Trí tuệ nhân tạo tái định hình 2024 và xa hơn...

AI thâm nhập cuộc sống hàng ngày của chúng ta, từ những đề xuất mua sắm được cá nhân hóa, cho đến nhận dạng khuôn mặt để mở khóa điện thoại. Tác động thực sự của AI đang diễn ra ở quy mô lớn hơn, về cơ bản là định hình lại nền kinh tế toàn cầu.

Ngã ba đường

Ông Simon Johnson - Giáo sư kinh tế và quản lý toàn cầu tại Trường Quản lý MIT Sloan (Mỹ) cho biết: “AI có rất nhiều tiềm năng nhưng cũng có tiềm năng đi theo cả hai hướng. Chúng ta đang ở ngã ba đường”.

Những người ủng hộ AI dự đoán bước nhảy vọt về năng suất sẽ tạo ra sự giàu có và cải thiện mức sống. Công ty tư vấn McKinsey hồi tháng 6/2024 ước tính, AI có thể góp phần tăng thêm giá trị từ 14.000 tỷ đến 22.000 tỷ USD mỗi năm – gần bằng quy mô hiện tại của nền kinh tế Mỹ.

Một số người lạc quan về công nghệ cho rằng, cùng với robot, AI là công nghệ cuối cùng sẽ giải phóng nhân loại khỏi những công việc nhàm chán và đưa chúng ta vào cuộc sống sáng tạo, thư giãn hơn.

Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều lo lắng về tác động của nó đối với sinh kế, bao gồm cả khả năng phá hủy việc làm trong mọi lĩnh vực.

Thực tế đã chứng minh, những tiến bộ về máy cày thời Trung cổ không giúp nông dân châu Âu thoát khỏi nghèo đói, do phần lớn giai cấp cai trị của họ đã chiếm của cải được tạo ra từ giá trị tăng thêm. Ngày nay, các nhà kinh tế cho rằng, điều tương tự có thể xảy ra với AI, nếu nó đi vào cuộc sống của chúng ta theo cách mà một số ít người được hưởng lợi thay vì số đông.

Ngay cả khả năng tạo đột phá về năng suất tưởng đã rất rõ ràng, nhưng một nghiên cứu của Ngân hàng Natixis (Pháp) mới đây vẫn cảnh báo rằng, “cần thận trọng khi ước tính tác động của trí tuệ nhân tạo đến năng suất lao động”. Chẳng hạn, khi phân tích “thành tích” của Internet như tạo ra nhiều việc làm và của cải, ngay cả khi phần lớn của cải đó đã thuộc về một số ít tỷ phú, thì mức tăng năng suất từng được ca ngợi đã chậm lại đáng kể ở nhiều nền kinh tế. Công nghệ tưởng chừng rất phổ biến như Internet vẫn có những lĩnh vực không bị ảnh hưởng, trong khi nhiều công việc mà nó tạo ra lại có trình độ tay nghề thấp, chẳng hạn như chuỗi phân phối mua hàng trực tuyến.

Bởi vậy, trong nền kinh tế toàn cầu hóa, có nhiều lý do khác nhau để đặt câu hỏi, liệu lợi ích tiềm năng của AI có được cảm nhận và hấp thụ một cách đồng đều hay không.

Động cơ kinh tế hay kẻ hủy hoại việc làm?

Một trong những khía cạnh được tranh luận sôi nổi nhất về AI hiện nay là tác động đối với việc làm.

Một mặt, AI mang đến cơ hội tăng năng suất và tự động hóa, dẫn đến tăng trưởng kinh tế và tạo ra việc làm mới trong các lĩnh vực như phát triển AI và phân tích dữ liệu. Mặt khác, vẫn còn những lo ngại về tình trạng dịch chuyển công việc, đặc biệt là trong các lĩnh vực dễ bị tự động hóa.

Các nghiên cứu ước tính rằng, khoảng 40% đến 60% công việc hiện tại có nguy cơ bị tự động hóa ở mức độ nào đó. Các công việc sản xuất, vận tải và quản lý hành chính được đặt lên hàng đầu, trong khi những công việc đòi hỏi sự sáng tạo và tư duy vẫn ít bị tổn thương hơn. Điều này có thể làm gia tăng khoảng cách về kỹ năng làm việc và làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng về thu nhập nếu các chương trình giáo dục và đào tạo lại không được triển khai.

Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh, tình trạng mất việc làm do AI gây ra có thể sẽ là quá trình diễn ra dần dần, cho phép lực lượng lao động có thời gian thích ứng.

AI được kỳ vọng sẽ tạo ra những cơ hội mới trong các lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, quản lý môi trường và giáo dục cá nhân hóa. Chìa khóa nằm ở việc chủ động chuẩn bị lực lượng lao động cho những thay đổi này và bảo đảm khả năng tiếp cận công bằng với đào tạo và giáo dục mới.

Đột phá về năng suất và đổi mới

Ngoài khả năng dịch chuyển công việc, AI mang lại tiềm năng to lớn cho tăng trưởng kinh tế bằng cách nâng cao năng suất và khơi dậy đổi mới.

Trong sản xuất, robot được hỗ trợ bởi AI có thể tối ưu hóa dây chuyền sản xuất, giảm lãng phí và cải thiện chất lượng sản phẩm. Trong tài chính, thuật toán AI có thể phân tích lượng dữ liệu khổng lồ để phát hiện gian lận, tối ưu hóa khoản đầu tư và các dịch vụ tài chính được cá nhân hóa.

Lợi ích chăm sóc sức khỏe từ các hệ thống được hỗ trợ bởi AI giúp phân tích hình ảnh y tế để phát hiện bệnh với độ chính xác cao hơn, phát triển các kế hoạch điều trị được cá nhân hóa và thậm chí hỗ trợ phẫu thuật bằng robot.

AI góp phần tăng tốc nghiên cứu khoa học bằng cách phân tích các tập dữ liệu lớn và dự đoán những đột phá tiềm năng trong các lĩnh vực như dược phẩm mới và khoa học vật liệu.

Những cải tiến về năng suất và đổi mới sẽ dẫn đến tăng trưởng kinh tế, gia tăng thương mại toàn cầu và có khả năng cải thiện mức sống.

Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả tiềm năng của AI đòi hỏi phải đầu tư đáng kể vào cơ sở hạ tầng, bảo mật dữ liệu và cân nhắc về mặt đạo đức để bảo đảm sự phát triển và triển khai các công nghệ mới một cách có trách nhiệm.

Nguy cơ bất bình đẳng toàn cầu

Sự phát triển và ứng dụng AI hiện không được phân bổ đồng đều trên toàn cầu. Các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu đang dẫn đầu trong nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI. Điều này tạo ra nguy cơ mở rộng khoảng cách kinh tế hiện có giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển.

Các nước đang phát triển có thể gặp khó khăn trong việc xây dựng được cơ sở hạ tầng, nguồn lực và nhân tài cần thiết để cạnh tranh trong cuộc đua AI. Chính điều này có thể dẫn đến sự phụ thuộc kinh tế hơn nữa vào các quốc gia phát triển và làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng toàn cầu.

Để thu hẹp khoảng cách này, hợp tác quốc tế và chia sẻ kiến thức là rất quan trọng, cho phép các nước đang phát triển tận dụng AI để phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội của chính họ.

Chọn đạo đức hay chọn tương lai?

Khi AI ngày càng được tích hợp vào nền kinh tế, các cân nhắc về đạo đức chiếm vị trí trung tâm. Các vấn đề như quyền riêng tư dữ liệu, sai lệch thuật toán và nguy cơ lạm dụng AI để giám sát và cạnh tranh cần được đặc biệt quan tâm.

Tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong phát triển AI là rất quan trọng để bảo đảm các thuật toán không bị sai lệch và không phân biệt đối xử với cá nhân hoặc nhóm. Ngoài ra, vai trò giám sát của con người trong quá trình ra quyết định do AI điều khiển là rất cần thiết để ngăn chặn những hậu quả không lường trước được.

Tương lai của công việc trong thời đại AI có thể sẽ được đặc trưng bởi sự kết hợp giữa con người và máy móc. Con người tập trung vào các nhiệm vụ đòi hỏi sự sáng tạo, tư duy và trí tuệ cảm xúc, trong khi AI xử lý các công việc thường ngày và cung cấp thông tin chuyên sâu dựa trên ngân hàng dữ liệu. Điều này đòi hỏi những thay đổi đáng kể trong giáo dục và đào tạo để trang bị cho thế hệ tương lai những kỹ năng cần thiết để phát triển trong bối cảnh đang phát triển này.

Một cuộc khảo sát của OECD với khoảng 5.300 công nhân được công bố vào tháng 7/2023 cho thấy, AI có thể mang lại lợi ích cho sự hài lòng trong công việc, sức khỏe và tiền lương, nhưng cũng gây ra rủi ro về quyền riêng tư, củng cố thành kiến tại nơi làm việc và đẩy con người tới làm việc quá sức.

Câu hỏi đặt ra là liệu AI sẽ làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng hiện có, hay có thể giúp thế giới quay lại một điều gì đó công bằng hơn nhiều?

Câu trả lời là, tác động của AI đối với nền kinh tế toàn cầu sẽ rất phức tạp và nhiều mặt. Mặc dù có những thách thức như dịch chuyển việc làm và các vấn đề về đạo đức, nhưng AI cũng mang đến những cơ hội to lớn để tăng trưởng kinh tế, đổi mới và cả cải thiện mức sống.

Hy vọng, bằng cách chủ động giải quyết các thách thức và khai thác tiềm năng của AI một cách có trách nhiệm, chúng ta có thể điều hướng cuộc cách mạng công nghệ này hướng tới một tương lai thịnh vượng và toàn diện hơn cho tất cả mọi người.