| Tên lửa R-60 Nga gắn lên drone Shahed-136/Geran-2 có khả năng bắn rơi trực thăng. (Ảnh: ua.depositphotos.com/chụp màn hình từ video) |
Chỉ trong một đêm, drone tự sát giá rẻ nhất thế giới bỗng biến thành "máy bay tiêm kích một lần dùng" có khả năng săn trực thăng và thậm chí cả MiG-29.
Liệu đây có phải là bước ngoặt mới của tác chiến drone? Câu trả lời nằm trong từng thông số kỹ thuật công nghệ đáng sợ dưới đây.
Ngày 1/12 đánh dấu lần đầu tiên thế giới ghi nhận một chiếc drone tự sát Geran-2, phiên bản Nga sản xuất của Shahed-136 Iran, bị lực lượng phòng không Ukraine bắn hạ trong tình trạng mang theo tên lửa không đối không R-60M.
Sự kiện này đã biến một loại vũ khí vốn chỉ biết lao đầu vào mục tiêu thành một nền tảng mang khả năng phòng không chủ động, dù còn rất thô sơ.
Đây là một trong những thử nghiệm táo bạo nhất của Nga nhằm đối phó với chiến thuật dùng máy bay chiến đấu và trực thăng đánh chặn drone tầm xa mà Ukraine đã áp dụng thành công suốt năm 2025.
Tên lửa R-60, tên định danh NATO là AA-8 Aphid, là sản phẩm của Cục thiết kế Vympel từ cuối thập niên 1960. Phiên bản cải tiến R-60M được biên chế năm 1982 và cho đến nay vẫn là một trong những tên lửa không đối không tầm ngắn nhỏ gọn nhất thế giới.
Chiều dài toàn bộ chỉ hơn hai mét, cụ thể là 2.090-2.095 mm, đường kính thân 120 mm, sải cánh khi mở ra đạt 390 mm và trọng lượng phóng chỉ vỏn vẹn 43,5-44 kg.
Với kích thước và khối lượng này, nó nhẹ hơn rất nhiều so với các tên lửa cùng loại hiện đại như AIM-9X hay R-73.
Đầu đạn của R-60M là loại nổ phá mảnh dạng thanh với khối lượng 3,5 kg, trong đó chứa 1,6 kg thuốc nổ mạnh.
Tốc độ tối đa đạt Mach 2,7, tầm bắn khi phóng đuổi theo mục tiêu từ phía sau là 7-8 km, còn khi bắn đón đầu chỉ còn 3–5 km. Độ cao tiêu diệt trải rộng từ 30 mét cho tới 20 km.
| Quân đội Ukraine phát hiện mảnh vỡ của drone Shahed-136/Geran-2 được gắn tên lửa R-60. (Ảnh: Focus) |
Hệ thống dẫn đường là đầu dò hồng ngoại thụ động K-60M được làm mát bằng khí nitơ, có góc quét ±30° và khả năng khóa mục tiêu sau khi phóng ở mức độ hạn chế.
Góc off-boresight cho phép bắn lệch trục máy bay tới ±40°, một con số rất tiên tiến vào thời điểm những năm 1980.
Việc đưa R-60M lên drone Geran-2/Shahed-136 đòi hỏi Nga phải thực hiện một loạt cải tiến kỹ thuật đáng kể đối với một nền tảng vốn không hề được thiết kế để mang vũ khí bên ngoài.
Trước hết, họ phải chế tạo giá treo vũ khí đơn giản gắn dưới bụng hoặc dưới cánh drone. Bình khí nitơ áp suất cao để làm mát đầu dò hồng ngoại cũng phải được tích hợp thêm, cùng với van điện từ và hệ thống điện điều khiển phóng.
Quan trọng nhất là hệ thống quan sát và chỉ thị mục tiêu: các chiếc Shahed mang R-60 đều được trang bị camera quang học hoặc hồng ngoại gắn ở mũi, kết hợp với kênh truyền dữ liệu vệ tinh hoặc mạng di động dân sự để người điều khiển từ xa có thể quan sát, mở khóa đầu dò và ra lệnh phóng.
Tuy nhiên, hạn chế lớn nhất của tổ hợp này nằm ở chính nền tảng phóng. Shahed-136 bay với tốc độ chỉ 150–185 km/h, chậm hơn rất nhiều so với bất kỳ máy bay chiến đấu nào từng mang R-60 trước đây.
Tốc độ thấp khiến vùng cho phép phóng tên lửa bị thu hẹp nghiêm trọng, đôi khi chỉ còn vài trăm mét ở phía trước và vài kilômét phía sau.
Khả năng cơ động của drone gần như bằng không, thời gian xoay đầu để đưa mục tiêu vào vùng khóa của đầu dò có thể lên tới 30–40 giây, đủ để một chiếc MiG-29 hay trực thăng Ukraine dễ dàng tránh né hoặc phản công trước khi tên lửa rời bệ.
Thực tế chiến đấu cho thấy R-60 trên Shahed chỉ thực sự nguy hiểm trong một số tình huống rất cụ thể: mục tiêu phải là máy bay hoặc trực thăng bay chậm, ở khoảng cách dưới 4–5 km, và chiếc drone phải phát hiện mục tiêu từ sớm để có thời gian xoay đầu.
| Mảnh vỡ tên lửa R-60 cùng với drone Shahed-136/Geran-2. (Ảnh: Serhiy Beskrestnov) |
Đầu dò hồng ngoại thế hệ cũ của R-60M cũng dễ bị đánh lừa bởi pháo sáng hiện đại và hệ thống đối phó hồng ngoại định hướng mà một số trực thăng Mi-8 của Ukraine đã được lắp đặt.
Việc mang thêm gần 50 kg vũ khí và hệ thống hỗ trợ còn làm giảm tầm bay của Shahed khoảng 15–20%, buộc Nga phải cân nhắc kỹ giữa khả năng phòng vệ và khả năng tiếp cận mục tiêu sâu trong lãnh thổ Ukraine.
Chiến thuật dự kiến của Nga xoay quanh ba hướng chính. Thứ nhất là dùng một số ít chiếc Shahed mang R-60 làm “vệ sĩ” bảo vệ đàn drone tấn công thông thường, bay ở rìa hoặc phía sau để đối phó với máy bay đánh chặn.
Thứ hai là săn trực thăng hoạt động ở tầm thấp, đặc biệt là các phi công Mi-8 thực hiện nhiệm vụ tìm kiếm cứu hộ.
Thứ ba là gây rối tâm lý và buộc không quân Ukraine phải phân bổ lực lượng đáng kể để săn từng chiếc drone mang tên lửa, thay vì tập trung đánh chặn tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo như trước.
Việc gắn R-60 lên drone Geran-2/Shahed-136 là một giải pháp chi phí cực thấp, tận dụng hàng chục nghìn quả tên lửa cũ còn tồn kho từ thời Liên Xô.
Tuy nhiên, đây không phải là một bước đột phá công nghệ mà chỉ là biện pháp tình thế, mang tính đối phó nhiều hơn là thay đổi cục diện.
Hiệu quả thực sự của tổ hợp này phụ thuộc rất lớn vào khả năng thích nghi của phía Ukraine: nếu họ tiếp tục sử dụng máy bay chiến đấu từ khoảng cách an toàn, phối hợp với tên lửa phòng không và drone đánh chặn, thì mối đe dọa từ những chiếc Shahed mang R-60 sẽ vẫn ở mức có thể kiểm soát được.
Như vậy, dù gây tiếng vang lớn trong những ngày đầu tháng 12/2025, tổ hợp R-60 trên drone Geran-2 vẫn chỉ là một minh chứng nữa cho thấy trong tác chiến hiện đại, sự sáng tạo từ những công nghệ cũ đôi khi quan trọng hơn việc phát triển vũ khí hoàn toàn mới, nhưng giới hạn vật lý và khí động học vẫn là rào cản khó vượt qua đối với một chiếc drone tự sát tốc độ thấp.