| Abu Bakr al-Baghdadi, thủ lĩnh lực lượng phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS). |
Nhân vật “vô danh” đó bây giờ được cả thế giới biết đến với cái tên Abu Bakr al-Baghdadi, vị caliph tự xưng của Nhà nước Hồi giáo (IS) và là kiến trúc sư của kế hoạch vẽ lại bản đồ vùng Trung Đông.
Một quan chức Lầu Năm Góc cho biết, “lúc chúng tôi tóm được hắn vào năm 2004, Baghdadi chỉ là một tên du thủ du thực trên đường phố”. “Thật khó có thể tin được là hắn đã trở thành thủ lĩnh của IS”, quan chức này nói thêm.
Khi còn là một thành viên thuộc tổ chức khủng bố al-Qaeda, trong những năm đầu Mỹ chiếm đóng ở Iraq, Baghdadi không phải là một chiến binh, mà là một thủ lĩnh tôn giáo. Vậy nên, sau khi nắm quyền lãnh đạo của phiến quân Hồi giáo ở Iraq, hắn tự xưng là caliph của thế giới Hồi giáo, tiến hành những chiến dịch đẫm máu nhằm loại bỏ những nhóm tôn giáo thiểu số khác như Shiites và Yazidis.
Chính quyền Mỹ và Iraq đã thành lập nhiều nhóm tình báo để điều tra tung tích của Baghdadi, nhưng cho đến nay, những thông tin về y vẫn khá hạn chế. Việc Baghdadi xuất hiện ở một nhà thờ Hồi giáo gần đây, được quay lại và tung lên mạng internet, là một trong những lần hiếm hoi người ta thấy hình ảnh của hắn.
Baghdadi được cho là có bằng Tiến sĩ về Hồi giáo tại một trường đại học ở thủ đô Baghdad, và từng là giáo sĩ tại quê nhà Samarra. Hắn cũng là hậu duệ của dòng dõi bộ tộc cao quý Quraysh từ thời Nhà tiên tri Mohammad.
Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết, sau khi bị bắt ở Falluja hồi đầu năm 2004, Baghdadi đã được thả vào tháng 12 cùng năm đó. Tuy nhiên, theo học giả Hisham al-Hashimi, Baghdadi đã bị giam giữ ở một trại tập trung của Mỹ trong 5 năm, và thời gian này đã khiến Baghdadi trở nên vô cùng cực đoan.
Trong thời gian đầu tham gia lực lượng phiến quân Hồi giáo ở Iraq, Baghdadi là thuộc cấp thân cận của thủ lĩnh Abu Musab al-Zarqawi. Nhóm khủng bố do Zarqawi cầm đầu được cho là chi nhánh của al-Qaeda ở Iraq.
Vào năm 2006, Zarqawi đã thiệt mạng trong những đợt tấn công của lực lượng Mỹ. Việc này đã khiến tổ chức khủng bố Hồi giáo Iraq gặp nhiều xáo trộn về nhân sự lãnh đạo. Nhưng đây cũng là cơ hội để Baghdadi củng cố vị trí của mình.
Trong bối cảnh Mỹ giảm dần hoạt động quân sự ở Iraq, lực lượng Mỹ tập trung vào việc loại trừ các phần tử khủng bố al-Qaeda. Vào tháng 4/2010, một chiến dịch lớn của quân đội Mỹ và Iraq đã tiêu diệt hai thủ lĩnh cao cấp của al-Qaeda tại thành phố Tikrit.
Chỉ 1 tháng sau đó, al-Qaeda đưa ra thông báo về lãnh đạo mới, trong đó người đứng đầu là Baghdadi. Tình báo phương Tây ngay lập tức lao vào tìm hiểu thông tin về nhân vật này.
Tháng 6/2010, Stratfor xuất bản một báo cáo, trong đó đề cập việc “Nhà nước Hồi giáo ở Iraq và Cận Đông (ISIS – tên gọi trước đây của IS) nuôi ý định thành lập một Vương quốc Hồi giáo (caliphate)”.
ISIS ban đầu hoạt động ở vùng phía Tây Syria và tỉnh Anbar và tỉnh Nineveh của Iraq. Bên cạnh đó, trong bối cảnh các nhóm phiến quân ôn hòa ở Syria bị quân đội chính phủ Syria đánh bại, ISIS đã nhanh chóng nổi lên hoành hành nhờ vào sự hỗ trợ từ nhiều tổ chức khủng bố trong thế giới Ả Rập.
Tình hình này đã khiến các nhà lập pháp và chính trị gia Mỹ, bao gồm Ngoại trưởng Hillary Clinton, cáo buộc Tổng thống Barack Obama đã gián tiếp khiến ISIS trỗi dậy. Thứ nhất, ông Obama đã quyết định rút hoàn toàn quân đội ra khỏi Iraq vào năm 2011. Thứ hai, Tổng thống Mỹ không cung cấp vũ khí cho các lực lượng đối lập ôn hòa ở Syria để chống lại phiến quân khủng bố.
Thật ra, từ trước đó, những hành động can thiệp của Mỹ ở Iraq đã trực tiếp xúc tác cho sự phát triển của Baghdadi và phiến quân Hồi giáo. Baghdadi là một người Iraq theo tư tưởng cực đoan, và tư tưởng nguy hiểm đó được phát triển trong thời kì chiếm đóng của quân đội Mỹ.
Ngoài ra, việc Mỹ lật đổ chính quyền Tổng thống Saddam Hussein đã tạo điều kiện cho sự lộng hành của các phong trào vũ trang Hồi giáo và cho Baghdadi cơ hội phát tán các quan điểm cực đoan của mình.
Hiện tại, mặc dù hoạt động trên cả lãnh thổ Syria song Iraq vẫn là địa bàn cát cứ chính của IS. Baghdadi cũng xác định Iraq là nơi mà hắn sẽ xây dựng nên Vương quốc Hồi giáo.
Một trong những diễn biến mới nhất, các tay súng IS đã chiếm được Mosul, thành phố lớn thứ 2 ở Iraq, gây nên quan ngại lớn cho giới chức Mỹ cũng như chính quyền Iraq.
Hãng tin Reuters đưa tin, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đang có kế hoạch hạn chế các nguồn cung cấp tài chính cho IS. Tuy vậy, những nỗ lực đó sẽ ít có hiệu quả bởi lẽ, phiến quân IS hiện tại gần như tự cung cấp tài chính bằng việc kiểm soát các mỏ dầu khí, tống tiền và thu thuế ở những vùng mà lực lượng này chiếm đóng. Ví dụ, ở làng Hawija, IS buộc quân lính và sĩ quan cảnh sát của chính phủ phải đóng 850$/người “tiền hối lỗi”.
Mặc dù đánh chiếm các vùng đất bằng các biện pháp tàn bạo, nhưng Baghdadi vẫn tiến hành những bước đi cụ thể để hướng tới việc xây dựng nhà nước. Ở Mosul, IS tổ chức “ngày hội vui” cho trẻ em, trao quà và thức ăn trong ngày lễ Eid al-Fitr, tổ chức cuộc thi đọc kinh Quran, mở các trạm xe bus, xây dựng trường học.
Chính phủ Mỹ đánh giá Baghdadi điều hành tổ chức khủng bố hiệu quả hơn Zarqawi. Một quan chức về phòng chống khủng bố của Mỹ cho rằng: “Baghdadi xử lí vấn đề một cách hết sức mềm dẻo và khôn ngoan”.
Brett McGurk, một chuyên gia hàng đầu về Iraq của Bộ Ngoại giao Mỹ nhận định, hiện nay Baghdadi không chỉ điều hành một tổ chức khủng bố, mà còn là một quân đội hùng hậu. Phát biểu tại buổi điều trần của Quốc hội Mỹ, ông McGurk nói: “IS còn nguy hiểm hơn cả al-Qaeda”.
Quang Chinh (theo The New York Times)