Chiến dịch quân sự giải phóng thành phố Mosul khỏi tay IS do quân đội Iraq với sự hậu thuẫn của bộ binh và không quân Mỹ, Anh, Pháp đã và đang đạt được những bước tiến đáng kể. Tuy nhiên, LHQ đang bày tỏ lo ngại về nguy cơ xảy ra một thảm họa nhân đạo lớn nhất trong năm 2016 tại thành phố này.
Thua thiệt thuộc về dân thường
Các lực lượng Iraq với sự hỗ trợ của liên quân do Mỹ đứng đầu ngày 17/10 đã phát động chiến dịch tấn công quân sự quy mô lớn nhất kể từ năm 2003 nhằm giải phóng thành phố Mosul khỏi sự chiếm đóng của IS. Khoảng 30.000 binh sĩ thuộc quân đội Iraq, lực lượng người Kurd và các tay súng thuộc các bộ tộc người Sunni tham gia chiến dịch quân sự này. Hiện tại, các lực lượng quân đội và an ninh của Iraq đang chiến đấu với IS tại những khu vực đông dân cư và tiến gần hơn tới thành phố Mosul. Ước tính 4.000 đến 8000 tay súng IS đang cố thủ ở Mosul, phong tỏa thành phố bằng thuốc nổ, mìn tự tạo và các hệ thống đường hầm, hào…
Trước diễn biến chiến sự tái chiếm Mosul ngày càng leo thang, ngày 25/10, LHQ và các tổ chức nhân đạo bày tỏ lo ngại chiến dịch này có thể gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng chưa từng có ở Iraq, đặc biệt khi IS sử dụng dân thường làm lá chắn sống. Hơn 1 triệu người có thể phải rời bỏ nhà cửa đi sơ tán từ thành phố Mosul.
| Những người tị nạn chạy khỏi Mosul. Ảnh chụp tại trại tị nạn ở Duhok, Iraq ngày 16/10. (Nguồn: Reuters) |
Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn (UNHCR) cho biết, kể từ đầu năm 2014 đã có hơn 3 triệu người Iraq phải đi lánh nạn, trong đó 1/3 là từ khu vực tự trị của người Kurd. Ngoài ra, khoảng 1,2 đến 1,5 triệu người bị ảnh hưởng bởi diễn biến chiến sự tại đây, trong đó có nhiều trẻ em phải sống trong những điều kiện cùng cực.
Ngay khi diễn ra chiến dịch tái chiếm thành phố Mosul, Tổ chức Di cư quốc tế (IOM) đã từng cảnh báo IS có thể sẽ sử dụng người dân làm lá chắn sống nhằm bảo vệ thành trì cuối cùng của IS tại Iraq. Theo chỉ huy Lữ đoàn số 9 của quân đội Iraq, Đại tá Mahdi Ameer, IS đã có những động thái đe dọa, cấm người dân bỏ chạy khỏi thành phố. Bên cạnh đó, những mối đe dọa từ các xạ thủ, bom mìn, những chiến hào ngập dầu hỏa, đường hầm, công sự được IS triển khai dày đặc cũng khiến việc hỗ trợ nhân đạo trở nên cực kỳ khó khăn.
Trong khi đó, các chuyên gia cho rằng, sự hiện diện của nhiều tay súng người Shiite tham gia cùng quân đội Iraq trong đợt tấn công này có khả năng khiến tình trạng bạo lực liên quan đến sắc tộc bùng nổ. Như vậy, trừ khi một tuyến đường di tản an toàn được thiết lập, những người còn kẹt lại trong các đống đổ nát của Mosul sẽ không còn sự lựa chọn nào khác ngoài việc mạo hiểm bám trụ với nguy cơ có thể thiệt mạng bất cứ lúc nào do bom rơi, đạn lạc cũng như đối mặt với một cuộc sống cực kỳ thiếu thốn.
Triển khai công tác cứu trợ
Thực tế trên đã đặt ra cho các tổ chức quốc tế nhiều khó khăn và thách thức trong việc đối phó với một cuộc khủng hoảng nhân đạo tại Mosul. Cao ủy phụ trách vấn đề người tị nạn của LHQ, ông Filippo Grandi cho biết, đã chuẩn bị lều tạm, nước uống, thực phẩm và thuốc men cho công tác hỗ trợ nhưng khẳng định việc tìm một địa điểm thích hợp để tiếp nhận người lánh nạn không hề dễ dàng. Ông Filippo Grandi cũng cho biết, trong vài ngày tới UNHCR sẽ tiếp nhận 150.000 người Iraq chạy trốn xung đột và giao tranh từ thành phố Mosul. Mới đây, ông Filippo Grandi cũng đã đến Jordan để thảo luận với Ngoại trưởng nước chủ nhà Nasser Judeh nhằm chuẩn bị khả năng tiếp nhận dòng người di tản khỏi vùng chiến sự Mosul.
Số liệu từ Văn phòng Cao ủy LHQ về quyền con người (OHCHR) cho thấy cơ quan này đã chuẩn bị khoảng 30.000 lều trại, đáp ứng đủ nơi ở cho hơn 60.000 người trú ẩn, đồng thời dự kiến trong những ngày tới sẽ triển khai thêm 41.744 lều cho hơn 250.000 người nữa.
Ủy ban Người tị nạn Na Uy (NRC) cũng truyền đi thông điệp yêu cầu các bên cần ưu tiên bảo đảm an toàn cho dân thường. Về phần mình, Quỹ Nhi đồng LHQ (UNICEF) cho biết đã sẵn sàng cung cấp các biện pháp hỗ trợ cho trẻ em, ước tính chiếm khoảng một nửa số người di tản khỏi vùng chiến sự. Trong khi đó, Bộ Chỉ huy quân đội Iraq đã phát đi thông báo yêu cầu người dân tại thành phố Mosul cần tự bảo vệ mình bằng cách tránh xa các vị trí của IS.
Chiếm lại toàn bộ Mosul là ưu tiên chiến lược trong cuộc chiến chống lại tổ chức khủng bố tàn bạo IS. Dù quân đội Iraq đã có những bước tiến đáng kể trên chiến trường, nhưng trận chiến quyết định này chắc chắn không dễ kết thúc trong “một sớm một chiều” khi IS quyết tâm cố thủ.
Trong bối cảnh đó, thảm cảnh của hơn một triệu người dân đang mắc kẹt tại thành phố Mosul là vô cùng đáng ngại và chính họ đang hàng ngày phải gánh chịu những hậu quả nặng nề của xung đột.