Từ năm 2001 đến 2012, bộ tứ BRIC (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc), sau đó thêm Nam Phi thành bộ ngũ BRICS, phát triển vùn vụt với tỉ lệ tăng trưởng cao cùng các nền kinh tế mới nổi khác, trong khi Mỹ và châu Âu chật vật với khủng hoảng. Nhưng đến năm 2013 và đầu năm 2014, bức tường BRICS bắt đầu có nhiều dấu hiệu rạn nứt.
Khủng hoảng tuổi trung niên
Hội nghị thường niên lần thứ 44 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) mới đây đã dành riêng một chủ đề "BRICS in midlife crisis?" (tạm dịch: BRICS khủng hoảng tuổi trung niên). Từ “midlife crisis” ở đây được lý giải là do những quốc gia này đang gặp phải bế tắc trong việc tìm ra động lực tăng trưởng mới sau thời gian dài tăng trưởng mạnh.
Theo số liệu kinh tế, từ năm 2013, tăng trưởng của các nền kinh tế BRICS bắt đầu suy giảm mạnh. Vài năm trước, tăng trưởng Trung Quốc lên đến 14% nhưng năm ngoái giảm xuống khoảng 7%. Tốc độ tăng GDP Ấn Độ sụt từ mức kỷ lục 10% xuống còn chưa đầy 5% trong năm 2013. Tăng trưởng Brazil và Nga cũng lần lượt giảm xuống còn 3% và 1,3%, thấp nhất kể từ năm 2008.
Nhà kinh tế Mỹ Nouriel Roubini, người từng dự báo chính xác cuộc khủng hoảng kinh tế 2008, nhận định các nền kinh tế BRICS đang rơi vào khủng hoảng do không thực hiện cải cách thể chế cần thiết. Bởi vậy, cùng với tăng trưởng suy giảm, hàng loạt điểm yếu lần lượt hiện ra như thâm hụt tài khoản vãng lai, thâm hụt tài chính lớn, lạm phát tăng cao...
Hàng loạt nhà đầu tư đã và đang rời bỏ các thị trường này. Có rất nhiều lý do đã được đưa ra, có thể do tác động của việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) kiềm chế dần chương trình nới lỏng định lượng (QE), cũng có thể do sự bất ổn trong thị trường đang lớn dần… Hoặc đơn giản là tương lai của các thị trường này không còn xán lạn như trước. Capital Economics dự báo, tăng trưởng các nền kinh tế mới nổi đạt 4,5% trong năm 2014, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 6% kể từ năm 2000.
Trung Quốc đang suy giảm mạnh so với cuối thập niên 1990. Mô hình tăng trưởng của Trung Quốc đã đi đến giới hạn. Điểm mạnh vốn có của kinh tế nước này là nhân công giá rẻ đang trở thành gánh nặng khi người lao động đòi tăng lương, đòi đảm bảo y tế và lương hưu.
Còn Ấn Độ đứng trước nguy cơ mắc kẹt trong tình trạng tăng trưởng thấp, lạm phát cao.
Nga cũng có khó khăn riêng trong việc tìm động lực thúc đẩy nền kinh tế. Bên cạnh các nhân tố bên ngoài như sự hồi phục chậm chạp từ các đối tác chiến lược như châu Âu, Trung Quốc, nguyên nhân chủ yếu là môi trường đầu tư chưa được cải thiện.
Tại Brazil, mức thuế quá cao, thủ tục hành chính lằng nhằng, hạ tầng nghèo nàn đã khiến năng lực cạnh tranh suy giảm.
Tờ Time dẫn lời một số nhà kinh tế nhận định, sự chủ quan đã khiến các nền kinh tế mới nổi vấp ngã. BRICS đang phải học một bài học khó khăn: Nền kinh tế dù giàu triển vọng đến thế nào cũng không thể tăng trưởng mãi nếu chính phủ không thực hiện các cải cách mạnh mẽ.
Điểm dừng cần thiết
Dù ít hay nhiều, các nước BRICS đã chao đảo trước khủng hoảng tài chính toàn cầu. Mặc dù vậy, tại WEF 2014, lãnh đạo của năm quốc gia vẫn tự tin cho rằng họ sẽ hồi phục trong vài năm tới.
Đại diện từ Viện nghiên cứu toàn cầu, ông Liu Mingkang tỏ ra lạc quan khi phân tích tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc. Ông thừa nhận nền kinh tế đang có dấu hiệu chững lại. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này lại hợp lý khi nó giúp ghìm lại mức phát triển quá nhanh của nền kinh tế, giảm bớt sự quá tải và các gánh nặng môi trường. Theo ông, đây là dịp tốt để Trung Quốc quyết tâm thực hiện các chính sách cải cách hợp lý.
So sánh với mô hình cải cách ở Trung Quốc, Bộ trưởng Tài chính Brazil Guido Mantega cho rằng nước ông cần những giải pháp khác biệt để đối phó với cuộc khủng hoảng. Chính phủ nên khuyến khích đầu tư, tăng lưu thông vốn trên thị trường, đặc biệt là trong một số ngành công nghiệp như dầu, khí đốt.
Các đại diện đến từ Ấn Độ và Nam Phi đều bày tỏ quyết tâm khi đưa ra biện pháp cứng rắn hơn để khuyến khích đầu tư, đổi mới nền kinh tế. Bộ trưởng Tài chính Ấn Độ Palaniappan Chidambaram cho rằng: Với sự hồi phục kinh tế ổn định như hiện nay, mức tăng trưởng GDP 8% không phải là điều xa với nước này trong ba năm tới.
Cùng với yêu cầu tăng trưởng kinh tế, các nước BRICS cũng đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức như ô nhiễm môi trường, tham nhũng, hạn chế phân biệt xã hội, giảm đói nghèo, đảm bảo y tế, giáo dục…Tuy vậy, các thành viên đều có chung nhận thức cần giải quyết các vấn đề này song song với việc cải cách kinh tế để đảm bảo phát triển xã hội một cách lâu dài, bền vững.
Minh Anh