Quay trở lại quá khứ, vào ngày 19/4/1995, một vụ nổ đã xảy ra trước tòa nhà liên bang Alfred P. Murrah ở trung tâm thành phố Oklahoma (Mỹ) làm 168 người chết và gần 700 người bị thương.
Từ vô hại thành có hại
Các cơ quan chức năng đã khoanh vùng và dồn nghi vấn vào một người đàn ông không rõ danh tính trước đó đã cố gắng mua khoảng 500-1.000 tấn phân bón ammonium nitrate. Thủ phạm sau đó được xác định là Timothy McVeigh. Hợp chất ammonium nitrate khi được kết hợp với xăng dầu và một kíp nổ có thể trở thành một quả bom có sức công phá ngang với bom nguyên tử và đó chính là những gì mà Timothy McVeigh đã làm. Nếu phân bón ammonium thực sự nguy hiểm như vậy thì tại sao cho đến nay ngành nông nghiệp vẫn sử dụng nó?
Bởi vì ammonium nitrate là một trong những nguồn nitơ nuôi dưỡng cây trồng tốt nhất và rẻ nhất có sẵn. Quá trình sản xuất ammonium được tạo ra từ việc trộn ammoniac và axit nitric; Những thành phẩm đầu tiên được tổng hợp bởi nhà hóa học người Đức Johann R.Glauber vào năm 1659. Một tấn phân bón ammonium nitrate trung bình có giá khoảng 100 USD, rẻ hơn một tấn phân bón ammonia khan.Vì thế đây chính là một sự lựa chọn lý tưởng.
Ammonium nitrat cũng rất phù hợp để cung cấp dưỡng chất cho một số loại cây trồng. Nó khá hiệu quả đối với các loại cây ăn quả, ví dụ, nó cung cấp nhiều nitơ cho cây trồng hơn so với ammonium sulfate. Phân bón ammonium nitrate cũng được dùng phổ biến để rải lên các đồng cỏ vào thời điểm giữa mùa hè bởi vì nó bốc hơi chậm hơn so với các loại phân bón khác. Tuy nhiên, không phải chỉ có những người nông dân mới đánh giá cao loại phân bón này. Loại hợp chấp dạng bột, nhẹ này rất quan trọng đối với ngành công nghiệp xây dựng.
Một trong những thuộc tính của ammonia nitrat là tính ổn định, vì vậy nó sẽ không phát nổ trừ khi tiếp xúc với hydrocacbon (ví dụ như xăng dầu) và một kíp nổ. Bi kịch cũng sẽ không xảy ra nếu như nó được xử lý đúng cách. Có lẽ vụ nổ nổi tiếng nhất liên quan đến loại phân bón này là vụ nổ xảy ra ở bang Texas vào ngày 16/4/1947. Một điếu thuốc lá đang cháy bị ném đi đã vô tình gây ra vụ cháy trên tàu chở hàng Grandcamp của Pháp cập cảng Texas mang theo một lượng lớn phân bón ammonium nitrate làm ít nhất 567 người thiệt mạng.
Các biện pháp kiểm soát
Cả chính phủ và ngành công nghiệp phân bón đều biết rõ rằng phân bón là nguyên liệu chế tạo thuốc nổ ưa thích của những kẻ khủng bố. Một số quốc gia châu Âu, bao gồm cả Đức và Ireland, đều cấm triệt để loại phân bón này và yêu cầu nó phải được trộn với canci cacbonate với hi vọng sẽ gây khó khăn cho những kẻ chế tạo bom khủng bố.
Toàn Liên minh châu Âu cũng đặt ra yêu cầu phân bón ammonium nitrate phải bao gồm hơn 28% lượng nitơ có tính năng lớn với mật độ hạt cao để khó bão hòa với dầu nhiên liệu. Tuy nhiên, những kẻ đánh bom vẫn có thể dễ dàng khắc phục điều này bằng cách nghiền nát và làm mịn phân bón bằng một chiếc máy xay café công nghiệp. Chỉ có hai bang Nam Carolina và Nevada (Mỹ) là yêu cầu những người mua phân bón ammonium nitrate phải khai báo mục đích sử dụng. Ngoài ra, Viện phân bón - một tổ chức thương mại công nghiệp, cũng yêu cầu những trường hợp khả nghi phải khai báo số chứng minh thư và lập một đường dây nóng để ghi nhận báo cáo về các trường hợp khả nghi. Một cuốn sổ tay nhỏ với tiêu đề “An ninh của nước Mỹ bắt đầu từ chính các bạn” cảnh báo những người bán phân bón hãy cảnh giác với những ai thanh toán bằng tiền mặt hoặc những người có ánh mắt lấm lét khi mua hàng.
Thượng nghị sĩ Charles Schumer, thuộc đảng Tự do (Mỹ) đã đề xuất dự luật sẽ thực hiện kiểm tra chứng minh thư bắt buộc và yêu cầu các nhà sản xuất gắn thêm nhãn mác cảnh báo độc hại khi sản xuất phân bón. Các thông tin này sẽ giúp các cơ quan liên bang theo dõi dấu vết nguồn phân bón được sử dụng trong các vụ tấn công khủng bố trong tương lai.
Nếu như các quả bom chế tạo từ phân bón ammonium nitrate phát nổ trên đất Mỹ, thì có thể các công ty bảo hiểm sẽ từ chối cung cấp các chính sách bảo hiểm cho các đại lý phân bón. Trước những sự lo ngại của dư luận về vấn đề phân bón ammonium nitrate đối với sự an toàn công cộng, có lẽ những các nhà sản xuất cũng sẽ phải đầu hàng như một trường hợp đã xảy ra với một doanh nghiệp ở Australia. Mùa xuân năm ngoái, nhà sản xuất phân bón lớn nhất nước này đã tự nguyện dừng bán rất cả các sản phẩm phân bón ammonium nitrate của hãng do những lo ngại về sự nguy hiểm mà loại phân bón này có thể mang đến sau khi xảy ra vụ đánh bom vào một câu lạc bộ đêm ở Bali (Indonesia) được thực hiện bởi một thiết bị chứa amonium nitrate năm 2002.
Đoàn Ngọc