| Bất chấp các lệnh trừng phạt, cấm vận của phương Tây, thu ngân sách của Nga từ ngành công nghiệp dầu khí tăng 28% trong năm 2022. (Nguồn: Shutterstock) |
Đầu tháng 12/2022, Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7) và Liên minh châu Âu (EU) đã nhất trí áp dụng giá trần (60 USD/thùng) đối với dầu thô vận chuyển bằng đường biển của Nga. Lệnh cấm vận có hiệu lực từ ngày 5/12/2022.
Cuối tháng 12 năm ngoái, Tổng thống Nga Vladimir Putin đáp trả động thái trên của phương Tây bằng cách ký sắc lệnh cấm cung cấp dầu cho các đối tác ủng hộ việc áp giá trần. Sắc lệnh có hiệu lực từ ngày 1/2/2023. Phản ứng của ông Putin là một tuyên bố rõ ràng rằng, Moscow sẽ không khuất phục trước áp lực trừng phạt.
Tuy nhiên, sắc lệnh của nhà lãnh đạo Nga cũng bao gồm khả năng có "sự cho phép đặc biệt" để cung cấp dầu cho các quốc gia nằm trong “tầm ngắm” của lệnh cấm.
Chuyển hướng thị trường
Các số liệu thống kê cho thấy, nỗ lực dồn dập của phương Tây nhằm bóp nghẹt nền kinh tế Nga cho đến nay vẫn chưa đạt được hiệu quả như mong muốn.
Thu ngân sách của nước này từ ngành công nghiệp dầu khí đã tăng 28% trong năm 2022, lên tới 36,5 tỷ USD. Sản lượng dầu của Nga năm ngoái tăng 2% lên 535 triệu tấn, trong khi xuất khẩu nhiên liệu tăng 7,5%.
Điều này đạt được một phần không nhỏ nhờ vào quyết định của Moscow chuyển hướng cung cấp hàng sang Ấn Độ và Trung Quốc, đồng thời khuyến khích các quốc gia châu Á này mua năng lượng của Nga với mức giá chiết khấu cao.
Trong khi doanh thu xuất khẩu năng lượng của Moscow giảm 172 triệu USD mỗi ngày vào tháng 12, lượng hàng cung cấp cho Bắc Kinh và New Delhi đã tăng lên mức cao nhất mọi thời đại. Hầu hết sự sụt giảm doanh thu không đến từ việc xuất khẩu dầu mỏ giảm, mà do xuất khẩu khí đốt tự nhiên qua đường ống đã bị “khóa van” bởi các hệ thống dẫn khí đốt Nord Stream bị phá hoại.
Theo dữ liệu của Hải quan Trung Quốc, nước này đã nhập khẩu lượng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) kỷ lục của Nga vào tháng 11 năm ngoái, đạt 852.000 tấn, gấp đôi so với cùng kỳ năm 2021. Doanh số bán dầu thô và than đá của Nga cũng tăng mạnh.
Tổng lượng mua năng lượng của Trung Quốc từ Nga, bao gồm cả các sản phẩm dầu mỏ, đạt 8 tỷ USD trong tháng 11/2022, từ mức 7,8 tỷ USD một tháng trước đó. Điều này có nghĩa là Nga đã vượt qua Saudi Arabia để trở thành nhà cung cấp năng lượng lớn nhất của Trung Quốc.
Nhập khẩu than Nga của Trung Quốc, bao gồm cả than nâu, tăng 41% lên 7,2 triệu tấn, trong đó 2,1 triệu tấn (gấp đôi so với năm ngoái) là than luyện cốc để phục vụ ngành sản xuất thép nội địa.
Tương tự, Ấn Độ, nước nhập khẩu dầu thô lớn thứ ba thế giới, đã mua một lượng dầu kỷ lục của Nga trong tháng 12/2022 khi nhập khẩu gấp 33 lần so với một năm trước đó.
Theo dữ liệu từ công ty tình báo năng lượng Vortexa Ltd, quốc gia Nam Á đã mua trung bình 1,2 triệu thùng dầu mỗi ngày từ Nga vào tháng 12/2022, so với chỉ 36.255 thùng/ngày vào tháng 12/2021. Trong khi đó, cùng thời kỳ, New Delhi nhập khẩu từ Iraq và Saudi Arabia khoảng 1 triệu thùng/ngày mỗi nước.
Tháng 3/2021, chỉ có 0,2% tổng lượng dầu nhập khẩu của Ấn Độ đến từ Nga. Hiện nay, con số này là hơn 25%.
Một điều cần chú ý, Mỹ từ lâu đã là thị trường thiêu thụ lớn đối với một sản phẩm tinh chế của Nga có tên là dầu khí nguyên chất (VGO).
Giờ đây, Washington đang mua VGO từ các nhà máy lọc dầu của Ấn Độ do các doanh nghiệp Reliance Energy và Nayara Energy điều hành và loại VGO này có nguyên liệu thô đầu vào lại chính là dầu của Nga.
Một ý tưởng "yếu"?
Nhìn nhận lại, Tổng thống Ukraine Vladimir Zelensky dường như đã đúng khi gọi mức trần giá dầu của G7 và EU là một ý tưởng "yếu ớt" và không đủ mạnh để ảnh hưởng tới doanh thu của Nga.
Bất chấp lời kêu gọi tẩy chay và trong bối cảnh lo ngại về suy thoái kinh tế toàn cầu, nhu cầu đối với dầu thô của Nga, nhà sản xuất lớn thứ hai thế giới, vẫn không giảm. Giá dầu tăng trong khoảng thời gian sau tháng 2/2022 (thời điểm Nga tiến hành chiến dịch quân sự tại Ukraine) do lo ngại về nguồn cung đứt gãy.
| Lệnh cấm của phương Tây đối với các sản phẩm tinh chế thậm chí có thể thúc đẩy nguồn cung dầu thô của Nga sang Trung Quốc, vốn là một “nhà máy lọc dầu” lớn hàng đầu thế giới. (Nguồn: Reuters) |
Tuy nhiên, cuối cùng, vào cuối năm 2022, chuỗi đà tăng giá đã dừng ở mức tương tự trước xung đột Nga-Ukraine. Trong khi đó, Moscow không những không sản xuất chậm lại mà còn tiếp tục sản xuất nhiều hơn.
Vào ngày giao dịch cuối cùng của năm ngoái, giá dầu thô Brent giao ngay đóng cửa ở mức 85 USD/thùng, cao hơn 7 USD so với giá vào ngày 3/1/2022.
Tương tự, giá giao ngay dầu WTI kết thúc năm ở mức cao hơn 4 USD/thùng so với ngày 3/1/2022.
Năm ngoái, giá giao ngay dầu thô Brent trung bình đạt 100 USD/thùng và giá giao ngay dầu WTI trung bình 95 USD/thùng.
Phương Tây lâm thế khó
Ngày 5/2 vừa qua, lệnh cấm bổ sung của EU đối với các sản phẩm xăng dầu của Nga, đặc biệt là dầu diesel, có hiệu lực. Đồng thời, G7 đã thiết lập mức trần giá toàn cầu - 100 USD/thùng đối với các sản phẩm xăng dầu cao cấp như dầu diesel và 45 USD/thùng đối với các sản phẩm như dầu nhiên liệu.
Giống như các gói trừng phạt khác từ phương Tây, mục tiêu của biện pháp trừng phạt mới nhất này là nhằm cắt nguồn doanh thu quan trọng từ năng lượng của Nga, gây áp lực buộc Moscow kết thúc chiến dịch quân sự ở Ukraine.
Tuy nhiên, các nhà phân tích đã đặt câu hỏi về hiệu quả của các biện pháp trừng phạt. Họ dự đoán rằng, Moscow có thể chỉ cần chuyển hướng nguồn cung dầu diesel giống như đã làm với dầu thô.
Lệnh cấm của phương Tây đối với các sản phẩm tinh chế thậm chí có thể thúc đẩy nguồn cung dầu thô của Nga sang Trung Quốc, vốn là một “nhà máy lọc dầu” lớn hàng đầu thế giới.
Biện pháp này cũng có thể gây khó khăn hơn cho các quốc gia Tây Âu, vốn dựa vào Nga khi nhập khẩu từ nước này khoảng 40% sản phẩm dầu tinh chế. Quan trọng nhất, dầu diesel của Nga đã bù đắp cho sự thiếu hụt nhiên liệu trong sản xuất của phương Tây.
Dầu diesel chủ yếu được các xe tải sử dụng để vận chuyển các lô hàng lớn cho người tiêu dùng và chạy máy móc nông nghiệp. Thời gian qua, do ảnh hưởng từ đại dịch Covid-19 và những lo ngại về biến đổi khí hậu, EU đã đóng cửa nhiều nhà máy lọc dầu, tổng công suất lên tới hơn 1 triệu thùng/ngày. Và vẫn còn phải xem khối kinh tế này sẽ thay thế gần 500.000 thùng/ngày như thế nào khi thiếu hụt lượng nhập khẩu này từ Nga.