Sổ tay văn hóa Đông-Tây: Một thoáng văn học Pháp [Kỳ 3]

Nhà thơ và nhà văn siêu thực Aragon Louis (1897-1982).

Aragon Louis (1897-1982) là nhà thơ và nhà văn siêu thực, trở thành cộng sản. Tác phẩm chính: Chuông thành phố Bâle (Les Cloches de Bâle, 1934): Những khu phố sang (Les Beaux Quartiers, 1936), Những hành khách ngồi ở tầng trên mui xe (1942), Ô-rê-liêng (1945), Những người cộng sản (1949-1951), Đôi mắt Elsa (1942), Tuần lễ Thánh (1958).

Những hành khách ngồi ở tầng trên mui xe là tập ba của bộ tiểu thuyết Thế giới hiện thực. Ngày trước có những xe chở khách, ngồi ở tầng trên (mui) sẽ rẻ hơn. Những người ngồi đó chỉ nhìn thấy trời, phố xá, mà không biết gì về cơ chế vận động và những khách trong xe.

Trong cuộc đời và tiểu thuyết cũng vậy, đa số là loại hành khách tầng trên, đặc biệt là nhân vật chính. Pierre Mercadier, giáo sư sử học, do chủ nghĩa cá nhân tuyệt đối nên lao vào cuộc đời vô định.

Ông dửng dưng với các sự kiện, lấy vợ chỉ vì ham muốn xác thịt, nên không có tình cảm, con trai, con gái cũng chẳng thiết. Rồi một hôm, ông mang hết của cải bỏ đi lang thang ở nước ngoài, đánh bạc, yêu lăng nhăng, hết tiền mới trở về Paris.

Được gia đình một đồng nghiệp cũ cưu mang, Pierre không về gặp lại gia đình mình, tuy về sau có lần lén lút về thăm cháu nội, nhưng lại bỏ đi kết bạn với mụ chủ nhà chứa và chết trong tay mụ.

Pascal, con trai ông mở nhà trọ gia đình để sinh sống. Y cũng là tay tán gái, có lần còn lăng nhăng với chính một nhân tình cũ của bố, do đó ít tin bố. Năm 1914, Pascal bị động viên vào quân đội, y nghĩ là thời cá nhân chủ nghĩa của bố đã hết, cần tham gia một cuộc chiến tranh cuối cùng để thằng con nhỏ Jean của mình không còn bị sống trong chiến tranh nữa.

Đôi mắt Elsa là tập thơ của Aragon được xuất bản ở Thụy Sỹ, nhưng lưu hành được ở Pháp thời Đức chiếm đóng. Đây là một tập thơ tình về Elsa Triolet (em vợ nhà thơ Liên Xô Maïakovski, vợ và nàng thơ của Aragon), nhưng chủ yếu là thơ kháng chiến chống Đức phát xít. Vả lại, mối tình đối với Elsa là một mối tình ở ngay trong nước mắt, mang lại sức mạnh để chiến đấu.

Nước Pháp và Elsa là hai chủ đề lớn, có khi quyện vào nhau làm một. Nhà thơ trở về với những truyền thống dân tộc, trữ tình, giàu nhạc điệu, với những đề tài Trung cổ - cải biên ngôn ngữ thi ca cũ. Những bài nổi tiếng nhất trong tập là Đôi mắt Elsa, Đẹp hơn nước mắt, Đêm, Ca ngợi Elsa.

Tuần lễ Thánh kể từ ngày 18-25/3/1815, vào lúc Hoàng đế Napoléon I trốn khỏi đảo Elbe về Pháp, trong khi vua Louis 18 do đồng minh đưa lên chạy dài từ Paris đến biên giới. Tác giả miêu tả cuộc chạy trốn của nhà vua cùng một số cận thần, tướng tá và ít quân lính.

Mục đích của tác giả không phải là dựng lại một giai đoạn lịch sử, mà là để nhìn lịch sử với con mắt và tư duy của con người hiện đại thế kỷ XX, nhận định về một số thân phận, đi sâu vào những động cơ hành động, có khi ngược hẳn với hành động và thái độ bên ngoài. Không nên nhận định con người một cách máy móc.

Nổi bật lên có một số nhân vật: trung úy Théodore, tức là nhà danh họa Gericault sau này, theo nhà vua chẳng qua vì thương hại, nhưng về tâm hồn phóng khoáng, tiến bộ, nghệ thuật sôi nổi thì phải ở phía bên kia mới đúng và trên thực tế, Théodore sẽ đào ngũ (cũng là một dịp để tác giả gợi lại một số kỷ niệm lịch sử hiện đại). Hướng đi một con người không theo logic và tiến triển rất bất ngờ. Đại tá Fabvier , người cũ của Hoàng đế Napoléon I, theo vua vì nhiệm vụ quân nhân, về sau lại có những hành động cách mạng, tiến bộ.

***

Aymé Marcel (1902-1967) là nhà văn hài hước. Tác phẩm chính: Con ngựa cái xanh (1933), Con đường nhởn nhơ (1946), Clérambard (1950).

Con đường nhởn nhơ là tiểu thuyết bi đát về nước Pháp thời kỳ bị Đức phát xít chiếm đóng. Pierre là một nhân viên nghèo túng, lương thiện, yêu nước.

Ông phát hiện ra con trai đầu của mình bí mật phát truyền đơn cộng sản và con thứ hai (16 tuổi) rượu chè, bao gái, buôn chợ đen lãi hàng trăm triệu quan. Ông bất bình về con thứ lắm, nhưng rút cuộc, ông lại phải dựa vào tiền lời phe phẩy của nó để xây dựng gia tài sau chiến tranh.