Mekong – Nhật Bản: Đối tác vì tương lai thịnh vượng

Hội nghị Cấp cao Hợp tác Mekong – Nhật Bản lần thứ 10 sẽ diễn ra từ ngày 7-10/10 nhằm đánh giá 10 năm hình thành và phát triển của cơ chế hợp tác Mekong – Nhật Bản và ba năm triển khai “Chiến lược Tokyo 2015” với những kết quả nổi bật trong các lĩnh vực xây dựng cơ sở hạ tầng, bảo vệ môi trường, quản lý thiên tai, ứng phó biến đổi khí hậu, giao lưu nhân dân…

Cơ chế hợp tác hiệu quả

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 12 ở Philippines (tháng 1/2007), Nhật Bản đã đề xuất Chương trình quan hệ đối tác Mekong – Nhật Bản tập trung vào ba lĩnh vực ưu tiên, bao gồm: Hội nhập kinh tế tiểu vùng (cải thiện kết cấu hạ tầng, tăng cường liên kết khu vực…); Mở rộng thương mại - đầu tư giữa Nhật Bản và khu vực Mekong; Theo đuổi các giá trị phổ cập và mục tiêu chung của khu vực như xóa đói, giảm nghèo, mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, kiểm soát dịch bệnh, bảo vệ môi trường…

Cho tới nay, Nhật Bản và các nước Mekong gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam đã tiến hành 9 Hội nghị Cấp cao, 11 Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế, đã đạt được nhiều thỏa thuận và kết quả cụ thể.

Trong giai đoạn 2009 – 2012, Hợp tác Mekong – Nhật Bản tập trung triển khai “Tuyên bố Tokyo” và “Chương trình hành động 63 điểm để triển khai Tuyên bố chung Tokyo” – hai văn kiện đã được thông qua tại Hội nghị Cấp cao Mekong – Nhật Bản lần 1 (7/11/2009). Các lĩnh vực hợp tác bao gồm: Phát triển hạ tầng cứng và mềm, phát triển kinh tế bền vững, thu hẹp khoảng cách phát triển; Bảo vệ môi trường, ứng phó với thách thức như dịch bệnh, thiên tai; tăng cường giao lưu giữa các nước Mekong và Nhật Bản.

Giai đoạn 2013 – 2015, Hợp tác Mekong – Nhật Bản triển khai “Chiến lược Tokyo” và “Kế hoạch hành động Mekong – Nhật Bản nhằm thực hiện Chiến lược Tokyo 2012”. Các lĩnh vực hợp tác bao gồm: Tăng cường kết nối trong tiểu vùng Mekong và giữa tiểu vùng Mekong với các khu vực và trên thế giới; Hợp tác cùng phát triển giữa các nước Mekong và Nhật Bản; Bảo vệ môi trường và an ninh con người. Ngoài ra, hợp tác Mekong – Nhật Bản cũng triển khai Lộ trình phát triển Mekong 2012 – 2015 và sáng kiến hợp tác kinh tế công nghiệp Mekong – Nhật Bản.

Trong giai đoạn 2016 – 2018, Hợp tác Mekong – Nhật Bản triển khai “Chiến lược Tokyo mới 2015” và “Kế hoạch hành động Mekong – Nhật Bản nhằm thực hiện Chiến lược Tokyo mới 2015” với mục tiêu đạt được “tăng trưởng chất lượng” và tiếp tục phát triển kinh tế một cách bền vững và đồng đều tại tiểu vùng Mekong.

Các lĩnh vực hợp tác bao gồm: Phát triển hạ tầng công nghiệp và tăng cường kết nối “cứng” trong tiểu vùng Mekong và với các khu vực bên ngoài; Phát triển các ngành công nghiệp và chuỗi giá trị khu vực, phát triển nguồn nhân lực, tăng cường kết nối thể chế, kinh tế và giao lưu nhân dân; Phát triển bền vững hướng tới thực hiện một Mekong xanh; Tăng cường phối hợp giữa hợp tác Mekong – Nhật Bản với các cơ chế hợp tác khu vực, tổ chức quốc tế.

Đáng chú ý, tại Hội nghị Cấp cao Mekong – Nhật Bản lần thứ 7 (4/7/2015), Thủ tướng Nhật Bản đã dành 750 tỷ Yên (khoảng 6,7 tỷ USD) vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) cho các nước tiểu vùng Mekong để triển khai “Chiến lược Tokyo 2015” và ưu tiên tiểu vùng Mekong trong thực hiện Sáng kiến 110 tỷ USD hợp tác với Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) về phát triển hạ tầng chất lượng cao ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Với quyết tâm cao từ phía Nhật Bản và các nước tiểu vùng Mekong, Hội nghị Cấp cao Hợp tác Mekong – Nhật Bản lần thứ 10 được kỳ vọng sẽ tạo một dấu mốc mới trong hợp tác Mekong – Nhật Bản với việc thông qua “Chiến lược hợp tác Tokyo 2018” định hướng cho hợp tác Mekong – Nhật Bản giai đoạn 2019 – 2021. Đồng thời, Hội nghị sẽ đánh giá lại những bài học kinh nghiệm từ quá trình 10 năm hợp tác và những cơ hội, thách thức của hợp tác Mekong – Nhật Bản trong giai đoạn mới.

Việt Nam: Thành viên năng động và tích cực

Nằm ở vị trí cửa ngõ của khu vực Mekong, Việt Nam luôn coi trọng mối quan hệ hợp tác với các quốc gia tiểu vùng, nhất là cơ chế hợp tác Mekong - Nhật Bản. Ngay từ khi cơ chế hợp tác này được hình thành, Việt Nam đã thể hiện vai trò của một quốc gia có trách nhiệm, năng động và tích cực.

Sau 10 năm hợp tác, với những đóng góp hiệu quả, Việt Nam đang ngày càng khẳng định vai trò, có tiếng nói quan trọng trong nhiều vấn đề lớn của Hợp tác Mekong – Nhật Bản. Việt Nam là đối tác tin cậy, sẵn sàng cùng Nhật Bản và các nước xây dựng các kế hoạch hợp tác dài hạn hướng tới mục tiêu chung là phát triển và thu hẹp khoảng cách phát triển của các nước tiểu vùng Mekong.

Tại Hội nghị Cấp cao Hợp tác Mekong – Nhật Bản lần thứ 4 (4/2012), Việt Nam đã tích cực tham gia vào các hoạt động/dự án thuộc “Kế hoạch hành động Mekong – Nhật Bản nhằm thực hiện “Chiến lược Tokyo 2012” và chủ động đưa ra nhiều sáng kiến hợp tác, trong đó sáng kiến “Tăng cường kết nối các hành lang kinh tế tại Tiểu vùng Mekong qua thúc đẩy vận tải đa phương thức” nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các nước đối tác.

Sáng kiến đã giúp tận dụng mạng lưới sông ngòi, kết hợp và hỗ trợ cho vận tải đường bộ và đường biển; tăng cường kết nối các hành lang kinh tế; tạo thuận lợi cho du lịch, lưu thông thương mại hàng hóa nhờ cắt giảm chi phí và thời gian vận tải và góp phần bảo vệ môi trường thông qua cắt giảm khí thải giao thông.

Tiếp đó, tại Hội nghị Cấp cao Mekong – Nhật Bản lần thứ 6 (11/2014), Việt Nam tiếp tục đưa ra sáng kiến về mở rộng kết nối tiểu vùng Mekong với các khu vực xung quanh như Nam Á. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đã chủ động thúc đẩy hợp tác giữa các nước thành viên trong quản lý và sử dụng bền vững nguồn nước sông Mekong vì sự phát triển bền vững của tiểu vùng.

Từ cơ chế hợp tác Mekong – Nhật Bản, đặc biệt trong việc thực hiện “Chiến lược Tokyo 2012”, tại Việt Nam, nhiều dự án đã được triển khai như dự án Trung tâm đào tạo nghề Mekong – Nhật Bản tại Đại học Hàng hải Hải Phòng, dự án hợp tác khu vực về Quản lý rủi ro trong lĩnh vực hải quan khu vực Mekong, các chương trình giao lưu nhân dân Mekong - Nhật Bản...

Trong khuôn khổ hợp tác, Việt Nam đã có nhiều đóng góp quan trọng, nỗ lực trong việc tạo thuận lợi cho giao thông và lưu thông thương mại, các chính sách cải thiện môi trường kinh doanh và đầu tư, xây dựng nguồn nhân lực và hạ tầng cơ sở, bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên.

Việt Nam đã kiên trì thúc đẩy và đưa vấn đề hợp tác nguồn nước sông Mekong trở thành một nội dung quan trọng của hợp tác, gắn kết cơ chế Mekong – Nhật Bản với Ủy hội sông Mekong (MRC).

Việt Nam cũng đã tham gia nhiều dự án, đóng góp hiệu quả vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, nổi bật là các dự án xây dựng cảng nước sâu Lạch Huyện, nhà ga số 2 sân bay Nội Bài, nhà máy nhiệt điện Ô Môn, Nghi Sơn 2, dự án hợp tác kỹ thuật về tăng cường hiệu quả hệ thống thông quan hàng hóa tự động ở Việt Nam, xây dựng và vận hành hệ thống thông quan điện tử (VNACCS), nâng cao năng lực sản xuất vaccine sởi và Rubella…