Hội chứng giải phóng Cytokine ở bệnh nhân Covid-19

Bão Cytokine hình thành thế nào?

Khi cơ thể lần đầu tiếp xúc với virus hoặc vi khuẩn, hệ thống miễn dịch được kích hoạt, bắt đầu "chiến đấu" với các yếu tố xâm nhập. Những phân tử cytokine có vai trò rất quan trọng, tạo ra một loạt tín hiệu để tế bào sắp xếp phản ứng. Thông thường, phản ứng miễn dịch càng mạnh, cơ hội đẩy lùi mầm bệnh càng cao. Khi virus bị bất hoạt, hệ thống miễn dịch trở lại trạng thái bình thường.

Bình thường, với người khỏe mạnh, khi bị virus tấn công, hệ miễn dịch sẽ phản ứng, cơ thể tiết ra chất cytokine để ức chế virus. Tuy nhiên, một số người tiết ra quá nhiều cytokine, gây ảnh hưởng các phủ tạng khiến tim đập nhanh bất thường, sốt và tụt huyết áp...

Như trường hợp điển hình trên thế giới là người đàn ông 43 tuổi đến bệnh viện Paris ngày 17/3 với triệu chứng sốt và ho. Hình ảnh chụp cắt lớp của anh ta cho thấy tổn thương kính mờ ở cả hai phổi - dấu hiệu đặc trưng của Covid-19. Hai ngày sau, tình trạng của anh đột nhiên xấu đi, nồng độ oxy giảm. Bác sĩ cho rằng cơ thể bệnh nhân trải qua Hội chứng giải phóng Cytokine (còn gọi là cơn bão cytokine), phản ứng nguy hiểm của hệ thống miễn dịch.

Ai sẽ bị hệ miễn dịch "phản bội"?

Phần lớn những ca Covid-19 nặng trên thế giới ghi nhận ở bệnh nhân lớn tuổi, người có nhiều bệnh lý nặng. Tuy nhiên vẫn có nhiều trường hợp bệnh diễn tiến xấu ở người trẻ tuổi, thậm chí không bệnh nền.

Tiến sĩ Randy Cron - chuyên gia về Hội chứng giải phóng cytokine tại Đại học Alabama (Anh), cho biết điều này xảy ra đối với bệnh nhân ở mọi lứa tuổi. Cũng theo ông, trong một số trường hợp, ở khoảng 15% số người mắc bệnh truyền nhiễm, hệ thống miễn dịch vẫn làm việc ngay cả sau khi virus không còn hoạt động nữa. Nó tiếp tục giải phóng cytokine khiến cơ thể trở nên mệt mỏi khi bị tấn công nhiều cơ quan, bao gồm gan và phổi, cuối cùng có thể dẫn đến tử vong.

Tại Viêt Nam, trường hợp BN91 cũng đã phản ứng quá mức khi bị nCoV tấn công, khiến cơ thể tiết ra nhiều chất cytokine chống lại chính cơ thể. Các bác sĩ Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP. Hồ Chí Minh ghi nhận trong quá trình điều trị, BN91 có phản ứng miễn dịch rất mạnh, sốt cao liên tục từ khi nhập viện. Bác sĩ phải hỗ trợ cũng tăng dần, từ biện pháp hô hấp bằng cách thở oxy qua mũi, sau đó chuyển sang thở oxy qua mặt nạ, thở máy xâm lấn và hiện phải can thiệp ECMO.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Văn Vĩnh Châu - Giám đốc Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP. Hồ Chí Minh, quá trình bệnh nhân chuyển biến nặng có thể phụ thuộc nhiều yếu tố như độc lực của virus, phản ứng của cơ thể, bất thường trong hệ thống miễn dịch. Bình thường người khỏe mạnh khi bị virus tấn công, hệ miễn dịch sẽ phản ứng, cơ thể tiết ra chất cytokine để ức chế virus. Tuy nhiên, một số người tiết ra quá nhiều cytokine, gây ảnh hưởng các phủ tạng.

Phương pháp nào có thể chế ngự cytokine?

Trước sự nguy hiểm của hội chứng này, các bác sĩ trên thế giới phải thử nghiệm nhiều phương pháp để làm dịu phản ứng của hệ miễn dịch, cứu sống bệnh nhân Covid-19. Với bệnh nhân 43 tuổi tại Pháp, ‘bão cytokine’ khiến họ buộc phải sử dụng tocilizumab một loại thuốc làm dịu hoạt động của hệ miễn dịch. Chỉ sau hai liều cách nhau 8 giờ, cơn sốt của người bệnh nhanh chóng thuyên giảm, nồng độ oxy tăng lên. Kết quả chụp lồng ngực cho thấy hình ảnh phổi rõ ràng hơn.

Báo cáo về ca bệnh này cũng được đăng tải trên tạp chí y khoa Annals of Oncology, với đóng góp nghiên cứu của các nhà khoa học Italy và Trung Quốc. Tất cả đều đồng ý rằng tocilizumab có thể là phương thuốc hiệu quả để điều trị Covid-19 ở một số trường hợp cụ thể.

Bên cạnh nghiên cứu phương pháp điều trị, các nhà khoa học cũng cố gắng tìm hiểu lý do hệ thống miễn dịch của một số bệnh nhân gặp phải tình trạng nguy hiểm trên. Tuy nhiên, nhiều bác sĩ chưa quen thuộc với khái niệm này và không rõ cách thức điều trị.

Tiến sĩ Jessica Manson - chuyên gia miễn dịch tại Bệnh viện Đại học London cho biết: "Mọi người nói về cơn bão cytokine như một hiện tượng phổ biến, nhưng nếu bạn hỏi các bác sĩ vào hai tuần trước thôi, có thể họ sẽ không biết về nó". Thế nhưng, nếu bác sĩ sớm nắm bắt và điều trị đúng cách, bệnh nhân có khả năng sống sót cao hơn.

Tiến sĩ Randy Cron cũng chia sẻ một biện pháp tương đối đơn giản và nhanh chóng để phát hiện người nhiễm Covid-19 có trải qua bão cytokine hay không là xét nghiệm Ferritin. "Đây là xét nghiệm máu thường thấy trong việc đo lường lượng sắt dự trữ của cơ thể. Nếu phản ứng miễn dịch đối với nhiễm trùng tổn hại đến bệnh nhân, cần điều trị ngay lập tức", ông nói.

Ngoài ra, loại thuốc khác hiệu quả trong việc chế ngự cơn bão cytokine là anakinra mutes interleukin-1. Trong khi đó, một số bác sĩ bắt đầu chuyển sang dùng corticosteroid, có tác dụng làm giảm toàn bộ phản ứng miễn dịch. Tuy nhiên liệu pháp này có mối nguy hiểm riêng, khiến cơ thể bệnh nhân dễ mắc các loại nhiễm trùng khác, đặc biệt là trong môi trường bệnh viện.

Mới đây, Cơ quan Y tế công cộng - các bệnh viện Paris (AP-HP), gồm 39 bệnh viện ở Paris và vùng Île-de-France đã tiến hành một thử nghiệm lâm sàng nhằm tìm ra phương thức ngăn chặn tình trạng một số người mắc Covid-19 trở nên nghiêm trọng hơn và cuối cùng tử vong do suy đa tạng. Theo Giáo sư Gabriel Steg - Phó Chủ tịch phụ trách nghiên cứu thuộc AP-HP, phần lớn các phương pháp điều trị được thử nhiệm là những loại thuốc sử dụng trong điều trị chống lại phản ứng miễn dịch và viêm quá mức xảy ra rất đột ngột.

Chế ngự cơn bão cytokine không phải là một ý tưởng mới. Trong hai thập kỷ qua, giới chuyên gia đã nắm bắt về chẩn đoán và điều trị các hội chứng bão cytokine. Tuy nhiên, đối với cuộc chiến chống Covid-19, các chuyên gia y tế phải thường trực cảnh giác đối với hội chứng và có sự chuẩn bị để xác định và điều trị phù hợp là rất quan trọng.