| Việt Nam cũng đã từng bước thay đổi cách chơi, chủ động tham gia, đóng góp một cách tích cực, có trách nhiệm nhằm xây dựng ASEAN vững mạnh, đoàn kết. |
Với ASEAN, đây cũng là dấu mốc quan trọng khi kết nạp thêm thành viên là một quốc gia từng ở bên kia chiến tuyến thời kỳ Chiến tranh lạnh và mở ra giai đoạn mới từ một tổ chức tiểu khu vực thành tổ chức toàn khu vực của tất cả các quốc gia Đông Nam Á. Sau 20 năm tham gia ASEAN, nhận thức của Việt Nam đã có sự thay đổi căn bản.
Nhận thức mới về vai trò của ASEAN
Trước hết, đó là thay đổi nhận thức về ASEAN từ một tổ chức bị xem là lệ thuộc vào các nước lớn đến việc coi ASEAN là một tổ chức thực sự bình đẳng của các quốc gia vừa và nhỏ ở Đông Nam Á, tôn trọng độc lập, chủ quyền, thể chế chính trị của nhau, thi hành chính sách đối ngoại độc lập không chịu sự chi phối của các nước lớn.
Thứ hai, nằm ở khu vực kinh tế phát triển năng động và có vị trí địa-chiến lược quan trọng trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương – nơi các cường quốc lớn luôn tìm cách cạnh tranh ảnh hưởng, ASEAN đã thể hiện vai trò tích cực trong việc điều hoà quan hệ giữa các nước lớn, tạo dựng môi trường hoà bình, ổn định trong khu vực. Đây là điều mà từng nước thành viên ASEAN cũng như rất nhiều quốc gia khác rất cần để phục vụ cho lợi ích và mục tiêu phát triển của mình. Điều này được thể hiện qua nhiều sáng kiến của ASEAN nhằm đảm bảo hoà bình, an ninh trong khu vực như can dự vào vấn đề Myanmar, tích cực trong thúc đẩy giải quyết vấn đề Biển Đông thông qua các tuyên bố cấp cao, cùng Trung Quốc đưa ra Tuyên bố ứng xử ở Biển Đông (DOC) và tiến tới COC…
Thứ ba, với thành tích phát triển kinh tế và xây dựng chủ nghĩa khu vực, ASEAN được xem là tổ chức hợp tác khu vực thành công nhất trên thế giới sau EU. Sau giai đoạn phát triển theo chiều rộng, trong gần 20 năm qua, ASEAN đã tập trung phát triển vào chiều sâu, nâng cao hiệu quả, chất lượng hợp tác và mở rộng ảnh hưởng của mình ra ngoài khu vực. Một trong những công cụ để ASEAN thực hiện mục tiêu đó là xây dựng “luật chơi” trong khu vực thông qua các cơ chế, diễn đàn do ASEAN khởi xướng như ARF, ADMM, EAS… có sự tham gia của hầu hết các nước lớn, các trung tâm quyền lực lớn trên thế giới. Trên thực tế, ASEAN đóng vai trò trung tâm, là chủ thể chính trong thúc đẩy và xây dựng các cấu trúc kinh tế, chính trị và an ninh trong khu vực, đồng thời là nhân tố quan trọng mà tất cả các nước lớn đều phải tính đến trong chính sách cũng như chiến lược của họ đối với khu vực.
Hiện nay, ASEAN đang trong quá trình thống nhất, gắn kết hơn thông qua tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN dựa trên ba trụ cột là kinh tế, an ninh – chính trị và văn hoá – xã hội. Khi đã trở thành Cộng đồng, các nước thành viên ASEAN sẽ có những liên kết sâu sắc hơn trong các lĩnh vực và ở mọi cấp độ, từ Chính phủ cho tới người dân, từ kinh tế, thương mại đến văn hoá, xã hội... tạo nên sự thống nhất trong đa dạng. Đây sẽ là sự đảm bảo cho hoà bình, ổn định lâu dài trên toàn khu vực Đông Nam Á.
Có thể thấy, ASEAN đã, đang và sẽ là một thực thể quan trọng, đóng góp tích cực vào các vấn đề an ninh, hoà bình và ổn định của không chỉ khu vực Đông Á mà cả châu Á-Thái Bình Dương.
ASEAN trong chính sách đối ngoại của Việt Nam
Đồng hành với ASEAN trong 20 năm, Việt Nam đã từng bước có những thay đổi về cách nhìn nhận, cũng như cách tham gia hợp tác. Từ vị trí là địch thủ của nhau, ASEAN và Việt Nam chuyển sang thành bạn, là đối tác và là thành viên trong cùng một cộng đồng. ASEAN đã thực sự trở thành một trong những trọng tâm, là trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt Nam.
| Từ vị trí là địch thủ của nhau, ASEAN và Việt Nam chuyển sang thành bạn, là đối tác và là thành viên trong cùng một cộng đồng. ASEAN đã thực sự trở thành một trong những trọng tâm, là trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. |
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XI không chỉ coi ASEAN là một trong những trọng tâm trong chính sách đối ngoại của Việt Nam mà còn khẳng định Việt Nam “chủ động, tích cực và có trách nhiệm cùng các nước xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh, tăng cường quan hệ với các đối tác, tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong các khuôn khổ hợp tác ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương”.
Không chỉ thay đổi về nhận thức, Việt Nam cũng đã từng bước thay đổi cách chơi, chủ động tham gia, đóng góp một cách tích cực, có trách nhiệm nhằm xây dựng ASEAN vững mạnh, đoàn kết và liên kết chặt chẽ vì hòa bình, ổn định và phát triển chung ở khu vực cũng như vì lợi ích của mỗi quốc gia thành viên.
Trong giai đoạn đầu mới gia nhập, Việt Nam thường được gắn với nhóm các nước Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (CLMV) kém phát triển, chủ yếu chỉ tham gia tìm hiểu luật chơi và áp dụng một cách thụ động các phương cách ASEAN trong hoạt động hợp tác. Thế nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, Việt Nam đã tích cực tìm hiểu và chủ động tham gia các luật chơi chung của ASEAN, đóng góp nhiều hơn vào sự đoàn kết và thống nhất trong ASEAN. Trong nhiều vấn đề, Việt Nam đóng vai trò tiên phong, tích cực và chủ động đóng góp nhiều sáng kiến cho các mục tiêu an ninh, kinh tế - phát triển của ASEAN cũng như nhiều vấn đề chung của khu vực.
Như vậy, Việt Nam đã từng bước xóa bỏ được ranh giới “cũ-mới” giữa các nước thành viên trong ASEAN.
Bằng phương châm tham gia “tích cực, chủ động”, Việt Nam đã thể hiện vai trò là một thành viên có trách nhiệm trong tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN như mọi thành viên khác. Là một thành viên của ASEAN, Việt Nam cũng đã từng bước nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế, đẩy mạnh quan hệ với các đối tác lớn trong khu vực và thế giới, có tiếng nói trong việc xây dựng các thể chế, luật chơi trong khu vực.
Nhìn về tương lai
Có thể thấy, xu thế hiện nay và trong tương lai ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương là hòa bình, hợp tác và phát triển, và điều này cũng phù hợp với các mục tiêu và ưu tiên của ASEAN sau khi Cộng đồng ASEAN hình thành vào cuối năm 2015.
Tuy chưa có đánh giá đầy đủ nhưng có thể dự báo sơ bộ về ASEAN trong 20 năm tới như sau: ASEAN sẽ bước sang một giai đoạn phát triển hơn với ba trụ cột chính là kinh tế, an ninh – chính trị và văn hóa – xã hội. Về đối nội, ASEAN sẽ gắn kết hơn giữa các quốc gia thành viên, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các nước đồng thời đẩy mạnh thể chế hóa để ASEAN hoạt động hiệu quả hơn. Về đối ngoại, ASEAN sẽ cố gắng duy trì và nâng cao hiệu quả vai trò trung tâm ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương trong bối cảnh quan hệ giữa các nước lớn đang có nhiều biến động.
Trên nền tảng là sự hiểu biết, tin cậy lẫn nhau trong 20 năm qua, cùng với nhận thức ngày càng sâu sắc hơn về mẫu số chung trong lợi ích của cả Việt Nam và ASEAN là giữ vững môi trường hòa bình, ổn định trong khu vực, đa dạng hóa, đa phương hóa và cân bằng trong quan hệ với các đối tác lớn trên nguyên tắc tự lực tự cường, chúng ta có đầy đủ cơ sở để tin rằng quan hệ giữa Việt Nam và ASEAN sẽ phát triển sâu sắc với những chuyển biến tích cực hơn nữa trong 20 năm tới.
Hoàng Anh Tuấn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, Bộ Ngoại giao