| Ảnh minh họa |
Chất oxy hoá - còn gọi là các gốc tự do - sinh ra từ quá trình chuyển hoá trong cơ thể và gây hại cho các tế bào. Thông thường, hệ thống các chất chống oxy hoá có sẵn trong cơ thể sẽ trung hòa, vô hiệu hóa các gốc tự do này, giúp “thanh lọc” cơ thể. Khi các gốc tự do được sinh ra quá nhiều và hệ thống chất chống oxy hoá bị suy yếu thì cơ thể sẽ bị nguy hại. Để khắc phục tình trạng này, cơ thể cần được bổ sung các chất chống ôxy hóa để phòng bệnh.
Trước đây, các nghiên cứu về tác dụng của chất chống oxy hóa đều có những kết luận hết sức tích cực. Một chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa – đặc biệt là vitamin E - có nhiều trong các loại ngũ cốc nguyên hạt và rau hoa quả tươi - có thể giảm 30% nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2. Tuy nhiên, các nghiên cứu này đã bỏ qua mặt trái của việc lạm dụng chất chống oxy hóa đối với cơ thể.
Nghiên cứu của giáo sư Tony Tiganis (Đại học Monash – Australia), được công bố trên tạp chí Cell Metabolism cho thấy: Đối với những người đang ở trong giai đoạn đề kháng insulin - giai đoạn đầu của bệnh đái tháo đường type 2 - thì sự lạm dụng chất chống oxy hóa sẽ vô tình thúc đẩy sớm hơn sự khởi phát của căn bệnh này. Do hoạt động theo cơ chế loại bỏ các gốc oxy tự do hoạt động (ROS) nên việc lạm dụng chất chống oxy hóa có thể dẫn đến việc gia tăng insulin – đây là một hormone do tuyến tụy tạo ra với vai trò là chìa khóa mở của cho glucose đi vào các tế bào trong cơ thể để trở thành năng lượng và nhờ đó mà đường huyết trong máu được hạ xuống ở mức cho phép.
Nghiên cứu cho thấy, sự giải phóng các chất hoạt hóa của vitamin chống ôxy hóa và các chất bổ sung khác sẽ ngăn chặn những thiệt hại mà các gốc tự do hoặc các ROS có thể gây ra bởi tình trạng sang chấn oxy hóa (stress oxidative) trong các tế bào. Các nghiên cứu đã cho thấy chất chống oxy hóa trong thực phẩm như trái cây, rau củ... có thể bảo vệ con người trước căn bệnh ung thư và các bệnh nan y khác như đề kháng insulin và đái tháo đường type 2 do tế bào của người bệnh sản xuất ra quá nhiều ROS. Nhưng các nghiên cứu có tính phản biện lại chứng minh ngược lại rằng, các chất tưởng như là gây hại ấy lại thực sự đóng vai trò sống còn trong việc duy trì sức khỏe của con người và sự mất cân bằng về số lượng của các chất này có thể làm phát sinh các căn bệnh nan y khác.
Các nghiên cứu của giáo sư Tiganis hiện được tiến hành trên chuột đã chứng minh rằng các chất chống oxy hóa có thể làm giảm tuổi thọ và khi tiến hành trên con người cũng cho kết quả tương tự. Về sinh lý học, các ROS ở mức độ thấp có thể thúc đẩy sự đáp ứng insulin và làm giảm sự đề kháng insulin trong giai đoạn đầu của sự khởi phát bệnh đái tháo đường type 2 trước khi căn bệnh này biểu lộ các dấu hiệu rõ rệt. Sự hiện diện của ROS trong các bắp thịt sẽ thúc đẩy sự hoạt động của các insulin và giúp giảm lượng đường trong máu.
Có thể hiểu một cách đơn giản, đó là một mối quan hệ Âm - Dương, trong đó ROS có lợi trong giai đoạn đầu của bệnh tiểu đường type 2 và chuyển sang có hại ở các giai đoạn sau của bệnh," giáo sư Tiganis giải thích. Vì thế, nếu bạn là một người hoàn toàn khỏe mạnh thì không nên bổ sung thật nhiều chất chống oxy hóa như một biện pháp phòng bệnh tật.
Người dân nên hết sức cảnh giác với các sản phẩm được khuếch trương, tán dương, quảng cáo rầm rộ là “giàu chất chống oxy hóa” hay các loại thực phẩm bổ sung, những “siêu thực phẩm”… có chứa tới hàng trăm chất chống oxy hóa được tâng bốc như là “thần dược” đối với sức khỏe và sắc đẹp. Mặt khác, việc bổ sung các chất chống oxy hóa tự nhiên bằng các loại rau xanh, hoa quả vẫn được khuyến khích, nhưng những người có dấu hiệu mắc bệnh tiểu đường hoặc gia đình có tiền sử mắc căn bệnh này nên hết sức cẩn trọng.
Cơ thể người là một cỗ máy thông minh, nó có khả năng đào thải những chất thừa bằng cách này hay cách khác, nhưng không phải là tất cả. Cơ thể còn rất nhạy cảm và luôn có những phương án “phòng vệ” trước những sự cố về trao đổi chất trong cơ thể. Chính vì thế, khi con người cố tình can thiệp quá sâu vào quá trình này, đến một ngưỡng nào đó, sẽ làm rối loạn sự thu – phát tín hiệu của cơ thể và dẫn đến những phản ứng nhầm lẫn. Tương tự, việc bổ sung quá nhiều chất chống oxy hóa trong khi cơ thể có thể tự sản sinh ra và “đủ dùng” có thể dẫn đến những phản ứng đáng tiếc của cơ thể. Riêng với các bệnh nhân tiểu đường, một chế độ ăn uống điều độ, lành mạnh và vận động thường xuyên… vẫn là những cách tự nhiên để tạo ra ROS và kích thích hoạt động của insulin.
Nguyên Anh