàn. Trong trao đổi với Quốc vụ khanh phụ trách Vorpommern của Chính phủ bang ông Dahlemann cũng như ông Gottschalk, Thị trưởng Torgelow, lãnh đạo Hà Tĩnh bày tỏ mong muốn hợp tác với bang MV nói chung và TP. Torgelow nói riêng trên các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, chế biến nông sản, xử lý rác thải thành điện năng dân dụng, du lịch biển... Hiện nay bang này cũng đang tích cực chuẩn bị cho chuyến thăm sắp tới của đoàn chính quyền và doanh nghiệp bang sang Việt Nam, dự kiến cuối năm nay.

Chỉ ít ngày trước chuyến thăm của đoàn cấp cao Chính phủ ta, đoàn Chủ tịch UBND TP. Hồ Chí Minh cùng đoàn danh nghiệp thành phố đã thăm thành phố kết nghĩa Leipzig của bang Sachsen. Cùng đi với đoàn Thủ tướng lần này, ông Phạm Minh Huấn, Chủ tịch UBND Tỉnh Tuyên Quang cũng cho biết tỉnh rất mong có sự kết nối với các địa phương ở Đức.

Có thể nói, song song với triển khai các hoạt động hợp tác trong khuôn khổ Đối tác chiến lược ở tầm vĩ mô, ở cấp độ quan hệ chính phủ - chính phủ, thì một “mạch nguồn” khác cũng đang được quan tâm hơn, nhằm khơi dậy hết tiềm năng to lớn của hai nước.