Ai cũng có "Gia đình, bạn bè và đất nước"

Bà Nguyễn Thị Bình tại Hội nghị Paris năm 1973.

Con người của đời thường

Cuộc đời bà Nguyễn Thị Bình gắn chặt với những sự kiện lịch sử quốc gia của thế kỷ 20, từ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ đến hơn 30 năm sau hòa bình. Đó là của một cô gái từ bé đã hấp thu ở gia đình tinh thần quý trọng những con người lao động, đứng về phía quần chúng nhân dân. Mẹ mất từ năm 16 tuổi, Nguyễn Thị Bình từng phải đi buôn trứng, buôn cà chua, vừa để bí mật hoạt động, vừa để nuôi năm người em. Nhưng ở con người bà vừa có sự bình dân lại uyên bác, vừa giản dị lại sang trọng, vừa mềm mại lại mạnh mẽ, vừa kiên định lại uyển chuyển.

Bà Nguyễn Thị Bình ký tặng hồi ký Gia đình, bạn bè và đất nước mà bà vừa xuất bản gần đây.

Được viết bằng chính ngôn từ giản dị, không triết lý cao siêu như những lời tâm sự, trước hết bà Bình mong muốn cuốn hồi ký như một tư liệu để lại cho con cháu với tư cách là một người bà, một người mẹ. Ngay từ khi còn nhỏ, bà đã được bố mẹ dạy cho một lý lẽ đáng quý của cuộc sống: đã đi xe đạp, dù là con trai hay con gái đều phải biết sửa xe. Sự giáo dục ấy đã khiến cả đời bà luôn gắn bó với nhân dân, với tư cách một người lao động bình thường như tất cả mọi người. Cuốn sách này cũng nhắc đến câu chuyện tình cảm riêng của bà với người bạn đời. Cả hai gặp nhau từ năm 16 tuổi, nhưng vì hoạt động cách mạng phải cách biệt nhau 9 năm mới nên duyên vợ chồng. Sau này, chính người bạn đời là sức mạnh bền bỉ và âm thầm ủng hộ mọi bước đường cách mạng của bà.

Trong cuốn hồi ký, người đọc có thể bắt gặp ở thời điểm nào đó có sự giằng xé giữa vai trò của một người chị thương em, một người mẹ thương con, nhưng rồi bà chấp nhận hy sinh vì công việc chung của quốc gia. Bà bảo "Ở xa nghe vùng con đang ở có bom đạn dữ dội mà bồn chồn không yên. Nhưng nghĩ lại, sự hy sinh của tôi không phải là cá biệt, biết bao bà mẹ Việt Nam khác thời điểm đó cũng chấp nhận vậy thôi. Tự mình phải giải quyết tư tưởng cho mình mới có thể chuyên tâm phục vụ đất nước!".

... và hành trình ly kỳ

Hồi ký Gia đình, bạn bè và đất nước gồm 14 chương, dày 420 trang. Khoảng thời gian tới vài ba năm "thai nghén", cuốn sách cũng chính là thời gian để bà Bình hồi tưởng lại và trăn trở về cuộc sống của mình. Vì vậy, dù bản thảo xong từ năm 2009, nhưng bà chưa cho ra mắt sách mà cẩn thận chỉnh sửa, cân nhắc, và đợi đúng sinh nhật 85 năm mới thực hiện điều này. Trong những lời giới thiệu đầu tiên cho cuốn sách, nhà văn Nguyên Ngọc đã viết rằng: "Hẳn suy nghĩ đầu tiên của không ít người khi cầm cuốn sách này là tò mò chờ đợi những chuyện ly kỳ về cuộc hội đàm nổi tiếng gay go và dài nhất trong lịch sử ngoại giao thế giới ấy, mà tác giả là người trong cuộc. Cần nói ngay: chờ đợi ấy sẽ không được thỏa mãn. Hiểu theo cách nào đó ở đây cũng có một sự "ly kỳ", nhưng là kiểu khác, về một con người... Điều "lạ" thứ hai ở bà là sức trẻ của trí tuệ và tâm hồn, sức sống và sức làm việc đáng kinh ngạc, tầm nghĩ rộng, sâu và sắc, thậm chí càng phát triển cùng với tuổi tác. Hầu như trên tất cả các mũi nhọn nhất và sâu nhất của đời sống xã hội và con người hiện tại đều có mặt bà, ở hàng đầu, miệt mài, không mệt mỏi…".

Có lẽ, phải đồng ý với nhà văn Nguyên Ngọc rằng bà Nguyễn Thị Bình là người Việt Nam có nhiều bạn bè nhất trên thế giới: "Những năm tháng ấy, bà có mặt ở hầu khắp hành tinh; và thật lạ, thật đẹp, hình ảnh của một Việt Nam đang chiến đấu khốc liệt lại được đại diện không phải bằng một chiến binh đằng đằng sát khí mà là một phụ nữ nhỏ nhắn, khiêm nhường mà uyên bác, gần gũi mà sang trọng, sự kiên định không gì lay chuyển nổi lại được thể hiện chính bằng một vẻ thong dong đầy tự tin... Bà gọi công việc đó là: ngoại giao nhân dân, nghĩa là con người đến với con người, trái tim đến với trái tim. Bà đem bạn bè về cho dân tộc. Và đấy là một trong những nhân tố quan trọng nhất quyết định thắng lợi kỳ lạ của Việt Nam trong thế kỷ qua".

Trong nhiều trang sách, bà Bình đã chia sẻ những cảm xúc mạnh mẽ, sâu sắc của lớp thanh niên trong thời kỳ đấu tranh cách mạng. Từ những tình cảm mãnh liệt và đầy suy tư của lớp người trong thời đại đó, mà bà gọi là "những con người thần kỳ", sẽ truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ, chuyển tinh thần sôi sục vào thời kỳ xây dựng đất nước hiện nay. Hơn nữa, cuốn hồi ký này còn để tri ân đến đồng chí, đồng bào đã hy sinh xương máu đem lại hòa bình độc lập cho đất nước, đặc biệt đến bạn bè quốc tế đã đóng góp không nhỏ cho thắng lợi của đất nước. Đó là một hành trình khá ly kỳ, lý giải nguồn gốc tạo nên một con người nhỏ bé, khiêm nhường mà lại có sức mạnh trí tuệ và tâm hồn lớn lao như bà Nguyễn Thị Bình.

HÀ ANH

Nguyễn Thị Bình tên thật là Nguyễn Thị Châu Sa, là cháu ngoại của cụ Phan Chu Trinh (mẹ bà là con gái thứ hai của cụ tên Phan Thị Châu Lan). Bà Nguyễn Thị Bình từng giữ chức Bộ trưởng Bộ Giáo dục, nguyên là Phó Chủ tịch nước Cộng hòa XHCN Việt Nam, nữ Bộ trưởng Ngoại giao đầu tiên của Việt Nam, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng lâm thời Miền Nam Việt Nam... Bà cũng là người phụ nữ duy nhất đại diện cho Việt Nam tham gia Hội nghị 4 bên về hòa bình tại Paris trong giai đoạn 1968-1973. Bà là một trong những người đại diện các bên ký Hiệp định Paris năm 1973 và là người phụ nữ duy nhất đặt bút ký vào Hiệp định này. Hiện nay, ở tuổi 85, bà vẫn công tác và giữ chức Chủ tịch Quỹ Hòa bình và phát triển Việt Nam.