| Tổng thống Donald Trump đang thể hiện sự mập mờ trong quan hệ với ASEAN. (Ảnh: FMT) |
Hạ cấp đại diện - một tiền lệ xấu?
Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 35 và các cuộc họp liên quan đã thành công tốt đẹp, cho thấy sự đoàn kết và vai trò trung tâm của ASEAN, kể cả khi Tổng thống Mỹ Donald Trump không tham dự các hội nghị và có ứng xử ngoại giao không phù hợp cho thấy những vấn đề còn tồn tại trong quan hệ Mỹ - ASEAN dưới thời Tổng thống Trump. Các thành viên ASEAN có sự thống nhất trong việc thể hiện quan điểm của ASEAN với Mỹ trong khuôn khổ cấp cao ASEAN 35.
Ngày 30/10, Nhà Trắng ban hành một tuyên bố chính thức, cho biết Trợ lý Tổng thống về các vấn đề an ninh quốc gia Robert O'Brien sẽ là đặc phái viên của Tổng thống Trump dự các Hội nghị Cấp cao tại Bangkok. Trước đó, Thái Lan - nước Chủ tịch ASEAN đã phải thực hiện một số bước đi ngoại giao khẩn cấp ngay khi có thông tin rằng cả Phó Tổng thống Mike Pence và Ngoại trưởng Mike Pompeo đều không tham dự các hội nghị.
Bangkok lập tức thông báo cho Nhà Trắng rằng chưa bao giờ có một thành viên cấp thấp và không phải là thành viên nội các được chỉ định tham dự các Hội nghị Cấp cao ASEAN. Năm ngoái, Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence đã thay thế ông Trump tham dự các Hội nghị tại Singapore.
Nhiều người đã tỏ ra thất vọng vì Washington tạo ra một tiền lệ xấu trong quan hệ quốc tế mà rất có thể nhiều quốc gia khác trên thế giới sẽ "bắt chước". Một Ngoại trưởng ASEAN đã kêu gọi Thái Lan hủy Hội nghị Cấp cao Mỹ - ASEAN lần thứ 7 nhằm gửi thông điệp mạnh mẽ tới ông Trump. Một vị Ngoại trưởng khác thậm chí còn đề nghị các đại diện của ASEAN tại Hội nghị cấp cao này sẽ là những người ngang cấp với đặc phái viên O’Brien. Các Bộ trưởng khác còn lo ngại rằng nếu ASEAN không cương quyết hơn, ông Trump có thể sẽ cử các quan chức cấp thấp hơn nữa tới các Hội nghị Cấp cao trong tương lai. Cũng có ý kiến biện hộ cho ông Trump, rằng Tổng thống Mỹ quá bận rộn với rắc rối nội bộ nên không thể thu xếp tham dự Hội nghị.
Lời mời không "đắt khách"
Trong khuôn khổ Cấp cao ASEAN 35 vừa qua, ông Robert O'Brien khiến mọi người ngạc nhiên khi đọc bức thư của Tổng thống Trump, mời các nhà lãnh đạo ASEAN tham dự Hội nghị Thượng đỉnh đặc biệt với Tổng thống Mỹ vào đầu năm 2020. Có lẽ, sau sự có mặt của “đặc phái viên”, các nhà lãnh đạo ASEAN không mong đợi một hành động quyết liệt như vậy từ Washington. Ông Trump muốn gặp các nhà lãnh đạo ASEAN nhưng ông đã thất bại ngay từ bước đầu tiên.
Trái ngược với Tổng thống Trump, cựu Tổng thống Barack Obama chính là người đã đặt nền tảng tốt cho quan hệ Mỹ - ASEAN trong nhiệm kỳ của mình. Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN – Mỹ tại Malaysia năm 2015, ông Obama đã có động thái chưa từng có tiền lệ và rất đáng hoan nghênh, đó là đích thân mời các nhà lãnh đạo ASEAN tham dự Thượng đỉnh Đặc biệt Mỹ - ASEAN mà sau đó diễn ra tại Sunnylands, California vào tháng 2/2016.
Lần này, trước lời mời của Tổng thống Trump, các nhà lãnh đạo ASEAN vẫn chưa đưa ra câu trả lời và đang cân nhắc kỹ lưỡng. Nhiều nhà lãnh đạo ASEAN cho rằng, cách ứng xử của Mỹ tại Cấp cao ASEAN vừa qua đã khiến Mỹ trở thành “người thua cuộc lớn nhất” khi hầu hết các nhà lãnh đạo Đông Á đều chú trọng tới việc làm sâu sắc và mở rộng quan hệ hợp tác cùng có lợi với ASEAN.
| Liệu rằng sẽ có một Hội nghị cấp cao đặc biệt Mỹ - ASEAN vào đầu năm 2020 hay không. (Nguồn: Reuters) |
Nếu nhận lời mời, các nhà lãnh đạo ASEAN sẽ phải quyết định liệu chuyến đi tới Mỹ nên được tổ chức trước hay sau Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36 tại Việt Nam vào tháng 4/2020. Một số nhà lãnh đạo ASEAN mong muốn nhóm họp để thống nhất lập trường về các vấn đề trong quan hệ ASEAN – Mỹ. Hơn nữa, hiện tại tình hình nội bộ nước Mỹ khá rối ren, nhất là quá trình luận tội Tổng thống Trump còn đang phức tạp, khó có thể khẳng định liệu ông Trump có còn lưu tâm tới lời mời hay nhiệt tình với Cấp cao ASEAN và các hội nghị liên quan hay không.
Vai trò của Chủ tịch ASEAN 2020
Đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam được kỳ vọng sẽ là cầu nối quan trọng cho quan hệ Mỹ - ASEAN. Năm 2020, hai nước sẽ kỷ niệm 25 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã tới Việt Nam hai lần, dự Hội nghị Cấp cao APEC tháng 11/2017 và Thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên lần thứ 2 vào tháng 2/2019.
Trong khuôn khổ Cấp cao ASEAN 35, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cũng đã khẳng định, với tư cách là Chủ tịch ASEAN tiếp theo, Việt Nam sẽ tiếp tục thúc đẩy quan hệ ASEAN - Mỹ phát triển vì hòa bình, ổn định và hợp tác khu vực.
Sẽ vẫn còn nhiều việc phải làm để thúc đẩy quan hệ Mỹ - ASEAN, các nhà lãnh đạo ASEAN cũng cần phải nhất trí về các chủ đề thảo luận với Mỹ. Ông Trump đã thất bại trong việc thảo luận trực tiếp về chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương với các nhà lãnh đạo ASEAN và sáng kiến “Mạng lưới các điểm xanh” (Blue Dot Network) mà ông O’Brien đề xuất cũng còn khá mơ hồ.
Hiện tại, Mỹ vẫn chưa bổ nhiệm Đại sứ tại ASEAN - vị trí bị bỏ trống gần 3 năm qua. Trong nhiệm kỳ của Tổng thống Obama, Đại sứ Mỹ tại ASEAN Nina Hachigian là nhân tố quan trọng làm nên thành công của Thượng đỉnh Đặc biệt Mỹ - ASEAN đầu tiên, góp phần đưa quan hệ ASEAN - Mỹ lên tầm cao mới. Ông Obama đã tin vào tiềm năng của ASEAN với vị thế như một “người chơi” toàn cầu với dân số khoảng 655 triệu người.