'Bị xa lánh' ở châu Âu, dầu mỏ Nga đang tìm đến châu Á?

Theo cơ quan Hải quan Liên bang Nga, năm 2021, Nga xuất khẩu gần 230 triệu tấn dầu thô, trị giá khoảng 110,1 tỷ USD sang 36 quốc gia.

Châu Âu là thị trường tiêu thụ một nửa lượng dầu xuất khẩu của Nga. Chỉ tính riêng trong năm 2021, Liên minh châu Âu (EU) nhập 108,1 triệu tấn, trị giá 50,9 tỷ USD, tương đương 47% tổng kim ngạch xuất khẩu dầu mỏ của nước này.

Ngoài ra, Trung Quốc là khách hàng lớn nhất của Nga trong vòng 5 năm qua. Năm 2021, Trung Quốc nhập của Nga 70,1 triệu tấn dầu trị giá 34,9 tỷ USD, chiếm 30,6% tổng kim ngạch xuất khẩu của Nga. Đứng sau Trung Quốc là Hà Lan với 37,4 triệu tấn và thứ ba là Đức, với 19,2 triệu tấn.

Châu Âu khó từ bỏ ngay lập tức

Sau chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine, Canada là nước đầu tiên lên tiếng từ chối nhập khẩu dầu mỏ của Nga. Là nước nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, nhưng từ cuối năm 2019, Canada đã không nhập dầu thô của Nga mà chỉ nhập các sản phẩm từ dầu mỏ với thị phần chưa đến 1%, ở mức 132 triệu USD vào năm 2020 và 277 triệu USD vào năm 2021.

Cũng liên quan đến xung đột Nga-Ukraine, ngày 8/3, Tổng thống Mỹ Joe Biden công bố lệnh cấm nhập khẩu dầu mỏ từ Nga. Mỹ chiếm 4,3% kim ngạch dầu thô và 8,8% sản phẩm dầu mỏ xuất khẩu của Nga, tương ứng với tỷ trọng nhập khẩu của Mỹ lần lượt là 3% và 8%.

Cùng ngày 8/3, chính phủ Anh thông báo nước này chấm dứt nhập khẩu dầu mỏ và các sản phẩm chế biến từ dầu mỏ của Nga vào cuối năm 2022. Việc này gây ảnh hưởng đến 3% tổng kim ngạch xuất khẩu của Nga, tương ứng tỷ trọng nhập khẩu của Anh là 8%.

Nhiều biện pháp trừng phạt năng lượng đang được thảo luận ở EU. Đến nay, các nước Baltic và Ba Lan ủng hộ lệnh cấm vận chặt chẽ hơn, trong khi đó Đức và Hà Lan lại phản đối lệnh cấm vận này.

Hơn 1/4 lượng dầu nhập khẩu vào EU có nguồn gốc từ Nga, vì vậy, quyết định cấm vận năng lượng có thể gây “đau đớn” cho người tiêu dùng ở châu Âu. Người phát ngôn chính phủ Đức Steffen Hebestreit cho biết, nước này không thể từ bỏ ngay việc nhập khẩu dầu từ Nga.

Châu Á - điểm "dừng chân" mới?

Đối mặt với lệnh cấm vận dầu từ châu Âu, Nga đang nghiên cứu khả năng chuyển hướng xuất khẩu dầu thô sang châu Á.

Hiện nay, Saudi Arabia là nước xuất khẩu dầu số 1 sang Trung Quốc. Tuy nhiên, đầu năm 2022, Nga và Trung Quốc đã ký một hợp đồng dài hạn về việc cung cấp gần 100 triệu tấn dầu hàng năm (khoảng hơn 700 triệu thùng). Điều này cho thấy, Trung Quốc vẫn là nước nhập khẩu dầu mỏ chính của Nga và tỷ trọng này có khả năng sẽ tăng lên trong thời gian tới đây.

Ngoài Trung Quốc, Ấn Độ cũng trở thành thị trường tiềm năng của Nga trong bối cảnh hiện nay. Năm 2021, lượng dầu mỏ Ấn Độ mua từ Nga chỉ chiếm 2%. Nguyên nhân được cho là do chi phí vận chuyển cao. Tuy nhiên, vào tháng 3/2022, Ấn Độ đã nhập khẩu 360.000 thùng mỗi ngày, tăng gấp 4 lần trước đây.

“Xuất khẩu dầu và các phẩm dầu mỏ của Nga sang Ấn Độ đã đạt 1 tỷ USD, sẽ có nhiều hội tốt con số này tăng dần”, Phó Thủ tướng Nga Alexander Novak nói.

Tìm cách bớt phụ thuộc

Các chuyên gia Nga cho rằng, rất khó để châu Âu "xa lánh" dầu mỏ từ Nga ngay lập tức, nhưng việc giảm bớt phụ thuộc và thay thế một số nguồn cung là có thể xảy ra.

Theo cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Saudi Arabia và UAE có khả năng bù đắp lại sự sụt giảm sản lượng dầu của Nga. Các nhà phân tích cũng ước tính, nếu lệnh trừng phạt Iran được dỡ bỏ, xuất khẩu dầu của nước này có thể tăng thêm 1 triệu thùng/ngày trong vòng 6 tháng.

Tuy nhiên, nhà khoa học chính trị Georgy Bovt cho rằng, Iran không thể thay thế Nga. Theo ông này, Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ cùng các đối tác (OPEC+) vẫn chưa vội vàng giúp phương Tây tăng mạnh sản lượng, bởi ngoài các nước tham gia thỏa thuận OPEC+ thì Mỹ, Canada, Brazil và Guyana đều có thể tăng nguồn cung dầu.

Venezuela – quốc gia đang bị hạn chế bởi lệnh trừng phạt của Mỹ, được cho là có thể trở thành sự thay thế khả dĩ, nhờ lượng dầu có hàm lượng lưu huỳnh cao tương tự như dầu Nga.

Tuy vậy, ngay cả khi Iran và Venezuela bắt đầu xuất khẩu dầu trở lại, tổng nguồn cung của họ, theo các chuyên gia, cũng chỉ thay thế được 50% lượng dầu từ Nga.

Giá dầu thế giới đã tăng cao nhất trong lịch sử khi đạt mức 130 USD/thùng vào đầu tháng 3/2022 và sự gia tăng của giá xăng trung bình ở Mỹ và châu Âu đang cao gấp 1,5-2 lần so với cùng kỳ năm trước. Các nhà phân tích dự báo, giá dầu thế giới sẽ rơi vào khoảng 185 USD/ thùng vào cuối năm 2022.

Theo Phó Thủ tướng Nga Alexander Novak, nếu phương Tây từ chối hoàn toàn dầu của Nga, thì “khả năng tăng giá là không thể đoán trước được - có thể lên đến hơn 300 USD / thùng, nếu không muốn nói là cao hơn”.

Ông cũng cho rằng, việc thay thế lượng dầu Nga trên thị trường EU là một cách nhanh chóng sẽ là "điều không thể thực hiện được", sẽ phải mất hơn một năm, và người tiêu dùng sẽ trở thành nạn nhân chính, khi giá xăng, điện và hệ thống sưởi tăng chóng mặt, và điều này cũng sẽ ảnh hưởng đến các thị trường khác, bao gồm cả Mỹ.