Những câu hát Xoan vang vọng mái đình làng, là hồn quê, là tiếng đồng vọng của cha ông. Dòng chảy của miền truyền thuyết đất tổ dường như sẽ không bao giờ vơi cạn bởi những câu hát Xoan kia.
Ngày 24/11/2011, tại Hội nghị lần thứ 6 của Ủy ban liên chính phủ về Bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO, tổ chức tại Bali – Indonesia, hát Xoan Phú Thọ của Việt Nam chính thức được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại cần được bảo tồn khẩn cấp. (Ảnh: Nguyễn Hồng)
Hát Xoan còn được gọi là Khúc môn đình (hát cửa đình), là lối hát thờ thần. Hát Xoan gồm hát thờ cúng các vua Hùng và Thành Hoàng làng; hát nghi lễ cầu mùa tốt tươi, cầu sức khỏe; và hát lễ hội là hình thức để nam nữ giao duyên. (Ảnh: Nguyễn Hồng)
Hát Xoan được biểu diễn với đầy đủ các dạng thức nhạc hát như: hát nói, hát ngâm, ngâm thơ và ca khúc; có đồng ca nữ, đồng ca nam, tốp ca, đối ca, hát đa thanh, hát đuổi, hát đan xem, hát có lĩnh xướng và hát đối đáp với những giọng hát nghiêm trang, thong thả vừa có điệu dồn đuôi khỏe mạnh, lại có giọng duyên dáng, trữ tình. (Ảnh: Nguyễn Hồng)
Tương truyền, các làn điệu Xoan cổ đều được bắt nguồn từ những làng cổ nằm ở địa bàn trung tâm bộ Văn Lang thời các vua Hùng dựng nước. Sau đó, lan tỏa tới các làng quê thuộc đôi bờ sông Lô, sông Hồng, qua tỉnh Vĩnh Phúc. Bốn phường Xoan cổ hiện nay là An Thái, Phù Đức, Kim Đới và Thét thuộc hai xã Kim Đức và Phương Lâu (Việt Trì, Phú Thọ). (Ảnh: Nguyễn Hồng)
Năm 2011, khi được UNESCO đưa vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại cần phải bảo tồn gấp, tỉnh Phú Thọ đã đưa ra các đề án bảo tồn và thực hiện các biện pháp bảo tồn đến năm 2015. (Ảnh: Nguyễn Hồng)
Hiện nay, tại các phường Xoan, nhiều nghệ nhân tham gia vào công tác bảo tồn và phát huy tục lệ hát Xoan và đặc biệt là trẻ em tại các phường hát Xoan cũng tham gia tích cực. Em Khánh Vân (giữa), 13 tuổi cho biết: “Em rất thích hát Xoan. Để giữ gìn truyền thống của ông cha ta từ xa xưa, em đã cùng các bạn ngoài giờ học trên lớp đã đi học hát Xoan 3 năm nay và đã được hát trong nhiều dịp khác nhau”. (Ảnh: Nguyễn Hồng)
