COP26: Cơ hội biến thương mại trở thành động lực để hành động vì khí hậu

Hội nghị lần thứ 26 các b ên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26) đang diễn ra ở Glasgow (Vương quốc Anh), giữa bối cảnh khí hậu Trái đất ở trong tình trạng đáng báo động hơn bao giờ hết.

Theo Báo cáo Thương mại và Phát triển 2021 của Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), việc tăng tài trợ để thích ứng với biến đổi khí hậu cần phải được đưa ra thảo luận tại COP26.

Theo đó, các thể chế đa phương cần đảm bảo rằng họ có thể hỗ trợ các nước đang phát triển quản lý sức ép từ biến đổi khí hậu để tránh ảnh hưởng đến các mục tiêu phát triển.

Cần chiến lược phối hợp đa phương toàn cầu

Các ước tính chỉ ra rằng chi phí để thích ứng với tình hình khí hậu hằng năm ở các nước đang phát triển có thể lên tới 300 tỷ USD vào năm 2030 và 500 tỷ USD đến năm 2050, nếu các mục tiêu giảm thiểu bị vi phạm.

Tuy nhiên, nguồn tài trợ hiện tại chưa bằng 1/4 con số ước tính cần vào năm 2030.

Báo cáo cảnh báo việc dựa vào tài chính tư nhân sẽ không đủ trên quy mô lớn hoặc để hỗ trợ các quốc gia cần nhất.

Tổng thư ký UNCTAD Rebeca Grynspan nhận định, việc thực hiện cam kết 100 tỷ USD mỗi năm cho Quỹ Khí hậu Xanh là điều bắt buộc tại Glasgow và thế giới cần các chiến lược phối hợp đa phương toàn cầu để ứng phó với thách thức do biến đổi khí hậu.

Báo cáo của UNCTAD khuyến nghị các cải cách nên tập trung vào việc duy trì và tăng cường Hỗ trợ Phát triển chính thức (ODA) cho thích ứng và chống chịu với biến đổi khí hậu. Ngoài ra, xóa nợ và tái cơ cấu nợ cho các nước đang phát triển cũng cần được đưa vào chương trình nghị sự về khí hậu.

Bên cạnh đó, các ngân hàng phát triển đa phương cần rót thêm vốn để tài trợ cho việc thích ứng với khí hậu thông qua các khoản viện trợ không hoàn lại và các khoản vay cực kỳ ưu đãi. Những khoản này có thể được tài trợ bởi trái phiếu xanh hoặc thông qua việc chuyển đổi mục đích trợ cấp nhiên liệu hóa thạch.

Tài liệu của UNCTAD nêu quan ngại rằng nhiều sáng kiến cải cách hệ thống thương mại quốc tế đã tiếp tục xem nhẹ sự chia rẽ sâu sắc và sự bất cân xứng trong cấu trúc nền kinh tế toàn cầu.

Các quy tắc thương mại quốc tế được thiết kế chưa tốt sẽ cản trở quá trình chuyển đổi xanh, trong khi chính sách thương mại quốc gia có thể đóng vai trò bổ sung tốt nhất trong việc đạt được các mục tiêu về thích ứng với khí hậu.

Đặc biệt đáng lưu ý, UNCTAD cảnh báo, việc thúc đẩy tự do hóa thương mại hàng hóa và dịch vụ liên quan đến môi trường sẽ mang lại lợi ích chủ yếu cho các nhà xuất khẩu ở các nước phát triển và hạn chế không gian tài chính ở các nước đang phát triển. Báo cáo ước tính, các nước đang phát triển và kém phát triển nhất sẽ mất 15 tỷ USD doanh thu thuế mỗi năm nếu theo đuổi cách tiếp cận này.

Bên cạnh đó, UNCTAD cũng khuyến cáo cần thận trọng đối với Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) bởi có thể gây thiệt hại ở nhiều nước đang phát triển vì cơ chế này làm suy yếu năng lực xuất khẩu của các nước và khiến việc chuyển đổi cơ cấu trở nên khó khăn hơn. Hội nghị của Liên hợp quốc cho rằng các công nghệ xanh quan trọng nên được phân loại là hàng hóa công cộng và có khả năng tiếp cận cho tất cả mọi người.

Ngoài ra, UNCTAD cũng khuyến nghị cộng đồng quốc tế có thể hỗ trợ các sáng kiến nhằm chuyển đổi các quy tắc quản lý quyền sở hữu trí tuệ, mở rộng tính linh hoạt trong Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (TRIPS) cho các nước đang phát triển đối với hàng hóa và dịch vụ liên quan đến khí hậu.

Điều này có thể tạo cơ sở cho các cơ chế đổi mới nhằm thúc đẩy khả năng tiếp cận những công nghệ xanh quan trọng được bảo hộ bằng sáng chế, để hỗ trợ các nỗ lực thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu.

Thương mại - Chìa khóa để đạt mục tiêu về khí hậu

Phó Tổng Giám đốc WTO Angela Ellard đã nhấn mạnh vai trò của thương mại trong việc giúp chống lại biến đổi khí hậu trong bài phát biểu tại sự kiện Các nhà lãnh đạo toàn cầu hành động vì khí hậu do Phòng Thương mại Quốc tế Vương quốc Anh tổ chức.

Theo bà Ellard, mặc dù WTO không phải là nơi thiết lập chính sách khí hậu toàn cầu và cách thức đạt được các mục tiêu, nhưng thể chế này đóng vai trò quan trọng bởi các quy tắc của WTO chi phối thuế, thuế quan, trợ cấp, các biện pháp quản lý và các công cụ khác có liên quan đến việc thực hiện các chính sách thích ứng với biến đổi khí hậu.

Thương mại quốc tế - và WTO với tư cách là cơ quan bảo vệ các quy tắc thương mại đa phương - có thể giúp đạt được các mục tiêu về khí hậu trên ba khía cạnh.

Thứ nhất, thương mại quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn và thích ứng với biến đổi khí hậu. Để chuyển đổi sang nền kinh tế phát thải carbon thấp, các quốc gia cần khả năng tiếp cận công nghệ tiên tiến với giá cả phải chăng.

Việc hạ thấp rào cản đối với thương mại hàng hóa và dịch vụ môi trường như thuế và tư vấn môi trường giúp tạo điều kiện thuận lợi cho chuyển giao và ứng dụng các công nghệ giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Thứ hai, cần có sự phối hợp và cộng tác giữa thương mại và biến đổi khí hậu, đặc biệt là trong vấn đề định giá carbon.

WTO và các tổ chức quốc tế khác nên phối hợp để hỗ trợ các chính phủ tiến hành một cách hiệu quả các hành động thương mại và khí hậu. Các quốc gia đang triển khai với tốc độ khác nhau trong định hướng cắt giảm carbon trong nền kinh tế, dẫn đến sự chênh lệch đáng kể trong cách tiếp cận chính sách.

Trong khi định giá carbon là một công cụ có giá trị, trên toàn cầu hiện nay có gần 70 chương trình định giá carbon khác nhau và chúng chiếm chưa đến 22% tổng lượng khí thải.

Giải pháp tối ưu sẽ là giá carbon toàn cầu phù hợp với Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu.

Trong trường hợp không có cơ chế như vậy, các tổ chức quốc tế, chẳng hạn như WTO, Ngân hàng Thế giới (WB) và các tổ chức quốc tế khác phải phối hợp cùng nhau và hướng đến cách tiếp cận chung để định giá carbon, đảm bảo rằng các biện pháp không được áp dụng theo cách phân biệt đối xử và nhu cầu của các nước đang phát triển được quan tâm trong quá trình chuyển đổi.

Thứ ba, WTO cung cấp một diễn đàn duy nhất để các nước thành viên giải thích những nỗ lực của họ nhằm giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu, đồng thời giải quyết những hiểu lầm tiềm ẩn.

Cơ sở dữ liệu môi trường cho thấy các chính phủ đã áp dụng một loạt biện pháp thương mại liên quan đến khí hậu. WTO đã thiết lập một số cơ chế minh bạch như yêu cầu thông báo và đánh giá chính sách thương mại định kỳ để cung cấp thông tin về các biện pháp thương mại liên quan đến khí hậu.

Sáng kiến Hỗ trợ Thương mại của WTO có thể giúp huy động đầu tư cho cơ sở hạ tầng quan trọng, cần thiết cho quá trình chuyển đổi xanh của các nước đang phát triển. 1/4 số tiền giải ngân Chương trình Hỗ trợ thương mại trị giá 65 tỷ USD được phân bổ cho các dự án có mục tiêu khí hậu.

Và 40% trong số đó dành cho sản xuất, phân phối và tiết kiệm năng lượng tái tạo, trong khi hơn 1/4 hướng tới cơ sở hạ tầng thân thiện với khí hậu và thích ứng với khí hậu.

Do đó, các nước cần tăng cường thành tố xanh trong viện trợ cho thương mại bằng cách phát triển các chương trình hợp lực với các chương trình tài trợ khí hậu.

Với các chính sách đúng đắn, thương mại có thể là một động cơ mạnh mẽ của quá trình chuyển đổi sang net zero (có nghĩa là không thêm vào tổng lượng khí nhà kính thải ra khí quyển).

Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP26 và Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 của WTO mang lại cơ hội để thực hiện một bước nhảy vọt nhằm biến thương mại trở thành động lực để hành động vì khí hậu.