Chuyện về người đầu tiên dịch ‘Nhật ký trong tù’ của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra tiếng Pháp

Phan Duy Nghĩa
Từng làm việc tại Tòa Thượng thẩm Paris, là Đảng viên Đảng cộng sản Pháp, nhưng trọn cuộc đời luật sư Phan Nhuận cống hiến cho Tổ quốc Việt Nam.
Theo dõi Baoquocte.vn trên

Ông Phan Nhuận sinh năm 1914, quê thôn Văn Lâm, xã Đức Lâm (nay là xã Lâm Trung Thủy), Đức Thọ, Hà Tĩnh. Sinh ra và lớn lên tại một vùng quê giàu truyền thống cách mạng, ông đã sớm tham gia phong trào chống thực dân Pháp, rồi gia nhập đảng Tân Việt.

Tin liên quan
Hành trình về Trường Sa những ngày tháng Tư lịch sử Hành trình về Trường Sa những ngày tháng Tư lịch sử

Khi bị chính quyền thực dân đàn áp, Phan Nhuận phải ra nước ngoài. Nhờ anh trai trợ cấp, ông đã đến Paris theo học và năm 1938 đã có bằng cử nhân Luật, đồng thời có thêm bằng cử nhân Văn chương và Sử học. Sau khi tuyên thệ, luật sư Phan Nhuận được nhận vào Đoàn luật sư Paris ngày 30/11/1938.

Hoạt động cách mạng tại Pháp

Sống ở Paris nhưng ông luôn hướng về Tổ quốc, tham gia tích cực vào phong trào yêu nước của Việt kiều. Trên cương vị một luật sư, Phan Nhuận luôn luôn bênh vực đồng bào mình.

Trong hồi ức của kiều bào ta tại Pháp, trong đó có ông Lê Dẫn - người tự nguyện trông nom mộ ông Nhuận - thì ông Phan Nhuận là luật sư giỏi ở Paris, những lần làm “thầy cãi” cho những người lính, thợ thuyền nghèo khó, người Việt bị oan ức, ông thường đứng ra bào chữa không lấy tiền.

Chuyện về người đầu tiên dịch ‘Nhật ký trong tù’ của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra tiếng Pháp
Luật sư Phan Nhuận (1914-1963).

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, luật sư Phan Nhuận đã lên diễn đàn kêu gọi Pháp - Việt đoàn kết, ủng hộ chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Trong chuyến thăm Pháp của Hồ Chủ tịch, ông đã tham gia tổ chức đồng bào Việt kiều đón tiếp, giúp đỡ phái đoàn chính phủ ta.

Bản thân ông đã làm người phiên dịch cho Chủ tịch Hồ Chí Minh trong một số lần cần thiết theo nghi thức ngoại giao.

Trong buổi kỷ niệm đầu tiên quốc khánh nước ta, ngày 2/9/1946, được Việt kiều tổ chức tại Paris, có mặt Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông đã thay mặt bà con phát biểu ca ngợi thành công của Cách mạng tháng Tám, sự ra đời của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, bày tỏ sự tín nhiệm và lòng trung thành đối với sự nghiệp của dân tộc, với chính phủ, với Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Sau thời gian ngắn ngủi được gần Hồ Chủ tịch, luật sư Phan Nhuận càng tích cực tham gia công tác của phong trào Việt kiều yêu nước.

Ông viết nhiều bài giới thiệu về Việt Nam, tuyên truyền cho nước Việt Nam mới trên báo chí Pháp, viết nhiều về Chủ tịch Hồ Chí Minh, như: Hồ Chí Minh, nhà khổng học hay nhà mácxít; tham gia dịch, giới thiệu văn học Việt Nam cho bạn bè Pháp và các nước khác.

Trong hồi ký của giáo sư Đặng Thai Mai, Phan Nhuận còn gửi thư từ liên lạc với giới trí thức trong nước, đem những hiểu biết của mình đóng góp vào các chương trình xây dựng đất nước như dự án “Cải cách giáo dục từ cấp một, cấp hai, bậc đại học”.

Ông gửi thư cho nhà thơ Nguyễn Đình Thi, khi đó là Tổng thư ký Hội Văn hóa cứu quốc, để đặt mối liên hệ tham gia công cuộc xây dựng nền văn hóa mới của dân tộc, đang được triển khai lúc bấy giờ.

Cơ duyên đến với công việc dịch thuật

Khi ở Việt Nam vào cuối những năm 50, phát hiện được bản thảo Nhật ký trong tù của Chủ tịch Hồ Chí Minh, công bố thành sách vào dịp kỷ niệm 70 năm ngày sinh của Hồ Chủ tịch, thì ở Paris, luật sư Phan Nhuận cũng bắt tay vào dịch tác phẩm này sang tiếng Pháp.

Là một người từng được học Hán học khi ở trong nước, Phan Nhuận mạnh dạn bắt tay vào nghiên cứu tác phẩm của Hồ Chủ tịch rồi khởi công việc dịch.

Bản dịch sang tiếng Pháp tác phẩm Nhật ký trong tù của ông được thế giới đánh giá cao. Đây cũng căn cứ để nhiều dịch giả ở các nước khác dịch sang tiếng của dân tộc mình, như bản dịch của nữ dịch giả Italy Joyce Lussu (1912-1998) sang tiếng Italy xuất bản tại Tindalo năm 1967, in lại ở Milan năm 1972; bản dịch sang tiếng Mông Cổ của nhà ngoại giao Mông Cổ Namxrai, lúc đó đang có mặt ở Paris, đưa về nước xuất bản ở Ulan-Bato vào đầu những năm 1960…

Để dịch thành công tác phẩm Nhật ký trong tù của Hồ Chủ tịch, ông đã thường xuyên lui tới nhà lao Sante để lấy cảm hứng.

Trong bài giới thiệu sách được nhà Pierre Serghers xuất bản ở Paris vào giữa năm 1963 và cũng thời gian này nhà xuất bản Ngoại văn in lại ở Hà Nội có đoạn viết: “… Tôi đã tự gợi lên những kỷ niệm thuở bé để tạo lại cái nền cho bối cảnh và để thực hiện những điều kiện tốt nhất về môi trường, tôi nghĩ rằng những tập thơ viết trong nhà tù nếu được đọc và dịch trong nhà tù thì có lợi hơn...

Vì thế, cho nên trong mùa Đông 1960-1961, tôi đã dịch phần lớn những bài thơ của cụ Hồ Chí Minh trong nhà lao Sante, là nơi mà vì công việc nghề nghiệp tôi thường lui tới. Tôi đã chọn những buổi chiều mưa hay sương mù che phủ hợp với thực trạng tâm lý hơn”.

Chuyện về người đầu tiên dịch ‘Nhật ký trong tù’ của Chủ tịch Hồ Chí Minh ra tiếng Pháp
Trang giới thiệu về phần dịch thơ Bác ra tiếng Pháp của Phan Nhuận trên tờ tạp chí châu Âu năm 1961. (Nguồn: Tienphong)

Ngoài bản dịch Nhật ký trong tù, Phan Nhuận còn dịch một số tác phẩm thơ dân gian Việt Nam và bắt tay vào dịch cả Truyện Kiều của Nguyễn Du sang tiếng Pháp.

Để tiến tới kỷ niệm 200 năm ngày sinh Đại thi hào Nguyễn Du (1765-1965) theo quyết định của UNESCO tôn vinh thi hào vào hàng danh nhân văn hóa thế giới, nhà văn hóa Nguyễn Khắc Viện trong Ban tổ chức Quốc gia đã đề nghị Phan Nhuận dịch lại Truyện Kiều, để có một bản dịch mới sang tiếng Pháp chuẩn hơn ra vào dịp này tặng bạn bè thế giới.

Phan Nhuận đã bắt tay ngay vào công việc. Nhưng ông chỉ kịp dịch chừng 100 câu thì căn bệnh hiểm nghèo cắt ngang cuộc đời, ông mất vào ngày 6/8/1963.

Ông ra đi để lại công việc dở dang cho người bạn, người đồng chí của ông - bác sĩ Nguyễn Khắc Viện (1913-1997). Và bản dịch do Nguyễn Khắc Viện hoàn tất sau này cũng đã được đánh giá cao.

Là một luật sư danh tiếng tại Paris nhưng Phan Nhuận sống một cuộc sống rất bình dị, không xe hơi nhà lầu xênh xang như nhiều trí thức cao cấp khác, ông mất trong hoàn cảnh không vợ, không con.

Tại Paris, mộ của ông tại nghĩa trang Parissien de Bagneux được Việt kiều xây lát đá hoa cương, gắn sao vàng và dòng chữ “Đời đời nhớ ơn anh - Luật sư Phan Nhuận”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn trong tâm khảm người Algeria

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn trong tâm khảm người Algeria

Ngoài lãnh thổ Việt Nam, trên toàn thế giới có gần 100 địa danh, công trình in dấu Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong đó, ...

Việt Nam còn là ‘của tôi’

Việt Nam còn là ‘của tôi’

Trong suốt thời gian thực hiện cuốn truyện tranh “Sống”, tác giả Hải Anh đã khám phá những phần về mẹ (đạo diễn Hải Linh) ...

Kiều bào gặp mặt và chia sẻ kỷ niệm với Trường Sa

Kiều bào gặp mặt và chia sẻ kỷ niệm với Trường Sa

Mới đây, gần 50 đại biểu kiều bào từng có dịp đến Trường Sa thông qua chuỗi hoạt động do Ủy ban Nhà nước về ...

Gần 1.600 người Việt cùng thi tìm hiểu pháp luật Nhật Bản

Gần 1.600 người Việt cùng thi tìm hiểu pháp luật Nhật Bản

Chiều 28/4, Lễ trao giải Cuộc thi "Tìm hiểu pháp luật Nhật Bản" đã được tổ chức tại Đại sứ quán Việt Nam tại Nhật ...

Kiều bào trẻ hướng về Tổ quốc: Chung niềm tự hào

Kiều bào trẻ hướng về Tổ quốc: Chung niềm tự hào

Học tập hay làm việc ở nước ngoài, thế hệ người Việt trẻ vẫn luôn hướng về quê hương, đất nước, đặc biệt vào những ...

Đọc thêm

Lịch âm hôm nay 2024: Xem lịch âm 15/5/2024, Lịch vạn niên ngày 15 tháng 5 năm 2024

Lịch âm hôm nay 2024: Xem lịch âm 15/5/2024, Lịch vạn niên ngày 15 tháng 5 năm 2024

Lịch âm 15/5. Lịch âm hôm nay 15/5/2024? Âm lịch hôm nay 15/5. Lịch vạn niên 15/5/2024. Ngày hôm nay tốt hay xấu? Xem ngày giờ, hướng tốt xấu...
XSMT 15/5, trực tiếp kết quả xổ số miền Trung hôm nay thứ Tư ngày 15/5/2024. SXMT 15/5/2024

XSMT 15/5, trực tiếp kết quả xổ số miền Trung hôm nay thứ Tư ngày 15/5/2024. SXMT 15/5/2024

XSMT 15/5 - trực tiếp kết quả xổ số miền Trung hôm nay 15/5/2024. xổ số hôm nay 15/5/2024. xổ số miền Trung thứ 4. SXMT 15/5. KQXSMT thứ 4
XSMN 15/5, trực tiếp kết quả xổ số miền Nam hôm nay thứ Tư 15/5/2024. xổ số hôm nay 15/5

XSMN 15/5, trực tiếp kết quả xổ số miền Nam hôm nay thứ Tư 15/5/2024. xổ số hôm nay 15/5

XSMN 15/5 - xổ số hôm nay 15/5. trực tiếp kết quả xổ số miền Nam hôm nay, thứ 4 ngày 15/5/2024. XSMN thứ 4. xổ số miền Nam ngày ...
XSST 15/5, Trực tiếp kết quả xổ số Sóc Trăng hôm nay 15/5/2024. KQXSST thứ 4

XSST 15/5, Trực tiếp kết quả xổ số Sóc Trăng hôm nay 15/5/2024. KQXSST thứ 4

XSST 15/5 - Trực tiếp kết quả xổ số Sóc Trăng nhanh nhất hôm nay - XSST 15/5/2024. KQXSST thứ 4. Ket qua xo soc trang. kết quả xổ số ...
XSMB 15/5, trực tiếp kết quả xổ số miền Bắc hôm nay thứ 4 ngày 15/5/2024. dự đoán XSMB 15/5/2024

XSMB 15/5, trực tiếp kết quả xổ số miền Bắc hôm nay thứ 4 ngày 15/5/2024. dự đoán XSMB 15/5/2024

XSMB 15/5 - trực tiếp xổ số miền Bắc hôm nay 15/5/2024. kết quả xổ số ngày 15 tháng 5. xổ số miền Bắc thứ 4. xổ số hôm nay ...
Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Tư ngày 15/5/2024: Thiên Bình có vận may sự nghiệp

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Tư ngày 15/5/2024: Thiên Bình có vận may sự nghiệp

Tử vi hôm nay 15/5/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên ...
Trải nghiệm hấp dẫn ở sông Chày, hang Tối (Quảng Bình)

Trải nghiệm hấp dẫn ở sông Chày, hang Tối (Quảng Bình)

Sông Chày-hang Tối được coi là tuyến du lịch khám phá, trải nghiệm vẻ đẹp thiên nhiên kỳ thú, với các loại hình du lịch mới hấp dẫn ở Quảng Bình.
Những công trình kiến trúc hiện đại ‘phủ’ kín thủ đô Bình Nhưỡng, Triều Tiên

Những công trình kiến trúc hiện đại ‘phủ’ kín thủ đô Bình Nhưỡng, Triều Tiên

Thủ đô Bình Nhưỡng (Triều Tiên) đang chuyển mình trở thành đô thị hiện đại với những đường phố sầm uất, nhộn nhịp cùng các khu dân cư phát triển…
Quảng bá du lịch Việt qua hành trình Phú Yên - Khánh Hòa – Lâm Đồng

Quảng bá du lịch Việt qua hành trình Phú Yên - Khánh Hòa – Lâm Đồng

Hiệp hội Du lịch Việt Nam đã ký kết Thoả thuận hợp tác với Truyền hình Quốc hội Việt Nam và TikTok Việt Nam thực hiện các chương trình giới thiệu về du lịch.
Hình ảnh Bắc cực quang ảo diệu trên bầu trời Bắc bán cầu do bão Mặt trời

Hình ảnh Bắc cực quang ảo diệu trên bầu trời Bắc bán cầu do bão Mặt trời

Cơn bão Mặt trời mạnh bất thường đã tạo nên những màn trình diễn ánh sáng thiên thể ngoạn mục trên bầu trời Bắc bán cầu.
Để Điện Biên trở thành điểm hẹn lịch sử - văn hóa - du lịch hấp dẫn...

Để Điện Biên trở thành điểm hẹn lịch sử - văn hóa - du lịch hấp dẫn...

Baoquocte.vn. Phát triển du lịch chuyên đề giúp Điện Biên thu hút du khách tìm kiếm trải nghiệm sâu sắc mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa.
Quảng Ninh: Sức hút du lịch biển đảo Cô Tô

Quảng Ninh: Sức hút du lịch biển đảo Cô Tô

Bên cạnh bảo tồn cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp, huyện đảo Cô Tô còn phát triển các sản phẩm dịch vụ du lịch hấp dẫn, đáp ứng tiêu chí du lịch xanh.
3 món ăn Việt Nam lọt top 100 món trộn ngon nhất thế giới

3 món ăn Việt Nam lọt top 100 món trộn ngon nhất thế giới

Phở trộn, nộm và gỏi gà của Việt Nam được chuyên trang ẩm thực quốc tế TasteAtlas đưa vào danh sách 100 món trộn ngon nhất thế giới.
Dạo chơi vườn văn Mỹ [Kỳ 6]

Dạo chơi vườn văn Mỹ [Kỳ 6]

Giới phê bình Anh - Mỹ có đôi chút dè dặt, cho sáng tác của Edgar Allan Poe mang tính chất kỹ xảo điêu luyện hơn là mang dấu ấn thiên tài xuất thế.
Nhật ký chiến tranh của người lính trẻ trong Chiến dịch Điện Biên Phủ

Nhật ký chiến tranh của người lính trẻ trong Chiến dịch Điện Biên Phủ

Baoquocte.vn. Sau 20 năm, 'Ký họa trong chiến hào' - cuốn nhật ký viết trong Ciến dịch Điện Biên Phủ của họa sĩ Phạm Thanh Tâm, trở lại với độc giả Việt Nam.
Những ngày văn học châu Âu 2024 tại Việt Nam sẽ tập trung vào chủ đề giới

Những ngày văn học châu Âu 2024 tại Việt Nam sẽ tập trung vào chủ đề giới

Những ngày văn học châu Âu sẽ quay trở lại với chuỗi hoạt động đa dạng từ sự kiện thảo luận, workshop, triển lãm sẽ tập trung vào văn học giới.
Ra mắt sách 'Tiểu thuyết Việt Nam 1925-1945: Khai sinh và tiến trình' của GS. Bùi Xuân Bào

Ra mắt sách 'Tiểu thuyết Việt Nam 1925-1945: Khai sinh và tiến trình' của GS. Bùi Xuân Bào

Viện Pháp tại Hà Nội sẽ tổ chức tọa đàm ra mắt sách 'Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại 1925-1945: Khai sinh và tiến trình' của GS. Bùi Xuân Bào.
Dạo chơi vườn văn Mỹ [Kỳ 5]

Dạo chơi vườn văn Mỹ [Kỳ 5]

Mặc dù có một lịch sử ngắn hơn so với các quốc gia ở lục địa già, Mỹ vẫn có những nhà văn xuất sắc đã được phản ánh trong 200 năm qua.
Phiên bản di động