 |
| Đồng bạc xanh vừa là một đặc quyền, vừa là “trách nhiệm nặng nề” đối với Mỹ trước nền kinh tế thế giới. (Nguồn: Us Global Etfs) |
Trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc kinh tế lên ngôi, căng thẳng địa chính trị gia tăng và lãi suất neo ở mức cao, những câu hỏi xoay quanh vai trò bá chủ tiền tệ của Mỹ ngày càng nhiều hơn.
Tiếp theo đó, cuộc đối đầu chiến lược Mỹ-Trung Quốc, các lệnh trừng phạt và các mức thuế quan không tưởng, chính sách siết chặt xuất khẩu công nghệ cao… để bảo vệ lợi ích quốc gia, đặt thêm nghi vấn về đồng USD - nền tảng của hệ thống tài chính quốc tế hiện đại. Nền kinh tế số một thế giới đang sử dụng đặc quyền của đồng USD như một thứ “vũ khí”?
“Vũ khí tài chính”
Vai trò dự trữ của đồng USD sụt giảm là chủ đề được thảo luận sôi nổi trong nhiều năm vừa qua, đặc biệt là sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007 - 2008. Dù quan điểm nói rằng vị thế thống trị của đồng USD sắp sụp đổ được cho là bị “thổi phồng” thì dữ liệu mới do Hội đồng Đại Tây Dương (Atlantic Council) cung cấp lại vẽ một bức tranh rõ ràng: Thế giới đang có xu hướng sử dụng đồng USD ít hơn.
Theo công cụ giám sát của Hội đồng Đại Tây Dương, tỷ trọng đồng USD trong dự trữ toàn cầu ở mức 58% vào năm 2024, giảm mạnh so với năm 2002 khi đồng tiền này chiếm đến 72%. Báo cáo cho biết, đồng USD đã đóng vai trò là đồng tiền dự trữ hàng đầu thế giới kể từ Thế chiến II và hiện tại tỷ trọng của USD là khoảng 58%, Euro chỉ chiếm hơn 20%.
Các nhà nghiên cứu của Hội đồng Đại Tây Dương cho biết, trong những năm gần đây, đặc biệt là sau khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra và G7 liên tục sử dụng các biện pháp trừng phạt đối với Moscow, một số quốc gia đã phát tín hiệu đa dạng hoá, giảm sự phụ thuộc vào đồng USD. Tốc độ phi USD hoá tăng lên trong những năm gần đây. Tiềm lực ngày càng lớn của Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu (BRICS) góp phần đẩy nhanh xu hướng này.
Đồng USD hiện tham gia vào hơn 88% các giao dịch ngoại hối (theo Ngân hàng thanh toán quốc tế - BIS). Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, không đơn thuần là phương tiện thanh toán, đồng USD đã trở thành một “vũ khí tài chính” trong chiến lược địa kinh tế của Mỹ. Từ Iran đến Nga, rồi Trung Quốc, Washington đã sử dụng hệ thống tài chính dựa trên lợi thế của đồng USD để áp đặt các lệnh trừng phạt, giới hạn năng lực của đối thủ.
Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, chính việc “vũ khí hóa” đồng tiền này đã kích hoạt phản ứng phòng vệ. Các nền kinh tế mới nổi – đặc biệt là BRICS đang chủ động tìm kiếm phương án thay thế USD trong thanh toán thương mại và dự trữ.
Theo báo cáo tháng 3/2025 của Hội đồng Đại Tây Dương, hơn mười quốc gia thử nghiệm hoặc đã triển khai các hệ thống thanh toán song phương sử dụng nội tệ, đặc biệt trong các giao dịch năng lượng và khoáng sản chiến lược. Tổ chức Tiền tệ quốc tế (IMF) ghi nhận có ít nhất 46 nước chủ động đa dạng hóa dự trữ (tỷ lệ dự trữ ngoài USD ≥5%).
Trong đó, Trung Quốc nổi lên là một “thế lực” tích cực thúc đẩy tiến trình quốc tế hóa Nhân dân tệ (RMB). Thông qua việc ký kết các hợp đồng kinh tế định giá bằng RMB, Bắc Kinh hướng tới mục tiêu củng cố vị thế trong trật tự tài chính mới.
Đồng USD không sụp đổ, nhưng…
Trong khi đó, xung đột kinh tế và rủi ro địa chính trị thường khiến nhà đầu tư tìm đến tài sản an toàn như trái phiếu chính phủ Mỹ và đồng USD. Kể từ khi thông tin về các gói thuế mới được công bố, chỉ số USD Index (DXY) đã tăng hơn 2,3%, phản ánh xu hướng trú ẩn vốn toàn cầu.
Tuy nhiên, đồng USD mạnh không phải lúc nào cũng là tín hiệu tích cực. Nó khiến hàng hóa Mỹ trở nên đắt đỏ hơn trên thị trường quốc tế, làm suy giảm khả năng cạnh tranh xuất khẩu, đồng thời gia tăng gánh nặng nợ cho các nền kinh tế mới nổi vay bằng USD. Theo Viện Tài chính quốc tế (IIF), hơn 97.000 tỷ USD nợ toàn cầu hiện được định danh bằng USD, khiến bất kỳ biến động nào về giá trị đồng tiền này cũng gây ảnh hưởng toàn hệ thống.
Trong khi đó, lãi suất Mỹ vẫn đang ở mức cao (4,25-4,50%), hút vốn khỏi các thị trường mới nổi, tạo ra hiện tượng “đảo ngược vốn” từ Nam bán cầu đến các nền kinh tế giàu có ở phía Bắc – điều mà Ngân hàng Thế giới (WB) cảnh báo có thể dẫn đến bất ổn tài chính tại các nền kinh tế thu nhập thấp.
Giá trị của một đồng tiền dự trữ không chỉ dựa trên quy mô GDP hay khối lượng giao dịch, mà còn phụ thuộc vào niềm tin vào thể chế phát hành. Mỹ hưởng lợi từ những yếu tố như thị trường vốn sâu rộng, hệ thống pháp luật minh bạch.
Tuy nhiên, việc lạm dụng các công cụ trừng phạt tài chính và những bất đồng chính trị nội bộ, như khủng hoảng trần nợ liên tiếp, đang bào mòn lòng tin vào sự ổn định dài hạn của hệ thống tài chính Mỹ. Theo Bộ Tài chính Mỹ, tính đến cuối năm 2024, nợ công liên bang đã vượt 34 nghìn tỷ USD và vẫn chưa có dấu hiệu chững lại.
Hội đồng Quan hệ đối ngoại (CFR) cảnh báo, “rủi ro lớn nhất với vai trò của đồng USD không phải là sự trỗi dậy của Trung Quốc, mà là quỹ đạo tài khóa thiếu bền vững của chính nền kinh tế lớn nhất thế giới”.
Thay vì một kịch bản sụp đổ của đồng USD, nhiều nhà phân tích dự báo, thế giới đang tiến dần tới một trật tự tài chính đa cực có kiểm soát. Trong đó, USD vẫn giữ vai trò trung tâm, nhưng sẽ song hành với các lựa chọn thay thế theo khu vực - như RMB tại châu Á, Euro tại châu Âu và các đồng tiền kỹ thuật số trong các hành lang thương mại đặc thù.
Như chuyên gia cấp cao Brad Setser từ CFR nhận định, “bá quyền tiền tệ không phải là đặc ân mặc định, mà là kết quả của chính sách. Nếu Mỹ lạm dụng nó, thế giới sẽ phòng ngừa. Nếu Mỹ duy trì hệ thống công bằng và mở, đồng USD sẽ tiếp tục là mỏ neo cho tài chính toàn cầu”.
Trong lúc Mỹ gia tăng sức mạnh kinh tế thông qua thuế quan và kiểm soát tài chính, thách thức thực sự lại nằm ở việc duy trì tính hấp dẫn và đáng tin cậy của chính hệ thống mà đồng USD đại diện.
Theo CFR, trong một thế giới đang tái cấu trúc quyền lực và liên minh, sự thận trọng và cải cách có lẽ là lựa chọn khôn ngoan nhất để bảo toàn vai trò lãnh đạo tiền tệ toàn cầu. Bởi sức mạnh của một đồng tiền không nằm ở “lượng mực in ra” - mà nằm ở niềm tin mà nó duy trì được qua thời gian.
| Một quốc gia BRICS thừa nhận khó 'truất ngôi' USD, đồng bạc xanh vẫn là 'người chơi duy nhất' thống trị toàn cầu Mới đây, Giám đốc chính sách tiền tệ của Ngân hàng Trung ương Brazil Nilton David nhận định: "Không có tài sản của Nhóm các ... |
| Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump 'sờ' đến AUKUS, tương lai thỏa thuận hàng trăm tỷ USD chênh vênh Mới đây, một quan chức quốc phòng Mỹ tiết lộ rằng, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đang xem xét tính khả thi của ... |
| Phi USD hóa đang diễn ra khắp các 'mặt trận', liệu có đủ sức 'vùi dập' đồng bạc xanh? Châu Á đang dần rời xa đồng USD vì những bất ổn địa chính trị, hoạt động phòng ngừa rủi ro tiền tệ và quá ... |
| Iran tìm ra đòn bẩy mới 'né' phương Tây: Chậm mà chắc Trước sự đình trệ của các cuộc đàm phán hạt nhân với Mỹ, Iran dường như ngày càng cam kết gắn bó hơn với chính ... |
| Nếu không thực hiện điều này, chính phủ Mỹ sẽ chạm đến ngưỡng trần nợ Ngày 11/6, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết, chính phủ nước này sẽ cạn kiệt khả năng vay còn lại theo trần ... |
