Sống… vì những điều ông tin tưởng
Ngày 23/10/2016, trái tim của Tom Hayden, người bạn Mỹ lâu đời và thân thiết của nhân dân Việt Nam, nhà hoạt động hòa bình Mỹ nổi tiếng với quan điểm cấp tiến từ đầu những năm 60, đã ngừng đập. Ông đã thanh thản ra đi tại Trung tâm Y tế UCLA thành phố Santa Monica, California bên cạnh người thân trong gia đình và bạn bè.
| Thị trưởng Thành phố Los Angeles Eric Gargetti viết trên Twitter của mình rằng: “Một người khổng lồ về chính trị, một người bạn thân mến đã qua đời”. (Nguồn: CNN) |
Sự ra đi của ông được nhiều hãng tin và báo chí Mỹ như CNN, Washington Post, Nation... đăng tải với nhiều chi tiết về cuộc đời, sự nghiệp đã làm xúc động rất nhiều bạn bè Mỹ và Việt Nam.
Thị trưởng Thành phố Los Angeles Eric Gargetti viết trên Twitter của mình rằng: “Một người khổng lồ về chính trị, một người bạn thân mến đã qua đời”, “Tom Hayden đã vì những điều ông tin tưởng, ông mạnh mẽ hơn bất cứ ai tôi từng biết”. Nhiều báo Việt Nam cũng đã đưa tin, Ủy ban Hòa bình Việt Nam, Hội Việt - Mỹ và nhiều bạn bè Việt Nam đã gửi điện chia buồn tới gia đình Tom Hayden và các bạn bè Mỹ.
Bức điện của bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Quỹ Hòa bình và Phát triển Việt Nam đã viết “Nhân dân Việt Nam chia sẻ nỗi buồn này với gia đình, người thân và các bạn bè, nhân dân Mỹ. Từ đầu những năm 1960, Tom Hayden là một trong những người Mỹ đầu tiên biết đến Việt Nam là một dân tộc, một đất nước, chứ không phải một cuộc chiến tranh”. Bức điện cũng đã được bạn bè Mỹ gửi đến một số Nghị sĩ Mỹ.
Tom Hayden sinh ngày 11/12/1939 tại Detroit, Michigan, Mỹ. Năm 1956, khi còn là sinh viên đại học Michigan, trong bối cảnh chủ nghĩa chống Cộng McCarthy đang hoành hành tại Mỹ, Tom Hayden đã tham gia viết báo về những vấn đề dân chủ ở nước Mỹ. Đầu thập kỷ 1960, ông đã thành lập “nhóm sinh viên vì dân chủ” và viết dự thảo bản Tuyên ngôn Port Huron nổi tiếng với một tầm nhìn xa về một nước Mỹ hòa bình, dân chủ và phi bạo lực. Bản Tuyên ngôn đã truyền cảm hứng cho các phong trào hòa bình, dân chủ ở Mỹ cho đến ngày nay.
Vì những người cách nửa vòng trái đất
Năm 1965, mặc dù bị cấm, Tom Hayden vẫn cùng hai người bạn vào thăm miền Bắc Việt Nam. Trong chuyến thăm này, như ông nói trong cuốn Hồi ký “Hồi ức" (Reunion) xuất bản năm 2008, ông đã đi thăm miền Bắc Việt Nam để tìm hiểu đất nước do những người Cộng sản quản lý và đã gặp những người Cộng sản đầy tính nhân văn, như cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng; cố nhạc sĩ, Phó Chủ tịch Tổng Thư ký Ủy ban Hòa bình Việt Nam và Hội Việt Mỹ Đỗ Xuân Oanh…. Ông đã sớm thấy rằng Việt Nam không phải là một cuộc chiến tranh mà là một đất nước, một dân tộc.
Trở về nước, ông đã cũng các bạn viết cuốn sách đầu tiên về Việt Nam “Phía bên kia" (Another Side) kể lại những điều mắt thấy, tai nghe ở miền Bắc Việt Nam, về cuộc đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc của đất nước đang chiến đấu với quân đội Mỹ ở Việt Nam. Cuốn sách là một đóng góp rất lớn giúp những người tham gia phong trào hòa bình và phản chiến ở Mỹ nhận thức đúng về cuộc đấu tranh chính nghĩa của nhân dân Việt Nam.
Tháng 10/1967, ông Tom Hayden trở lại Việt Nam sau khi dự cuộc gặp mặt Mỹ-Việt lần thứ nhất tại Bratislava – Thủ đô Cộng hòa Slovakia hiện nay. Thời điểm đó, ông đã chia sẻ quan điểm và tìm kiếm khả năng liệu đã đến lúc cần có một cuộc đối thoại Việt – Mỹ để chấm dứt cuộc chiến tranh ở Việt Nam hay chưa? Đây cũng là một sự kiện ngoại giao nhân dân mở đầu cho cuộc đàm phán Paris lịch sử từ năm 1968-1973. Tại đây, ông đã gặp bà Nguyễn Thị Bình với những ấn tượng rất sâu sắc về phụ nữ Việt Nam đang tham gia chiến đấu.
Năm 1968, ông Tom Hayden là thành viên nhóm Chicago 7 – nhóm đã tham gia biểu tình trước Hội nghị toàn quốc Đảng Dân chủ phản đối cuộc chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam. Với hành động này, ông đã bị chính quyền Mỹ bắt giam ít ngày với cáo buộc “châm ngòi cho bạo động”.
Dấn thân vào các hoạt động đòi chấm dứt chiến tranh lập lại hòa bình tại Việt Nam, ông Tom Hayden đã gặp một Nghệ sĩ tài danh, Jane Fonda. Hai người đã sát cánh trong các hoạt động vì hòa bình tại Việt Nam và một tình yêu rất đẹp đã kết trái. Năm 1973, đứa con trai của Tom Haden và Nghệ sĩ Jane Fonda đã ra đời và được đặt tên theo tên của Anh hùng Liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi của Việt Nam - Troy Garity.
| Ông Tom Hayden và Nghệ sỹ Jane Fonda năm 1972. (Nguồn: AP) |
Năm 1972, Tom Hayden vào Việt Nam với một số bạn bè Mỹ nhận đưa 3 phi công Mỹ bị bắn rơi ở miền Bắc được Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trao trả qua con đường nhân dân. Sau khi trở về nước, ông đã cùng nghệ sĩ Jane Fonda lập “Chiến dịch hòa bình cho Đông Dương” (Indochina Peace Campaign), cùng bạn bè đi khắp nước Mỹ tổ chức các cuộc chiếu phim tài liệu mà các đoàn bạn Mỹ thăm Việt Nam quay được; tổ chức triển lãm hình ảnh về tội ác của lính Mỹ tại Việt Nam cũng như các hành động anh dũng của người Việt Nam từ các tỉnh miền Bắc Việt Nam đến Quảng Trị; đưa ra những lời kêu gọi đòi chấm dứt chiến tranh, đòi cắt giảm chi phí quân sự cho chiến tranh ở Việt Nam…
Là một nhà báo, Tom Hayden đã viết rất nhiều bài báo và in gần 20 cuốn sách về hòa bình, bảo vệ môi trường và nhân quyền trong đó có 3 cuốn riêng về Việt Nam. Là một nhà lập pháp, ông Tom Hayden đã có hơn 18 năm làm Thượng Nghị sỹ và Hạ nghị sỹ Bang California (từ 1982-2000). Là một nhà giáo, ông đã tham gia giảng dạy tại rất nhiều trường đại học ở Mỹ. Tại những diễn đàn đó, tiếng nói của ông về hòa bình, nhân quyền và dân chủ luôn được vang lên.
Năm 2007, ông Tom Hayden trở lại thăm Việt Nam, là khách mời của Hội Việt- Mỹ để tìm hiểu về công cuộc đổi mới ở Việt Nam và thăm lại bạn bè. Ông đã gặp các bạn bè cũ của mình và đã được Liên hiệp các Tổ chức hữu nghị Việt Nam tặng Kỷ niệm chương “Vì hòa bình, hữu nghị giữa các dân tộc”.
Năm 2013, ông được mời thăm Việt Nam dự Kỷ niệm 40 năm ngày ký Hiệp định Paris về hòa bình ở Việt Nam. Những phát biểu của ông trên Truyền hình Việt Nam đã để lại rất nhiều ấn tượng sâu sắc trong lòng nhân dân Việt Nam về tình cảm của bạn bè cũng như nhân dân Mỹ đối với nhân dân Việt Nam. Đây cũng là chuyến thăm Việt Nam lần cuối của ông.
18 tháng trước đây, ông Tom Hayden bị đột quỵ. Mặc dù sức khỏe suy giảm, ông vẫn tiếp tục giảng dạy tại các trường đại học, vẫn tham gia các hoạt động hòa bình. Năm 2015, ông đã phát biểu tại cuộc mít tinh trước hàng nghìn người ủng hộ Tuyên bố Pari của thế giới về biến đổi khí hậu. Ngày 26/4 vừa qua, ông đã viết thư tới cuộc Tọa đàm về chiến tranh Việt Nam tại Thư viện Johnson trong bối cảnh ở Mỹ đang có cuộc vận động đánh giá 50 năm quân đội Mỹ trực tiếp tham chiến tại Việt Nam.
Trong thư ông viết “tranh luận về chiến tranh và phong trào hòa bình chống chiến tranh vẫn còn hiện hữu”. Ông nhắc lại bản tuyên bố của Hạ Nghị sĩ bang California, ông Barbara rằng: “Phong trào đòi chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam là một trong những cố gắng lớn nhất và dài nhất nhằm giành lại hòa bình và công lý".
Có lẽ trong thời gia cuối cuộc đời, ông Tom Hayden đã nghĩ nhiều về Việt Nam, mảnh đất và con người ở cách nơi ông sống tới nửa vòng trái đất nhưng đã gắn bó với ông hơn nửa thế kỷ. Sau 2 cuốn sách viết riêng về Việt Nam “Phía bên kia" năm 1966 và “Việt Nam đấu tranh vì hòa bình" (Vietnam Struggle for peace) năm 1973, ông đã viết và hoàn thành cuốn sách thứ ba “Việt Nam: sức mạnh của sự phản kháng" (Vietnam- The power of Protest) như một di sản cuối cùng của mình. Cuốn sách sẽ được nhà xuất bản Đại học Yale Mỹ phát hành vào đầu năm 2017 để khẳng đinh vị trí và vai trò của phong trào hòa bình, chống chiến tranh ở Việt Nam.
Cũng như nhiều bạn bè và lãnh tụ phong trào Mỹ đòi hòa bình, chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam như bác sĩ Bengiamin Spock, David Dellinger, Coperman…, ông Tom Hayden sẽ cùng chúng ta bước tiếp trên con đường đấu tranh vì tình hữu nghị giữa nhân dân Việt-Mỹ, vì sự phát triển Đối tác toàn diện Việt-Mỹ, vì hòa bình, công lý ở hai nước và ở các nước khác trên thế giới. Ông Tom Hayden sẽ mãi mãi bên cạnh chúng ta và trong trái tim chúng ta.
Nguyễn Văn Huỳnh
Phó Chủ tịch Uỷ ban Hòa bình Việt Nam, Ủy viên thường vụ Hội Việt-Mỹ