Phát biểu tại Lễ nhận giải, GS. Angus Deaton đã gửi lời cảm ơn Ban tổ chức giải Nobel vì họ đã quan tâm tới người nghèo trên toàn thế giới. Với bản thân ông, cách hành xử và cách thức giúp người nghèo có được cuộc sống tốt hơn luôn là vấn đề quan trọng.
Giải thưởng khác thường
Giải Nobel kinh tế 2015 không giống bất kỳ giải nào được trao trước đó. Thay vì các thành tựu nghiên cứu thuần túy kinh tế, năm nay sự hiểu biết về đói nghèo và bất bình đẳng được vinh danh, cho thấy nhân loại đang hướng tới một xã hội phát triển ở trình độ cao hơn, bền vững và bình đẳng.
Nghiên cứu của GS. Angus Deaton đặt ra ba vấn đề lớn tồn tại trong xã hội: Người tiêu dùng phân bổ chi tiêu của họ thế nào vào các nhóm hàng hóa khác nhau? Thu nhập của xã hội được phân chia thế nào giữa tiêu dùng và tiết kiệm? Phương pháp tối ưu để đo lường và phân tích sự thịnh vượng hay đói nghèo của một quốc gia? Tác giả đã lần lượt trả lời các câu hỏi đó, giúp các nhà hoạch định chính sách có thể hình dung rõ ràng hơn các tác động của chính sách. Theo Hội đồng giải thưởng Nobel, để "thiết kế" được các chính sách giúp thúc đẩy phúc lợi xã hội và giảm đói nghèo, các nhà lãnh đạo trước tiên cần phải hiểu về sự lựa chọn của người tiêu dùng cá nhân trong xã hội.
Ngoài giá trị nhân văn, Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển còn đánh giá cao tính ứng dụng thực tiễn của các nghiên cứu mà GS. Deaton đã thực hiện. Nghiên cứu các vấn đề đó có tầm ảnh hưởng rộng khắp, tập trung vào sự bất bình đẳng, nghèo đói và cách các nước nghèo nhất trên thế giới đối mặt với khó khăn về kinh tế và dịch bệnh.
GS. Angus Deaton đã giúp thay đổi cách thức các nhà kinh tế gia đo lường chất lượng sống và nghèo đói ở các nước đang phát triển, từ đó trợ giúp xây dựng chính sách dựa trên các con số thống kê, góp phần giải ngân dòng vốn hỗ trợ xóa đói giảm nghèo một cách hiệu quả nhất. Ủy ban Giải Nobel nhận định: "Deaton đã giúp chuyển đổi kinh tế học phát triển từ lĩnh vực chủ yếu là lý thuyết dựa trên các dữ liệu vĩ mô thô sang một lĩnh vực nghiên cứu thực nghiệm dựa vào các dữ liệu vi mô chất lượng cao".
Nghiên cứu cũng giúp các chính phủ đo lường tác động của các chính sách đến hộ gia đình. Chẳng hạn, nếu chính phủ quyết định thay đổi mức thuế giá trị gia tăng đánh vào các loại thực phẩm, nghiên cứu của Deaton sẽ giúp đánh giá việc tăng thuế trên tác động như thế nào đến tiêu dùng.
Viện trợ có hại nhiều hơn lợi
Trong cuộc điện đàm tại lễ công bố, GS. Deaton đã được hỏi về vấn đề gai góc hiện nay đối với châu Âu là tình hình di cư của hàng trăm ngàn người. Ông cho rằng: "Điều chúng ta đang chứng kiến là hậu quả của hàng trăm năm phát triển mất cân đối, đẩy khoảng cách giàu nghèo ngày càng tăng. Nhiều quốc gia bị bỏ lại phía sau và những người muốn có cuộc sống tốt hơn đang phải chịu áp lực rất lớn”.
Tuy đồng ý với nhận định cho rằng, tình trạng nghèo cùng cực trên thế giới đang giảm dần, nhưng ông nói rõ không muốn mình là "kẻ lạc quan mù quáng" vì có rất nhiều người trên thế giới vẫn đang nghèo đói. Nhiều người lớn và cả trẻ em đều đang mắc các vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe. GS. Deaton khẳng định, "cuộc chiến đói nghèo" sẽ giải quyết được nhưng không phải trong ngắn hạn. Trước mắt, bình ổn chính trị tại các vùng đang có chiến tranh sẽ giúp cải thiện tình trạng này.
Về dài hạn, theo GS. Deaton, mặc dù nhiều chương trình viện trợ đã làm được nhiều điều tốt đẹp, chẳng hạn như nỗ lực chống HIV/AIDS hay bệnh đậu mùa, nhưng "giờ đây tôi tin rằng hầu hết các khoản viện trợ nước ngoài có hại nhiều hơn lợi. Nếu như viện trợ làm ảnh hưởng đến cơ hội phát triển của các nước nghèo thì không có lý gì để tiếp tục các chương trình đó chỉ với lý do là chúng ta nên làm gì đó để giúp họ. Điều mà chúng ta cần làm chính là nên ngưng viện trợ". Đó là quan điểm khá "khác người" của GS. Deaton trong cuốn The Great Escape (Cuộc đào thoát vĩ đại).
Với 35 nghiên cứu về các quốc gia đang phát triển, GS. Deaton đã giải thích rõ sự nghi ngờ của ông đối với viện trợ. Theo đó, “nếu như tình trạng đói nghèo không phải đến từ việc thiếu tài nguyên hay cơ hội, mà đến từ các thể chế kém, năng lực hành chính yếu và một nền chính trị đầy chia rẽ thì việc trao viện trợ cho chính phủ của họ sẽ có nhiều khả năng kéo dài thay vì loại bỏ tình trạng đói nghèo”.
Một trong những ví dụ có tính thuyết phục nhất chính là việc Trung Quốc và Ấn Độ đã phát triển mạnh mẽ như thế nào trong vài thập kỷ qua, mặc dù nhận được lượng viện trợ tính theo đầu người khá thấp. Mức cao nhất mà Trung Quốc từng nhận được là 2,9 USD/người vào năm 1995, còn của Ấn Độ là 3,1 USD trong năm 1991. Trong khi đó, "thiên đường lạm phát" Zimbabwe từng có lúc nhận được tới 60 USD/người vào năm 2010, nghĩa là họ nhận được một lượng viện trợ tương đương với 10% GDP.
Theo quan điểm của GS. Angus Deaton, viện trợ thường xuyên gây thiệt hại tới điều mà người nghèo cần nhất là một chính phủ đủ hiệu quả để phục vụ họ cả hôm nay và ngày mai.
Minh Anh
