Kế hoạch thiết lập lá chắn tên lửa của Mỹ ở châu Âu từ lâu đã là “cái dằm” gây nhức nhối trong mối quan hệ Nga - Mỹ. Những tưởng Tổng thống Obama đã giải quyết được vấn đề này sau khi phát động chiến dịch “tái cài đặt” quan hệ giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, trên thực tế, chính quyền Mỹ vẫn âm thầm triển khai kế hoạch theo hướng có sự điều chỉnh và sự kiện ở Romania đánh dấu bước mở màn cho việc thực thi chính thức kế hoạch triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa của Washington ở châu Âu.
Quyết định bất ngờ
Hệ thống phòng thủ tên lửa nói trên được Mỹ khởi xướng từ thời Tổng thống Ronald Reagan với mục tiêu chính là chống lại Liên Xô. Khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, kế hoạch bị gián đoạn và chỉ được nối lại dưới thời cựu Tổng thống George Bush với mục đích được tuyên bố là nhằm để đối phó với mối đe dọa tên lửa từ các nước thuộc “trục ma quỷ” như Iran, Triều Tiên. Dưới thời Tổng thống Bush, quan hệ giữa Nga và Mỹ đã xấu đi nghiêm trọng vì kế hoạch lá chắn tên lửa nói trên.
Khi lên cầm quyền đầu năm 2009, Tổng thống Barack Obama đã tuyên bố chính sách cài đặt lại mối quan hệ với đối thủ Nga và để “xoa dịu” Moscow, ông Obama đã huỷ bỏ kế hoạch triển khai lá chắn tên lửa ở Ba Lan và Czech. Thay vào đó, ông Obama chuyển giao hệ thống phòng thủ tên lửa ở châu Âu cho NATO quản lý. Hệ thống mới ngoài trạm phòng thủ tên lửa vừa được kích hoạt ở Deveselu, Romania còn bao gồm một trung tâm chỉ huy ở căn cứ không quân Ramstein ở Đức; 4 tàu chiến Mỹ được bố trí ngoài khơi miền Nam Tây Ban Nha, một căn cứ radar ở Thổ Nhĩ Kỳ.
| Các binh sĩ Mỹ và Romania trong buổi lễ khởi động hệ thống lá chắn tên lửa hôm 12/5. (Nguồn: Sputnik) |
Kế hoạch mới của ông Obama được phê chuẩn từ hồi năm 2010 nhưng những năm qua nó dường như bị bỏ quên khi quan hệ Nga và Mỹ có nhiều dấu hiệu cải thiện. Và sự kiện kích hoạt trạm phòng thủ tên lửa ở Romania rõ ràng đã gây bất ngờ. Hệ thống phòng thủ tên lửa đạn đạo trên bờ Aegis vừa được khởi động tại Romania có khả năng phóng đi những tên lửa SM-3, loại tên lửa đánh chặn hiện đại nhất hiện nay.
Giữa tiếng quân nhạc hùng tráng tại căn cứ không quân Deveselu trong buổi lễ cắt băng khánh thành trạm phòng thủ tên lửa, giới chức Mỹ và NATO tuyên bố, hệ thống của họ là nhằm để bắn hạ tên lửa tấn công từ những nước như Iran. Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Work nhấn mạnh, hệ thống của họ ở Romania không sử dụng để đối phó với bất kỳ mối đe doạ tên lửa nào từ Nga. Trước đó, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ Frank Rose cũng đã khẳng định hệ thống Aegis ở Romania không làm “phương hại đến năng lực răn đe chiến lược của Nga và nó cũng không có khả năng làm điều đó”.
Lý do thiếu thuyết phục
Tuy nhiên, Nga có nhiều lý do để không tin vào những phát biểu “trấn an” mạnh mẽ của giới chức Mỹ và NATO. Nga cũng có lý do để tin hệ thống phòng thủ tên lửa ở Châu Âu là nhằm vào họ.
Washington khẳng định rằng, lá chắn tên lửa của mình ở châu Âu là để đối phó với mối đe doạ tên lửa cụ thể từ Iran. Điều này nghe có vẻ không hợp lý khi mà giờ đây Mỹ và Iran đang ở một tình thế rất khác so với cách đây 6 năm khi kế hoạch lá chắn tên lửa mới được thông qua. Vào thời điểm năm 2010, Mỹ và Iran vẫn đang đối đầu gay gắt vì chương trình hạt nhân, tên lửa đáng lo ngại của Tehran. Tuy nhiên, hiện tại, Mỹ và Iran đang đạt được những bước tiến lớn trên con đường giải quyết vấn đề hạt nhân gây tranh cãi của nước Cộng hoà Hồi giáo. Như vậy, thực tế là mối đe doạ từ Iran hiện giờ không phải là cấp bách để Mỹ bắt tay vào triển khai kế hoạch lá chắn tên lửa.
Trong khi đó, Mỹ lại kích hoạt hệ thống lá chắn tên lửa vào đúng thời điểm quan hệ giữa nước này với Nga vẫn còn khá căng thẳng vì cuộc khủng hoảng ở Ukraine. Điều khiến Nga cảm thấy bất an nữa là hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ ở châu Âu dù đang được đặt ở trạng thái phòng thủ nhưng nó có thể được “cài đặt” lại để sử dụng cho mục đích tấn công.
Moscow nhanh chóng có phản ứng mạnh cả về lời nói và hành động đối với bước đi đầu tiên trong kế hoạch triển khai lá chắn tên lửa của Mỹ ở châu Âu. Giới chức Nga chỉ trích gay gắt hành động của Mỹ đồng thời cảnh báo sẽ thực thi nhiều biện pháp để vô hiệu hoá hệ thống phòng thủ tên lửa ở châu Âu. Trong bước đi đầu tiên, Nga tuyên bố sẽ cho kích hoạt lại một trạm radar cảnh báo sớm ở bán đảo Crimea nhằm ngăn chặn các cuộc tấn công bằng tên lửa đánh chặn tiềm tàng của Mỹ và NATO vào khu vực.
Rõ ràng là vấn đề này cũng liên quan đến những cân nhắc có tính chiến lược của Nga như bố trí lại lực lượng phòng thủ hay tăng cường khả năng vô hiệu hóa hệ thống lá chắn tên lửa này khi cần để đảm bảo an ninh cho mình. Tuy nhiên, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố sẽ không để Nga bị lôi vào một cuộc chạy đua vũ trang kiệt sức như Liên Xô thời những năm 1980.