| Viện Virus học Vũ Hán - nơi bị đưa ra giả thuyết là nguồn lây của Covid-19. (Nguồn: Reuters) |
Theo báo cáo được công bố hôm 30/3, cuộc điều tra chung do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung Quốc thực hiện về nguồn gốc của virus SARS-CoV-2 gây bệnh viêm đường hô hấp cấp (Covid-19) đã kết luận rằng "cực kỳ khó có khả năng" loại virus này đã thoát khỏi một phòng thí nghiệm ở thành phố Vũ Hán, miền Trung Trung Quốc.
Nguồn gốc virus SARS-CoV-2 vẫn là dấu hỏi
Báo cáo kết luận rằng virus rất có thể được truyền sang người từ một động vật không xác định, đồng thời phủ nhận giả thuyết được đưa ra bởi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump rằng phòng thí nghiệm Trung Quốc có thể là nơi sản sinh ra virus.
Trong khi Trung Quốc ca ngợi bản báo cáo này thì 14 quốc gia bao gồm cả Nhật Bản, Mỹ, Australia, Anh, Canada và Hàn Quốc đã bày tỏ "mối quan ngại chung" về nghiên cứu này và cho rằng cuộc điều tra đã bị "trì hoãn rất lâu và thiếu quyền truy cập vào dữ liệu và các nguyên bản đầy đủ", đồng thời kêu gọi "một quy trình nhanh chóng, hiệu quả, minh bạch, dựa trên khoa học và độc lập" để đưa ra các đánh giá quốc tế trong trường hợp xảy ra bùng phát trong tương lai.
Tổng Giám đốc WHO Tedros Ghebreyesus nói: "Tất cả các giả thuyết vẫn đang được thảo luận. Mặc dù nhóm nghiên cứu đã kết luận rằng rò rỉ trong phòng thí nghiệm là giả thuyết ít có khả năng xảy ra nhất, nhưng điều này đòi hỏi phải được điều tra thêm, có khả năng sẽ phải triển khai các phái đoàn bổ sung bao gồm nhiều chuyên gia”.
Theo Tổng Giám đốc WHO, nhóm thanh tra lẽ ra cần được truy cập đầy đủ dữ liệu trong đó có mẫu sinh học từ ít nhất tháng 9/2019. Ông khẳng định báo cáo này là khởi đầu rất quan trọng và cũng chưa phải đã kết thúc.
"Chúng tôi chưa tìm ra nguồn gốc virus, và phải tiếp tục đi theo khoa học, không để sót chi tiết nào", ông Tedros Ghebreyesus nhấn mạnh.
Trong khi phần lớn báo cáo tập trung vào các nghiên cứu phân tử, sự tiến hóa của virus và các loài động vật có khả năng là vật chủ, thì phần báo cáo về khả năng xảy ra sự rò rỉ từ phòng thí nghiệm lại được trình bày rất sơ sài.
Mặc dù nguồn gốc vật chủ của SARS-CoV-2 đã được công nhận rộng rãi, nhưng một số nhà khoa học vẫn bảo lưu quan điểm rằng loại virus này có thể đã được thu thập và tích trữ trong Viện Virus học Vũ Hán, bất chấp thực tế các nhà khoa học Trung Quốc đã bác bỏ nhận định này.
Theo báo cáo, các loại virus tương tự như SARS-CoV-2 đã được tìm thấy ở dơi và tê tê, nhưng vật chủ trung gian để truyền sang người vẫn chưa được xác định. Báo cáo này dựa trên một nghiên cứu được thực hiện bởi một nhóm chuyên gia quốc tế cho rằng chồn và mèo, vốn được biết là các động vật dễ bị nhiễm bệnh, có thể là một trong những vật chủ tiềm năng.
Cần nhiều thông tin hơn nữa
Chính quyền ông Trump từng đưa ra giả thuyết rằng virus SARS-CoV-2 có thể đến từ Viện Virus học Vũ Hán và tuyên bố rằng một số nhà nghiên cứu ở đó đã xuất hiện các triệu chứng giống như Covid-19 vào mùa Thu năm 2019.
Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu cho biết họ không tìm thấy bằng chứng nào chứng minh cho tuyên bố này trong chuyến thực địa từ tháng 1 đến tháng 2/2021 tới thành phố Vũ Hán để điều tra nguồn gốc của virus.
Các nhà chức trách Trung Quốc đã tuyên bố rằng virus SARS-CoV-2 có thể đã được đưa vào nước này qua thực phẩm đông lạnh nhập khẩu.
Báo cáo của nhóm nghiên cứu cho biết khả năng lây truyền như vậy là có thể xảy ra nhưng không thể xác minh được vì các sản phẩm đông lạnh nhập khẩu không được coi là con đường lây nhiễm tiềm ẩn trong quá trình lây lan sớm của virus và không có xét nghiệm nào về chúng vào thời điểm đó.
Ông Matthew Kavanagh, nhà nghiên cứu của trường Đại học Georgetown, nói rằng bản báo cáo cho biết thông tin sâu rộng hơn về nguồn gốc virus, nhưng cần nhiều thông tin hơn nữa.
“Rõ ràng, chính phủ Trung Quốc không cung cấp tất cả những dữ liệu cần thiết, và cho đến khi nào họ làm việc này, những kết luận chắc chắn sẽ rất khó khăn”, nhà nghiên cứu Matthew Kavanagh nhấn mạnh.
Nhóm thực hiện báo cáo bao gồm các chuyên gia từ nhiều quốc gia khác nhau và các quan chức từ WHO, Tổ chức Thú y Thế giới và Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc.
Nhóm nghiên cứu sau khi được cách ly 2 tuần tại Vũ Hán hồi giữa tháng 1/2021 đã thanh tra viện nghiên cứu và các địa điểm khác được cho là có liên quan đến virus như chợ hải sản. Họ cũng đã có các cuộc thảo luận với các chuyên gia Trung Quốc.
| Đại diện nhóm chuyên gia WHO và Trung Quốc tại cuộc họp báo chung ở Vũ Hán ngày 9/2. (Nguồn: Reuters) |
Những quan điểm "ngược" nhau
Ông Jesse Bloom, chuyên gia về sinh học tiến hóa tại Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson ở Seattle (Mỹ), cho biết ông không tin rằng một vụ rò rỉ phòng thí nghiệm là không thể xảy ra.
Vị chuyên gia đồng tình rằng nhiều khả năng loại virus này đã tiến hóa một cách tự nhiên để lây lan cho con người, nhưng ông cũng không thấy bất kỳ giải thích nào trong báo cáo bác bỏ khả năng virus SARS-CoV-2 bắt nguồn từ một phòng thí nghiệm.
Trong khi đó, ông Peter Daszak, thành viên của nhóm chuyên gia WHO, chuyên gia sinh thái học người Anh về bệnh truyền nhiễm, đồng thời là người điều hành Liên minh Y tế Sinh thái - tổ chức phòng chống dịch bệnh tại New York, đã lên tiếng phản đối luồng ý kiến chỉ trích thành quả nghiên cứu và mức độ hợp tác của Trung Quốc.
Ông Peter Daszak nhận định giả thuyết rò rỉ phòng thí nghiệm "mang mục đích chính trị ngay từ ban đầu".
Tiến sĩ Daszak bổ sung rằng nhóm chuyên gia WHO không hề bị cấm tham gia các cuộc phỏng vấn với những nhà khoa học có mặt tại hiện trường trong giai đoạn đầu của đại dịch. Bản thân ông Daszak cũng từng bị cáo buộc có mâu thuẫn lợi ích do từng phối hợp nghiên cứu về loại virus này với Viện Virus học Vũ Hán, điều được ông cho rằng một chuyên gia sinh thái học về bệnh truyền nhiễm nên làm.
Tiến sĩ Daszak nói: "Chúng tôi đã đến đúng nơi bởi chúng tôi biết rằng ở đó có nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Chúng tôi đã làm việc ở đó với đúng nhóm nghiên cứu này và điều ấy đã xảy ra".
Hiện một nhóm các nhà khoa học không liên kết với WHO đang kêu gọi tiến hành một cuộc điều tra mới về nguồn gốc của đại dịch Covid-19. Họ cho rằng một cuộc điều tra như vậy cần cân nhắc khả năng virus phát tán từ một phòng thí nghiệm ở Vũ Hán hoặc lây nhiễm cho người bên trong đó.