| Phiên họp toàn thể Hội nghị cấp cao ASEAN 44. (Ảnh: Đình Bắc) |
Được pháp điển hóa trong Hiến chương ASEAN, vai trò trung tâm của ASEAN có thể coi là khả năng lãnh đạo thiết lập nền tảng cho sự tham vấn và ảnh hưởng của khu vực, hoặc định hình cách thức thảo luận các vấn đề liên quan.
Trong bối cảnh các nước lớn đều có tham vọng xây dựng cấu trúc khu vực theo cách riêng của mình nhưng lại thiếu sự tin tưởng lẫn nhau, ASEAN có cơ hội thể hiện sức mạnh “triệu tập” các quốc gia trong và ngoài khu vực.
Được các đối tác bên ngoài, nhất là Mỹ và Trung Quốc ủng hộ, ASEAN đã thành công trong việc vận hành các cơ chế hợp tác do ASEAN dẫn dắt, như Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS), ASEAN+X. X bao gồm các nước và đối tác như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Ấn Độ, Liên minh châu Âu (EU)…
Tham vọng của ASEAN không chỉ dừng ở khu vực Đông Nam Á, rộng hơn là châu Á - Thái Bình Dương, mà là ở việc tham gia giải quyết các thách thức mang tính toàn cầu. Trên con đường hiện thực hóa mục tiêu đó, Hội nghị cấp cao năm nay tập trung thảo luận một trong những nội dung trọng tâm là nâng cao khả năng tự chủ chiến lược và tự cường, củng cố vai trò trung tâm của ASEAN, và thúc đẩy kết nối khu vực.
Trước các thách thức an ninh phi truyền thống, các vấn đề nóng, như xung đột vũ trang ở ngoài khu vực nhưng có tác động toàn cầu, ASEAN còn nỗ lực thể hiện vai trò tiên phong trong xác lập các cơ chế để các bên có mâu thuẫn có thể ngồi lại với nhau, nhất là khi các đối thoại song phương khó có thể được tiến hành vì bất đồng.
Phát huy vai trò trung tâm của ASEAN không phải lúc nào cũng là chuyện dễ dàng nhưng mỗi hội nghị cấp cao ASEAN là một bước tiến tới mục tiêu “người định hình cuộc chơi” của Hiệp hội.