Kursk - vùng biên giới bị Ukraine tấn công quan trọng thế nào đối với kinh tế Nga?

Quân đội Ukraine đã vượt biên giới, bất ngờ tấn công tỉnh Kursk - một vùng đất thuộc Liên bang Nga vào ngày 6/8. 10 ngày sau khi xâm nhập lãnh thổ Nga, Ukraine đã kiểm soát hơn 1.100 km2. Tổng thống Nga Vladimir Putin gọi động thái này là "hành động khiêu khích lớn". Trong khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, ngày 22/8, tuyên bố chiến dịch tấn công này của Ukraine là một phần trong nỗ lực "có hệ thống", nhằm chấm dứt cuộc Xung đột với Nga theo những điều kiện của phía Kiev, theo Reuters.

Bỏ qua những vấn đề phức tạp trong xung đột quân sự, chỉ xem xét tác động về mặt kinh tế, giới quan sát đánh giá, cuộc tấn công của Ukraine vào khu vực Kursk – cho đến nay chỉ có tác động kinh tế hạn chế đối với Moscow, nhưng vẫn có những điểm quan trọng khiến thiệt hại có thể gia tăng.

Khu vực Kursk đứng thứ 37 về tổng kim ngạch xuất khẩu và đứng thứ 43 về tổng kim ngạch nhập khẩu của nền kinh tế Nga, ghi nhận vào tháng 1/2022.

Kursk và các khu vực khác của Nga giáp với biên giới Ukraine góp phần quan trọng trong nền kinh tế Nga, đặc biệt về sản xuất nông nghiệp. Thường được gọi là "vựa lúa mì" của Nga - khu vực Kursk và Belgorod là những trung tâm nông nghiệp đóng góp đáng kể vào an ninh lương thực của quốc gia.

Ngoài tầm quan trọng là một trung tâm hành chính, Kursk còn là một trung tâm công nghiệp. Hoạt động công nghiệp tại Kursk chủ yếu tập trung vào các ngành sắt, hóa chất và công nghiệp chế biến thực phẩm lớn. Đặc biệt, nơi đây còn được biết đến về trữ lượng quặng sắt lớn nhất thế giới - hàm lượng sắt trong quặng dao động từ 35% đến 60%.

Chỉ là một khu vực trung bình về tổng sản phẩm trên địa bàn — chỉ 7,5 tỷ USD, nhỏ hơn 5 lần so với Moscow — tuy nhiên, Kursk lại có tầm quan trọng đối với nền kinh tế Nga theo một cách khác, bao gồm vai trò là điểm trung chuyển khí đốt Nga đến châu Âu qua Ukraine.

Một địa điểm đáng chú ý là thị trấn Sudzha và vùng ngoại ô - nơi có trạm đo khí đốt (GMS) chỉ cách khu vực biên giới 300 m, nơi mà nguồn nhiên liệu Nga đi vào lãnh thổ Ukraine và sau đó được chuyển đến tay người mua châu Âu, bao gồm Áo, Hungary và Slovakia. Trạm này là một trong năm GMS trong khu vực, nhưng là trạm lớn nhất và được trang bị tốt nhất.

Khi vụ xâm nhập của quân đội Ukraine xảy ra, dù có chút hoảng loạn ban đầu, nhưng khí đốt Nga vẫn tiếp tục chảy qua Sudzha - khi cả Kiev và Moscow đều không tuyên bố ý định cắt nguồn cung cấp.

Theo số liệu của Gazprom, hiện tại, khối lượng khí đốt quá cảnh của Nga qua Ukraine ước tính vào khoảng 41 - 42,4 triệu m3 mỗi ngày. Mặc dù số tiền thu được từ thỏa thuận quá cảnh chỉ khiêm tốn ở mức khoảng 800 triệu USD, nhưng nó giúp Ukraine duy trì hệ thống vận tải của mình, trong khi vẫn giữ được mức giá khí đốt ở châu Âu. Theo tính toán của nhà phân tích Sergei Kaufman và website độc lập Meduza, một lệnh cấm quá cảnh sẽ khiến giá khí đốt giao ngay tăng khoảng 20%.

Về phía Nga, lợi ích của việc tiếp tục quá cảnh cũng khá rõ ràng. Vào năm 2023, tuyến quá cảnh của Ukraine chiếm khoảng một nửa lượng khí đốt ít ỏi mà Nga vẫn vận chuyển đến châu Âu, mang lại doanh thu khoảng 7-8 tỷ USD. Trong khi, đối với "ông lớn" khí đốt Nga - Gazprom, nguồn cung quá cảnh của Ukraine chiếm khoảng 15% doanh thu của công ty.

Một cơ sở quan trọng khác của Nga gần nơi giao tranh là Nhà máy điện hạt nhân Kursk — dường như cũng đã thoát khỏi nguy hiểm. Ở Kurchatov, cách khoảng 40 km (25 dặm) về phía Tây Nam - Nhà máy điện hạt nhân Kursk là sự kết hợp 4 lò phản ứng RBMK-1000 - lò phản ứng kiểu kênh công suất cao. Trong các lò phản ứng tại Nhà máy điện hạt nhân Kursk, chiếc lâu đời nhất đã hoạt động từ năm 1977 và lò mới nhất từ năm 1986.

Một điểm đáng chú ý về khu vực Kursk trong đóng góp vào nền kinh tế Nga - là trung tâm vùng nông nghiệp "Vành đai đen" - với màu đất đen màu mỡ rất đặc biệt. Đây là một trong những khu vực nổi tiếng với đất đai màu mỡ và khí hậu thuận lợi, thích hợp việc trồng nhiều loại cây khác nhau, bao gồm lúa mì, lúa mạch và ngô.

Hiện tại, khu vực Kursk đóng góp 2,7% sản lượng nông nghiệp của cả nước Nga, theo số liệu chính thức năm 2023. Khu vực này chiếm khoảng 14% đất nông nghiệp trồng hạt có dầu và 11% đất trồng ngũ cốc ở Quận liên bang trung tâm, bao gồm các vùng nông nghiệp truyền thống Voronezh và Belgorod.

Dù nông nghiệp chỉ chiếm một tỷ lệ tương đối nhỏ trong tổng GDP của Nga, nhưng đây vẫn là một ngành quan trọng trong việc đảm bảo khả năng tự cung tự cấp trong sản xuất lương thực. Những khu vực này đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì nguồn cung cấp lương thực trong nước và giảm nhu cầu nhập khẩu. "Trách nhiệm" an ninh lương thực của vùng trở nên quan trọng hơn sau các lệnh trừng phạt quốc tế và áp lực kinh tế do chiến dịch quân sự.

Tuy nhiên, hầu hết các cơ sở chính của khu vực — chẳng hạn, Nhà máy chế biến thịt Kursk, Công ty nông nghiệp Artel và Công ty chế biến ngũ cốc Agroproduct — đều nằm "ngoài tầm với" của cuộc tấn công từ Ukraine .

Bà Natalya Goncharova, người đứng đầu ngành nông nghiệp Kursk mới đây cho biết, vụ thu hoạch ngũ cốc và hạt có dầu của khu vực này vẫn đang tiếp tục.

Trong khi ông Andrei Sizov, người đứng đầu Công ty Tư vấn nông nghiệp Sovecon, thông báo trên kênh Telegram cá nhân rằng, tác động trực tiếp thực sự đến vụ thu hoạch của khu vực Kursk là rất nhỏ. Kiev hiện chỉ kiểm soát một vài phần trăm tổng diện tích của khu vực Kursk — khoảng 700 - 1.000 km2 trong tổng số 30.000 km2 — trong khi việc thu hoạch một phần đáng kể của vụ mùa đã gần hoàn tất - vụ lúa mì đã được thu hoạch trên hơn 90% diện tích đất của khu vực, ông Sizov giải thích.

"Do đó, cuộc xâm nhập vùng Kursk từ quân đội Ukraine hiện tại không gây tổn thất trực tiếp về mặt kinh tế. Tuy nhiên, sự cố Kursk có thể gây ra "một vòng leo thang mới", có khả năng đẩy giá lúa mì lên cao", ông Sizov nhận định.

Theo giới quan sát quốc tế bình luận, "kịch bản tương tự cũng có thể xảy ra, nếu hoạt động thương mại ở Biển Đen - một tuyến đường vận chuyển chính cho các sản phẩm nông nghiệp, lại bị gián đoạn.

Giống như vậy, trong khi việc cắt đứt đường vận chuyển khí đốt của Ukraine có vẻ như là một tình huống đôi bên cùng thua, thì không có gì đảm bảo rằng điều đó sẽ không xảy ra. Cả đôi bên có thể quản lý được tổn thất trong trung hạn, nhưng nó sẽ cắt đứt mối liên kết kinh tế còn lại giữa Nga và châu Âu, làm tăng nguy cơ tiềm ẩn của một cuộc đối đầu toàn diện, bao gồm cả việc cả hai bên đều tăng cường tấn công vào cơ sở hạ tầng năng lượng của nhau".